Ян Бары́савіч Гама́рнік (сапраўднае імя Якаў Цудзікавіч Гамарнік; 14 чэрвеня 1894, Жытомір — 31 траўня 1937, Масква) — савецкі ваеначальнік, дзяржаўны і партыйны дзяяч.
ст. 2 чэрвеня] 1894, Жытомір — 31 траўня 1937, Масква) — савецкі ваеначальнік, дзяржаўны і партыйны дзяяч. Застрэліўся напярэдадні немінучага арышту па «справе Тухачэўскага». Пасьмяротна рэабілітаваны ў 1957 годзе.
Ян Гамарнік | ||||
Першы сакратар ЦК камуністычнай партыі БССР | ||||
---|---|---|---|---|
1928 — 1929 | ||||
Папярэднік: | Вільгельм Кнорыньш | |||
Наступнік: | Канстантын Гей | |||
Першы намесьнік наркаму абароны СССР | ||||
1930 — 1937 | ||||
Асабістыя зьвесткі | ||||
Нарадзіўся: | 2 (14) чэрвеня 1894 Жытомір | |||
Памёр: | 31 траўня 1937 (42 гады) Масква | |||
Партыя: | КПСС | |||
Сужэнец: | Julia Annenkova[d] | |||
Адукацыя: | вышэйшая | |||
Узнагароды: | | |||
Нарадзіўся ў габрэйскай сям’і дробнага канторскага службоўцы. Неўзабаве сям’я пераехала ў Адэсу. Вучыўся ў гімназіі, але з 15 гадоў быў вымушаны здабываць сабе сродкі на існаваньне сам. У 17 гадоў зацікавіўся марксізмам.
У 1913 годзе, скончыўшы гімназію са срэбным мэдалём, пераехаў у места Малін Кіеўскай губэрні і стаў рэпэтытарам. У 1914 годзе паступіў у Пецярбурскі псыханэўралягічны інстытут, аднак, не захапіўшыся лячэбнай дзейнасьцю, у 1915 годзе перавёўся на юрыдычны факультэт Кіеўскага ўнівэрсытэту. Пазнаёміўшыся з кіраўнікамі бальшавісцкага падпольля ва Ўкраіне М. А. Скрыпнікам і С. В. Касіёрам, якія аказалі на ягоныя погляды вялікі ўплыў, Гамарнік у 1916 годзе стаў чальцом РСДРП(б). Вёў прапаганду на кіеўскім заводзе «Арсэнал».
Пасьля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году Гамарнік узначаліў Кіеўскі камітэт РСДРП(б), зрабіўшыся сталым прапагандыстам на вулічных мітынгах.
На импровизированных трибунах часто можно было видеть юношу в голубоватой тужурке со студенческими нашивками. Это был Ян Гамарник. Он выступал перед разными аудиториями: на улицах и площадях, в рабочих корпусах и солдатских казармах. В первые месяцы революции то было делом не из лёгких. Ещё не разоблачившие себя меньшевики и эсеры пользовались доверием масс. Публика ещё в штыки встречала лозунг «Долой войну!». Но большевик Ян заставлял людей слушать его: покоряла железная логика доказательств оратора… В то время митинги были первым политическим университетом для тысяч и тысяч рабочих, особенно женщин. Мне приходилось слушать многих ораторов и докладчиков. Выступления Яна остались в памяти как наиболее яркие и вдохновляющие. | ||
—Р. М. Лучанская, http://militera.lib.ru/bio/gamarnik/pre.html |
Пасьля кастрычніцкага перавароту ў Петраградзе кіеўскія ўладамі арыштаваны амаль увесь склад рэўкаму і бальшавісцкага камітэту. Разам з трынаццацьцю іншымі актывістамі Ян Гамарнік трапіў у турму. Неўзабаве на заводзе «Арсэнал» было распачатае ўзброенае паўстаньне, да якога далучыліся рабочыя іншых прадпрыемстваў, салдаты шэрагу частак. Паўсталыя захапілі ў палон чатырыста юнкераў і казакаў і прапанавалі абмяняць іх на арыштаваных бальшавікоў. 31 кастрычніка 1917 Ян Гамарнік выйшаў на волю.
Быў чальцом аргбюро па падрыхтоўцы зьезду і дэлегатам I зьезду КП(б) Украіны, які адбыўся ў Маскве 5—12 ліпеня 1918 году. У 1918 — намесьнік старшыні Кіеўскага Савету.
У красавіку — ліпені 1918, падчас акупацыі Ўкраіны немцамі, Гамарнік быў чальцом падпольнага ўсеўкраінскага цэнтру (так званай «дзявяткі»), які кіраваў адэскай, харкаўскай і крымскай падпольнымі арганізацыямі. У 1918 прыехаў у Маскву, пазнаёміўся з У. І. Леніным і быў абраны ў склад ЦК КП(б)У. Удзельнічаў у здушэньні паўстаньня левых эсэраў. У канцы 1918 — пачатку 1919 уваходзіў у склад рэвалюцыйнага камітэту па кіраўніцтве ўзброеным паўстаньнем у Харкаве супраць украінскіх нацыяналістаў.
З траўня 1919 — старшыня Адэскага губкаму партыі. У 1919 Гамарнік быў прызначаны чальцом РВС Паўднёвай групы войскаў 12-й арміі, пасьля — камісарам 58-й стралковай дывізіі. Пасьля разгрому дзянікінцаў у лютым 1920 Гамарнік стаў старшынём Кіеўскага губкаму партыі і Кіеўскага губвыканкаму. Пры ім Кіеў быў падзелены на пяць раёнаў, пабудаваная Баярская вузкакалейка і «Чырвоны стадыён» (цяпер НСК «Алімпійскі»).
З 1923 — старшыня Прыморскага губвыканкаму. Тут па ягоным загадзе быў зьнішчаны помнік заснавальніку Хабараўску Міколе Мураўёву-Амурскаму, пабудаваны на сродкі, сабраныя самімі хабараўцамі. У 1927—1928 — першы сакратар Далёкаўсходняга крайкаму партыі. Шмат займаўся прамысловым разьвіцьцём Далёкага Ўсходу, пры ягоным удзеле распрацоўваўся і зьдзяйсьняўся 10-гадовы плян (1926—1935) пад’ёму эканомікі краю. Падтрымліваў украінізацыю поўдня Далёкага Ўсходу, дзе ў розных раёнах пражывалі ад 60 до 80% украінцаў.
Ад 4 сьнежня 1928 па кастрычнік 1929 — першы сакратар ЦК КП(б) БССР, дзе праводзіў палітыку калектывізацыі.
У 1929—1937 — кіраўнік Палітуправы РСЧА, адначасна адказны рэдактар газэты «Чырвоная зорка». Для арышту органамі НКУС афіцэраў Чырвонай Арміі абавязкова патрабаваўся дазвол К. Я. Варашылава альбо самога Гамарніка. Ён ня толькі санкцыянаваў выдаленьне з арміі камандных кадраў па прадстаўленьні НКУС, але й сам праяўляў «ініцыятыву», звальняючы з арміі афіцэраў на падставе даносаў. Праз Гамарніка зьдзяйсьнялася сувязь між кіраўніцтвам Наркамату абароны і органамі дзяржаўнай бясьпекі.
У 1930—1934 — першы намесьнік наркама па ваенных і марскіх справах СССР Варашылава і намесьнік старшыні Рэўваенсавету СССР. Аказваў усебаковую дапамогу М. М. Тухачэўскаму ў зьдзяйсьненьні тэхнічнай рэканструкцыі Чырвонай Арміі і згуляў вялікую ролю ў падвышэньні боегатоўнасьці РСЧА.
На лістападаўскім Пленуме ЦК 1929 Гамарнік падтрымаў Сталіна ў разгроме «правай апазыцыі»: «Мы ня можам трываць, каб у шэрагах нашага Палітбюро знаходзіліся людзі, якія перашкаджаюць нашай барацьбе, якія блытаюцца між ног, якія аб’ектыўна абараняюць клясавага ворага». Вялося пра М. І. Бухарына, А. І. Рыкава, М. П. Томскага.
У 1934—1937 — першы намесьнік наркаму абароны СССР. Выступіў у абарону Тухачэўскага, сказаўшы Сталіну, што ў ягоных адносінах зьдзейсьненая памылка. 13 сакавіка 1937 прызначаны ўпаўнаважаным Наркамату абароны СССР пры Саўнаркаме РСФСР, а 20 траўня — чальцом Ваеннага савету Сярэднеазіяцкай ваеннай акругі. Чалец ЦВК СССР.
Гамарнік першым у Чырвонай Арміі ў 1935 атрымаў званьне армейскага камісара 1-га рангу, што адпавядала званьню камандарму 1-га рангу. На XIV зьезьдзе партыі абіраўся кандыдатам у чальцы ЦК партыі, на XV—XVII — чалец ЦК УКП(б).
Застрэліўся наконадні непазьбежнага арышту, як сьцьвярджалася ў прысудзе па «справе Тухачэўскага», «заблытаўшыся ва ўласных сувязях з антысавецкімі элемэнтамі і, відавочна, баючыся выкрыцьця». Пасьля сьмерці абвешчаны «ворагам народу». Пасьля гэтага быў уключаны таксама ў «сьпіс загаворшчыкаў» па «справе Тухачэўскага», быў выкрыты ягоны ўдзел «у антыдзяржаўных сувязях з кіроўнымі ваеннымі коламі аднае з замежных дзяржаваў», шпіянажы і вядзеньні шкодніцкай працы. Пасьля гэтага была рэпрэсаваная вялікая колькасьць прызначаных Гамарнікам палітработнікаў.
Быў пахаваны 2 чэрвеня 1937, у дзень свайго 43-годзьдзя. На пахаваньні прысутнічалі 3 чалавекі — удава Яна Гамарніка, дачка Віка і шафёр Сямён Хведаравіч Паноў.
Рэабілітаваны Камітэтам партыйнага кантролю пры ЦК КПСС 7 кастрычніка 1955 году.
Быў узнагароджаны ордэнам Леніна і ордэнам Чырвонага Сьцягу.
У 1961 імя Яна Гамарніка нададзенае адной з вуліцаў Кіеву. 7 траўня 1968 імя Яна Гамарніка нададзенае адной з вуліцаў Севастопалю. Імя Гамарніка носіць таксама і вуліца ў менскім мікрараёне Зялёны Луг.
Папярэднік Вільгельм Кнорыньш | Першы сакратар ЦК КП(б)Б 1928—1929 | Наступнік Канстантын Гей |
Ян Гамарнік — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Ян Гамарнік, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.