Ilar: Sant o ganrif 6

Gelwir ef weithiau'n Ilar Bysgotwr. Mae Lewis Glyn Cothi (C15) yn cyfeirio at Ilar:

Ilar
Ganwyd	6 g  Teyrnas Ceredigion
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	mynach
Blodeuodd	570s
Dydd gŵyl	13 Ionawr, 14 Ionawr, 15 Ionawr

gwyl Ilar hael a'i loer hir.

Rhestrir Ilar fel un o seintiau'r Eglwys Geltaidd mewn sawl dogfen. Roedd 'Ilar' hefyd yn gantref. Mae ei ddydd gŵyl yn amrywio rhwng 13-15 Ionawr, ond nid yw'n cael ei dathlu bellach gan yr Eglwys yng Nghymru.

Mae rhai ysgolheigion wedi'i gysylltu gyda Hilary o Boitiers, ond mae'r rhan fwyaf yn mynnu fod y ddau sant yn bersonau cwbwl wahanol. Efallai mai achos y dryswch hwn oedd i rai haneswyr ei gangymryd am Sant Elian. Ceir pab yng nghanrif 5 hefyd o'r enw Hilarius, gyda chysylltiad Cymreig, a ordeiniodd Sant Elfis, a ordeiniodd, yn ei dro, Dewi Sant.

Eglwys Sant Ilar

Eglwys Trefilan

Y ddwy eglwys a gysylltir gyda Sant Ilar

Ychydig a wyddom am Ilar, ar wahân i'w enw, ei gysylltiad gyda dwy eglwys ac iddo fod yn gyfaill i Sant Padarn a bod ganddo gysylltiad â Llydaw. a Chadfan. Awgrymir hefyd iddo gael ei ladd gan Sacsoniaid neu Wyddelod.

Ceir cyfeiriad at Sant Ilar gan Arthur Machen yn 1907, pan sgwennodd stori fer, "Levavi Oculos" ac eilwaith mewn ailbobiad o'r gwaith, sef ei nofel The Secret Glory (1922), sef stori am blentyn a'r Greal Santaidd.

• Erbistog, Bwrdeistref Sirol Wrecsam a Cilâ, Abertawe, lle ceir Eglwys Sant Hilary.