An ariwagà (Ingles: proverb; hali sa Latin na proverbium) sarong sarabihon na parating nasasambit, popular asin panô nin kadunongan.
An mga ini parati hali sa sentido komun o basado sa agi-agi asin dunong kan banwaan. Nagamit ini nin tataramon na an kahulogan padupyas, sinasambit an sarong pasayod alagad iba an pakahulogan.
An ariwagà parati harali man sana sa kataraid na mga lengguwahe o kultura o nalakop sa paagi nin magkapirang tataramon. Sa Sulnopan, an Bibliya asin Daan na Latin, iyo an nagpawarak nin kadakol-dakol na ariwagà sa kahiwasan nin Europa dawa ngani totoo sa lambang kultura may sadiri sindang mga ariwagà basado sa kolektibong eksperensiya kan banwa.
Damulag nang damulag, nagìrad kun natatamaan an lugad
Makinuyog-kuyog ngunyan, sa aga sungayan.
Saro an mahalì, duwa an masanglî.
An nagtutubod sa usip, mayong sadiring isip.
An natuturog na buyod, ina-anod.
An sakong daing laog, dai nanggad matindog.
An naghihingùa, nakakakua.
An sundang na dai ginagamit, nagtataklâ.
An tatamnan nin hugakon pano nin hilamonon.
An tawong mahigos, harayo sa pagtios.
Daing dalan na mapiot sa tawong may hustong pagmawot.
An harani sa gatong napapaso.
Dai nin langit kun dai nin sakit.
An minahabo sa grasya minadiklom an mata.
Daing maraot na panurat sa tawong marhay asin muyang sumurat.
Turog sa abo, mayo kang riparo.
Gibo mo, pakinabangan mo.
An siisay man na nagdadaya, daing nakukuang biyaya.
Daing kaugmahan na daing tungod na kamunduan.
Higos tios, hugak tigbak.
An magsaginsagin maanghit pa sa kanding.
An ngusong marinutab-rutab siring sa gonang makinutat.
An dangog siring kan niyog na kun mapisay dai na mabibilog.
Mayong pampang na daing kahampang.
An kadara, marara.
An habo kan magatol, dai maghanap ni duldol.
An kararaw-karaw, nagiging kararaw.
An inot na magturaok, iyo an naggibong maraot.
Dai nin tataramon na daing kasugpon.
An ugali na aki pa, ginugurangan na.
Hari paglayog kun dai kang ilalayog.
Hari pagsabat sa sulog, tibaad ika i-anod.
An enot na sinarok, iyo an inot na narurugnok.
Dai mo ikakatao an dai saimo.
Dai ka magseguro ta nag-uugbos pa an pako.
Pakaagi nin kadikloman, minasubang an kaliwanagan.
Kun nahulogan halangkawon, makusog man an lagabong.
Nagmawot ki kabanga, sabulan an nawara.
Hanap niya, saiyang nakua.
Pag may hunas, may taob.
Sa likod nin panganuron, maliwanag pa an aldaw.
Para saimo siya baktin, para sako siya birhen.
Masayon an magintawo, mapawot an magpakatawo.
An tawong mapinuka, maghahadi magkokorona.
Kun dignos an inutang, dignos an kabayadan.
An tataramon makasarong mabutasan, dai na mababawi.
Kun ano an nasa puso, iyo man an yaon sa mata.
Maating hawak, maating gibo.
An nagkutat, iyo an naglagak.
An nagtanom nin duros mag-aani nin unos.
Kahugop-hugop, daing nahigop.
An urig na duwa an nag-aataman, nagagadan sa kapunawan.
An lutong labi sa bangot, minahangot.
Dai nahahale an tikas sa laog nin nagbabarakas
Natatago an kayamanan, dai an kapobrehan
An may dakulang butones, may dakula man na ohales
An tawong mapuká,nakakakua nin grasya,
nakakasakop pa sa iba.
Ginikanan kan katagang "ariwaga"
Sa Vocabulario de la Lengua Bicol, dài nakarehistro an katagang "ariwaga" alagad posible an tataramon na ini nagsanga hali man sana sa katagang, arauiga (arawiga) na sarong entri sa Vocabulario:
Sa pahina 32 (Bicol-Espanol, inot na seksyon} na an buot sabihon "que habla por circunloquios o rodeos," (an pagtaram na dakol pasiko-siko asin bakong direktahan) na kun iisipon arog kaiyan an parating pasayod/padaprig kan sarong ariwaga. Sa pahina 29 (Espanol-Bicol, ika-2 seksyon), siring man sinabi "decir algo con rodeos".
Kumbaga, an proseso nin paghira kan katagâ siring sa nangyayari sa mga tataramon sa Bikol kun buot gusto hirahon, bâgohon, o "pakuldason" an kahulogan pero an sentido harani pa sa orihinal, halimbawà: kuko (kukod), sùyab (dùyap), hiro (hiron), itom (irom), puros (puyos), biring (biling), sayap (sagyap), tagalog (tagaleg), kastila (kastibol), baktot (buktot), asbp.
Malanyaon, Jaime T. Istorya Kan Kabikolan. AMS Press. 1991. 572 p.
Realubit, Maria Lilia F., Bikols of the Philippines.AMS Press. 1983. 450 p.
Toltolan
Pinopoonan an artikulong ini sa Literatura. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.
This article uses material from the Wikipedia Bikol article Ariwaga, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Content is available under CC BY-SA 4.0 unless otherwise noted. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Bikol (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.