Coedpoeth: Pentref ym Mwrdeistref Sirol Wrecsam

Mae'r pentref yng nghanol olion diwydiant cloddio mwynau megis plwm, haearn a glo llefydd fel Brymbo, Bersham a'r Mwynglawdd (Minera).

Coedpoeth

Math	pentref, cymuned
Poblogaeth	4,702
Daearyddiaeth
Sir	Wrecsam
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	536.25 ha
Cyfesurynnau	53.0547°N 3.0742°W
Cod SYG	W04000894
Cod OS	SJ285515
Gwleidyddiaeth
AC/au	Ken Skates (Llafur)
AS/au	Simon Baynes (Ceidwadwyr)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Ken Skates (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Simon Baynes (Ceidwadwyr).

Mae pedair rhan i'r Pentref:-

• Y Nant yw'r hynaf o'r ardaloedd, sydd i'r gogledd o Afon Clywedog. Roedd llawer iawn o byllau-glo bach yn y rhan yma o'r pentref a chodwyd llawer o dai ar gyfer mwyngloddwyr calch, plwm a glo.
• Mae'r Adwy yn ardal sy'n agos iawn i Glawdd Offa ac mae'r gair 'adwy' o bosib yn cyfeirio at fwlch yn y clawdd hwnnw. Mae'r Adwy yn ardal serth iawn, wrth i chi ddringo i fyny at y pentref sydd tua 795 troeddfedd uwch y môr. Yn yr Adwy roedd Capel anghydffurfiol cyntaf yr ardal sef Capel Adwy'r Clawdd (Methodistiaidd Calfinaidd).
• Saif y Talwrn yn ardal ogleddol Coedpoeth, sydd i'r de o Afon Gwenfro sy'n llifo i lawr drwy Glanrafon at Wrecsam ac i Ddyfrdwy. Roedd yn y Talwrn nifer o byllau glo yn cynnwys 'Pwll Y Talwrn' a ddaeth i ben tua 1914.^{[angen ffynhonnell]}
• Y Smelt yw'r enw ar yr ardal lle roedd coed efallai yn cael eu llosgi i drin y plwm a'r haearn.

Mwyngloddiwyd plwm o weithfeydd plwm Y Mwynglawdd, gerllaw.

Defnyddiwyd yr enw (Coid Poch) yn gyntaf yn 1391 a'r sillafiad cyfoes yn 1412. Mae'n bosib fod yr enw "poeth" yn cyfeirio at yr arferiad o losgi pren i greu siarcol a arferid ei ddefnyddio yn y gweithfeydd haearn a phlwm gerllaw, ers dyddiau'r Rhufeiniaid neu o bosib yn cyfeirio at y clirio tir a ddigwyddodd yn yr Oesoedd Canol er mwyn cyrraedd y mwynau.

Ceir yma nifer o strydoedd gydag enwau diddorol iddynt, gan gynnwys: Stryd Pen-y-Gelli, Heol y Fynwent, Ffordd Talwrn, Allt Tabor, Llys Rehoboth, Ffordd Smelt, Ffordd y Cynulliad, Lôn y Gegin, Pen y Palmant a Hen Ffordd y Mwynglawdd. Ceir hefyd Heol Caradog, Heol Offa sydd yn agos iawn at Glawdd Offa.

 

• Tom Carrington - Organydd, cyfansoddwr ac argraffwr. Fe oedd Trefnydd Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam 1933. Roedd e'n organydd yng Nghapel Rehoboth, Coedpoeth, am tua 50 mlynedd.
• Dewi Humphreys - Prifathro cyntaf Ysgol Bryn Tabor (Ysgol Gynradd Gymraeg; sef. 1967), Athro Ysgol Sul Capel Rehoboth, Coedpoeth. Aelod o Cantorion Coedpoeth (1962-1995) a Chôr Ieuenctid Coedpoeth (1947-1959). Hefyd sefydlodd Cangen Plaid Cymru yng Nghoedpoeth tua dechrau'r 1990au.
• Tom James - Rhwyfwr rhwngwladol sy wedi ennill medal aur yng Ngemau Olympaidd Llundain 2012.
• Bu'r gantores Annie Lennox yn byw yn y pentref ym 1988 (am gyfnod byr).
• Hefyd bu Ricky Tomlinson, yr actor, yn byw yma.
• John Evans (glöwr)

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn: