Кук Утрауҙары

Төньяҡта Кирибати һыуҙары, көнсығышта Франция Полинезияһы, Ниуэ, көнбайышта Америка Самоаһы, Токелау, көньяҡта нейтраль Тымыҡ океан һыуҙары менән сиктәш.

'Кук Утрауҙары
'Kūki 'Āirani (маори) 'Cook Islands (ингл.)'

Кук Утрауҙары гербы Флаг
Гимн: «Te Atua Mou E (Бог — это Истина)»
Үҙаллылыҡ датаһы	4 август 1965 ( ЯңыЗеландия менән ирекле ассоцация)
Рәсми телдәр	инглизсә һәм Кук теле[d]
Баш ҡала	Аваруа
Идара итеү төрө	конституцион монархия
Королева Корелева вәкиле Премьер-министр	Елизавета II Сэр Фредерик Гудвин Генри Пуна
Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө	209 236,7 км² 0
Халыҡ • Һаны (2016) • Халыҡ тығыҙлығы	17 700 чел. (218) 82.7 чел./км²
Валюта	Яңы Зеландия доллары,
Интернет-домен	.ck
Код ISO	CK
МОК коды	COK
Телефон коды	+682
Сәғәт бүлкәте	-10

Кук Утрауҙары Яңы Зеландия короллеге составына инә. Территория 15 утрауҙан тора, шуларҙың 3-ндә кеше йәшәмәй: Төньяҡ төркөмөндә — 7 утрау һәм Көньяҡ төркөмөндә — 8. Ҡоро ер майҙаны — 236 км². Халыҡ һаны 17 459 кеше тәшкил итә (2016).

Уның баш ҡалаһы — Раротонга утрауындағы Аваруа ҡалаһы. 1888 йылда утрауҙар Британия империяһы протекторатына әйләнә, ә 1901 йылда Яңы Зеландия хакимиәтенә тапшырыла. 1965 йылда Кук Утрауҙары Яңы Зеландия менән берлектә идара ителгән дәүләт субъекты булып китә. Ул Көньяҡ Тымыҡ океан комиссияһы һәм Тымыҡ океан утрауҙары форумы ағзаһы булып тора.

Донъяның күпселек илдәре Кук Утрауҙарын халыҡ-ара хоҡуҡ субъекты тип танымай, әммә 48 дәүләт һәм Европа берлеге улар менән дипломатик мөнәсәбәттәр һаҡлай.

Архипелагка хәҙерге исемде XIX быуатта инглиз сәйәхәтсеһе Джеймс Кук хөрмәтенә урыҫ диңгеҙҙә йөҙөүсе Крузенштерн Иван Фёдорович бирә. 1773—1775 йылдарҙа Көньяҡ төркөм утрауҙарында булып киткән Кук үҙе уларҙы Херви утрауҙары тип атай (ингл. Hervey Islands).

Радиоуглерод анализы мәғлүмәттәре буйынса, Көньяҡ төркөмдөң Кук Утрауҙарына полинезиялылар беҙҙең эраның 500 йылынан да һуңға ҡалмай урынлаша. Сағыштырмаса лингвистика мәғлүмәттәренә ярашлы, Көньяҡ төркөм утрауҙарына Йәмғиәт утрауҙарынан (острова Общества) килеп урынлашҡан, уларға, үҙ сиратында, Маркиз утрауҙарынан күсеп киләләр. Шул уҡ ваҡытта прамаркиз һәм пратаитян телдәре беҙҙең эраға 900 йыл тирәһендә бүленә. Төньяҡ төркөм утрауҙарында (Пукапуканан башҡа) йә Көньяҡ төркөм утрауҙарынан, йә туранан-тура Йәмғиәт утрауҙарынан килгәндәр.

Испания диңгеҙҙә йөҙөүселәре Альваро де Менданья һәм Педро Фернандес Кирос XVI—XVII быуаттар аҙағында утрауҙарға килгән тәүге европалылар була. Беренсе булып 1595 йылда Сан-Бернардо утрауы тип аталған Пукапука утрауы асыла. XVII быуат уртаһында уҡ утрауҙарҙы инглиз диңгеҙҙә йөҙөүселәре тикшерә. 1773—1774 йылдарҙа һәм 1777 йылда күренекле инглиз сәйәхәтсеһе Джеймс Кук Мануаэ, Палмерстон, Мангаиа һәм Атиу утрауҙарын аса. Ул асҡан Көньяҡ төркөм утрауҙары Херви утрауы тип атала. Архипелаг хәҙерге исемен XIX быуат башында, утрауҙарҙы рус сәйәхәтсеһе Крузенштерн Иван Фёдорович] өйрәнгән саҡта ғына ала.

1820 йылдар башында Кук Утрауҙарына Лондон миссионер йәмғиәтенең беренсе миссионерҙары (беренсеһе Джон Уильямс була) төшә. Христианлыҡ бик тиҙ тарала, тиҙҙән сиркәү утрауҙарҙың сәйәси һәм административ тормошон үҙ контроле аҫтына ала. Миссионерҙарҙың килеүе архипелагта тыныслыҡ урынлаштырыуға булышлыҡ итә (урындағы ҡәбиләләр даими һуғыш хәлендә була). Әммә кире эҙемтәләр ҙә була: Кук утрауҙарына европалылар килтергән ауырыуҙар арҡаһында урындағы халыҡ һаны ҡырҡа кәмей.

1843 йылда, Франция Таити утрауын баҫып алғандан һуң, Кук Утрауҙарының ариктары (урындағы юлбашсылар) Британия империяһына яҡлау һорап мөрәжәғәт итә. Әммә Раротонга өҫтөнән британ протектораты (һуңыраҡ Көньяҡ һәм Төньяҡ төркөмдөң бөтә утрауҙарына) 1888 йылға тиклем иғлан ителмәй. Яңы Зеландия архипелаг менән ныҡлап ҡыҙыҡһына, әммә «колония колонияһы» идеяһына (ул ваҡытта Яңы Зеландия Бөйөк Британия колонияһы була) Кук утрауҙары маориҙарының күпселеге ҡаршы тора, улар Британия империяһының ҡурсыуы аҫтында ҡалырға теләй. Әммә 1901 йылда уҡ утрауҙар менән идара итеү Яңы Зеландияға тапшырыла. 1960 йылда Кук Утрауҙарындағы колонияларға ҡаршы хәрәкәт һөҙөмтәһендә Тымыҡ океан халыҡтары араһында тәүгеләрҙән булып эске үҙидара алалар. 1965 йылдың 4 авгусынан Күк Утрауҙары Яңы Зеландия менән берлектә үҙидаралыҡлы дәүләт берәмеге тип һанала.

Киләһе тиҫтә йылдар эсендә иҡтисади һәм социаль өлкәләр яҡшыра, урындағы үҙидараның вәкәләттәре киңәйә, шулай итеп, Кук Утрауҙарының бойондороҡһоҙлоғо киңәйә. 1990-сы йылдар уртаһында ил ҙур финанс көрсөгө кисерә. Һөҙөмтәлә урындағы халыҡтың йәшәйеше насарая, Яңы Зеландияға эмиграция үҫә, хөкүмәттәр һәм премьер-министрҙар йыш алмашына.

Дөйөм географияһы

Кук Утрауҙары дәүләте Тымыҡ океанда Полинезияла экватор һәм Кәзәмөгөҙ тропигы араһында урынлашҡан 15 утрауҙан һәм атолдан тора. Майҙаны — 2,2 млн км². Дөйөм ҡоро ер майҙаны — 236,7 км². Төньяҡ сигенән (Пенрин йәки Тонгарева атолы) иң көньяҡ утрауға (Мангиа утрауы) тиклем ара — яҡынса 1400 км.

Геологияһы

Климаты

Тупраҡтары и гидрологияһы

Флораһы һәм фаунаһы

Һаны һәм урынлашыуы

Ҡалып:Graph:Chart

Ҡалып:Graph:Chart

Тәбиғи үҫеше

Кук Утрауҙары халҡы
Халыҡтың структураһы
Халыҡ һаны	17 459 чел. (2016)
Халыҡтың тығыҙлығы	73,76 чел./км² (2016)
Уртаса йәш	общий: 38,3 (2020) мужчин: 37,8 (2020) женщин: 38,7 (2020)
Йәш структураһы	0—14: 19,93 % (2020) 15—64: 66,7 % (2020) старше 65: 13,37 % (2020)
Ҡала халҡы өлөшө	75,5 % (2020)
Тыуым
Фертиллыҡ	2,12 (2020)
1000 кешегә тыуым	13,3 (2020)
Үлем
1000 кешегә үлем	9 (2020)
1000 кешегә балаларҙың тыуымы (1 йәшкә тиклем)	11,9 (2020)

Күк Утрауҙарында йәшәүселәр Яңы Зеландия менән ирекле ассоциацияла дәүләт берәмеге статусына ярашлы Яңы Зеландия граждандары булып тора. Һуңғы йылдарҙа ерле халыҡтың был илгә күпләп күсенеүе күҙәтелә. Утрауҙарҙа халыҡ һаны башлыса иҡтисади көрсөк осоронда Яңы Зеландияға эш эҙләп юлланғанда кәмей. Иҡтисади үҫеш осоронда кире хәл күҙәтелә. 1971—1991 йылдар араһында Кук Утрауҙары халҡының һиҙелерлек кәмеүе күҙәтелә. Эске миграция ла мөһим демографик күрһәткес булып тора. Мәҫәлән, 1991 йылда Манихики утрауында халыҡ һаны 30 проценттан ашыуға арта, ә Мангаиа һәм Палмерстон утрауҙарында 20 проценттан ашыуға кәмей. Бындай тенденциялар Манихики утрауында ынйы аулауҙың артыуы һәм Мангаиа утрауында хужалыҡ әүҙемлегенең кәмеүе менән аңлатыла.

2016 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Кук Утрауҙарында халыҡ һаны 17 459 кеше тәшкил итә, шуларҙың 13 044-е Раротонга утрауында йәшәй, уның дөйөм майҙаны 67,1 км² тәшкил итә. Баш ҡала Аваруала 2011 йылда 6935 кеше йәшәгән. Халыҡтың 93,7 проценты (16 360 кеше) Көньяҡ төркөмө утрауҙарында, дүрттән өс өлөшө тиерлек — Раротонгала йәшәй. Эш урындарының сикләнгәнлеге арҡаһында күп кенә утрау кешеләре сит илдәрҙә, башлыса Яңы Зеландияла йәшәй.

Халыҡ тығыҙлығы бер км²-ға 63,26 кеше тәшкил итә. Мануаэ, Суворов һәм Такутея утрауҙарында кеше йәшәмәй. 2016 йылда Нассау (78 кеше) халыҡ һаны буйынса иң әҙ халыҡлы утрау булған.

2016 йылда ир-егеттәр — 49,2 (8590 кеше), ҡатын-ҡыҙҙар 50,8 % (8869 кеше) тәшкил иткән. 2001 йылда ҡала халҡының өлөшө — 67,6 процент, ауыл халҡының иһә 32,4 процент тәшкил иткән.

2020 йылда Күк Утрауҙарында тыуым 1000 кешегә 13,3 тәшкил иткән, халыҡтың тәбиғи артыуы — 2,59 %. 2020 йылда 14 йәшкә тиклемге балаларҙың өлөшө — 19,93 %, өлкәндәр һаны 15 йәштән 64 йәшкә тиклем — 66,7 %, 65 йәштән өлкәндәр — 13,37 %. 2020 йылда халыҡтың уртаса ғүмер оҙонлоғо 77 йыл тәшкил итә.

Этник составы

Телдәре

Диндәре

Дәүләт төҙөлөшө

Кук утрауҙары — Яңы Зеландия менән ирекле бәйләнештә үҙидаралыҡлы территория. Был Яңы Зеландия монархы король Карл III етәкселегендә яңы Зеландия короллеге составына инеп, территорияның эске мәсьәләләрен хәл итеүҙә утрауҙарҙың бойондороҡһоҙлоғон күҙҙә тота. Әммә Кук утрауҙарында йәшәүселәр Яңы Зеландияла һайлауҙарҙа ҡатнаша һәм Яңы Зеландияның даими резиденттары булғанға тиклем социаль пособие ала алмай. Тышҡы сәйәсәттә һәм оборонала Яңы Зеландия хөкүмәте өҫтөнлөклө булып ҡала.

1965 йылдың 4 авгусында ҡабул ителгән Конституция идара итеүҙең монархия формаһын урынлаштыра. Әммә илдә демократик принциптар урындағы традициялар менән тығыҙ бәйләнгән. Мәҫәлән, һайлау округтары утрауҙарҙың эске райондарынан океанға һуҙылған традицион ерҙәрҙе һәм сиктәрҙе межалау нигеҙендә ойошторола.

Закондар сығарыу власы

 

Закондар сығарыу власының юғары органы — йәшерен тауыш биреү юлы менән һайланған 24 депутаттан (2003 йылға тиклем — 25 депутат) торған бер палаталы парламент. Һәр депутат айырым округтан, ҡайһы бер осраҡтарҙа тотош утрауҙан сығыш яһай. Парламент ағзаларының вәкәләт ваҡыты — 5 йыл.

Парламенттың беренсе ултырышында депутаттар Парламент спикерын һәм уның урынбаҫарын һайлай.

Башҡарма власть

Кук Утрауҙары Конституцияһына ярашлы, дәүләт башлығы — Бөйөк Британия королеваһы Елизавета II. Утрауҙарҙа королеваның вәкиле (элек юғары комиссар) идара итә, уны өс йылға ҡабаттан тәғәйенләү хоҡуғы менән тәғәйенләйҙәр. Королева вәкиле Министрҙар кабинеты, премьер-министр йәки тейешле министр кәңәше буйынса эш итә. Әгәр Министрҙар кабинеты, премьер-министр йәки тейешле министр королева вәкиленә тәҡдим индерһә һәм королева вәкиле тәҡдим тәҡдим ителгән көндән алып 14 көн эсендә уны кире ҡаҡмаһа, тәҡдим ҡабул ителгән тип табыла. Королева вәкиле Парламент акттарына хоҡуҡ көсө бирә һәм вәкәләттәр ала.

Министрҙар кабинеты рәйеслек иткән премьер-министрҙан тора һәм 6-нан, 8-ҙән дә артыҡ булмаған министрҙан тора, ул парламент ағзаларынан тәғәйенләнә. Министрҙар кабинеты парламент алдында яуаплы башҡарма орган булып тора. Ил премьер-министрын парламент ағзалары араһынан Британия королеваһы вәкиле тәғәйенләй. Башҡа министрҙар ҙа королеваның вәкиле итеп парламент ағзалары иҫәбенән тәғәйенләнә, ләкин премьер-министр тәҡдиме буйынса.

Суд

Һайлау округтары

Урындағы үҙидаралыҡ

Сәйәси партиялар

Ҡораллы көстәре

Эске сәйәсәт һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр

Кук утрауҙарының тышҡы сәйәсәте мәсьәләләре Кук Утрауҙарының 1964 йылдағы Конституция актына ярашлы Яңы Зеландия ҡарамағына инә, ул был өлкәләге эштәрҙе Кук утрауҙары хөкүмәте менән яраштырырға тейеш. Ләкин 1980 йылдарҙан башлап үҙидаралыҡ биләмәһенең тышҡы сәйәси эшмәкәрлеге үҙаллыраҡ була бара. Мәҫәлән, Яңы Зеландиянан башҡа Кук Утрауҙары төбәк һәм халыҡ-ара килешеүҙәргә ҡул ҡуйырға, төрлө халыҡ-ара ойошмаларға ҡушылырға, донъяның башҡа илдәре менән консуллыҡ һәм дипломатик мөнәсәбәттәр урынлаштырырға, тышҡы сәйәси эшмәкәрлегендә суверенлы һәм бойондороҡһоҙ дәүләт булараҡ сығыш яһарға хоҡуҡлы. Шуға ҡарамаҫтан, ул Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы ағзаһы түгел.

Кук Утрауҙары төбәк һәм халыҡ-ара ойошмалар: Тымыҡ океан утрауҙары форумы, Көньяҡ Тымыҡ океан комиссияһы, Азия үҫеш банкыһы, Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы, Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының аҙыҡ-түлек һәм ауыл хужалығы ойошмаһы, ЮНЕСКО, АСР илдәре һәм башҡа ойошмалар ағзаһы булып тора. Илдең сит илдәрҙә — Яңы Зеландияла, Америка Ҡушма Штаттарында, Норвегияла, Австралияла һәм Европа берлегенда — биш дипломатик вәкиллеге бар.

Кук Утрауҙарының Рәсәй менән дипломатик бәйләнештәре юҡ.

Ҡытай менән мөнәсәбәттәре

Кук Утрауҙары менән ҠХР араһында дипломатик мөнәсәбәттәр 1997 йылдың 25 июлендә урынлаштырыла. Ҡытай менән Океания илдәре, шул иҫәптән Кук Утрауҙары араһында бәйләнештәрҙең көсәйеүе һуңғы тиҫтә йылдарҙа Яңы Зеландия һәм Австралия яғынан ҡайһы бер борсолоуҙар тыуҙыра, уларҙың төбәктәге позициялары ғәҙәттәгесә көслө. Йыш ҡына Океания илдәре Тайвань утрауында Ҡытай Халыҡ Республикаһы менән Тайвань утрауындағы Ҡытай Республикаһы араһында дипломатик һуғыштарҙа ҡатнаша.

ҠХР Кук Утрауҙарына һиҙелерлек финанс ярҙамы күрһәтә. Илдәр сауҙа, балыҡсылыҡ өлкәһендә хеҙмәттәшлек итә, ике ил лидерҙарының даими осрашыуҙары үтә. Кук утрауҙары, үҙ сиратында, бер генә Ҡытайҙы — Ҡытай Халыҡ Республикаһын таный.

2003 йылда Ҡытай менән Кук Утрауҙары араһында тауар әйләнеше 575 000 АҠШ доллары тәшкил итә.

Европа берлеге менән мөнәсәбәттәр

Кук Утрауҙары Европа берлеге менән тығыҙ хеҙмәттәшлек итә, шул иҫәптән Бельгияның баш ҡалаһы Брюсселдә Кук Утрауҙарының дипломатик вәкиллеге урынлашҡан. Төбәктә Кук Утрауҙарының беренсе почётлы консулы 1987 йылдың 10 февралендә Норвегияның баш ҡалаһы Ослола барлыҡҡа килә. Европа берлеге илдәре илгә (башлыса алыҫ утрауҙарға) финанс һәм гуманитар ярҙам күрһәтә, социаль өлкәлә (һаулыҡ һаҡлау, мәғариф), балыҡсылыҡ өлкәһендә хеҙмәттәшлек итә.

Дөйөм ҡылыҡһырлама

Утрауҙарҙағы һуңғы иҡтисади реформалар иҡтисадтың шәхси секторын үҫтереүгә һәм уны инвестициялау өсөн шарттар тыуҙырыуға йүнәлтелгән. Мәҫәлән, хөкүмәт һалымдарҙы кәметә.

Һуңғы йылдарҙа иҡтисадтың төп тармаҡтары булып ауыл хужалығы, туризм һәм финанс хеҙмәттәре тора. Хеҙмәтләндереү өлкәһе — иҡтисадтың иң динамик тармағы. Туризм, оффшор банк компаниялары һәм финанс хеҙмәттәренең башҡа төрҙәре йылдам үҫешә. Хәҙерге ваҡытта туризм — валюта менән төп тәьмин итеүсе. Ул шулай уҡ күп ғаиләләр өсөн төп килем сығанағы булып тора.

Эшкә һәләтле халыҡтың яҡынса 6600 кешеһенең 52 проценты хеҙмәт күрһәтеү өлкәһендә (яртыһы дәүләт хеҙмәтендә), 29 % ауыл хужалығында һәм 15 % сәнәғәттә эшләй.

Ауыл хужалығы

Ауыл хужалығы Кук Утрауҙары иҡтисадының мөһим тармаҡтарының береһе булып тора. 1970-се йылдарҙан был секторҙа һиҙелерлек үҙгәрештәр күҙәтелә: ил иҡтисадында ауыл хужалығының роле һиҙелерлек кәмей. Мәҫәлән, 1997 йылда коммерция ауыл хужалығы продукцияһы етештереү 2000 тоннанан артмай һәм илдең йыллыҡ экспортының 20 проценттан кәмерәк өлөшөн тәшкил итә. Байтаҡ үҙгәрештәрҙе түбәндәге факторҙар менән аңлатырға мөмкин: туризм интенсив үҫешә, һөҙөмтәлә халыҡ ауыл хужалығы производствоһынан хеҙмәтләндереү өлкәһенә күсә; ҡала халҡы арта (урбанизация процесы), халыҡтың алыҫ утрауҙарҙан Раротонгаға сыға, һуңғы тиҫтә йылдарҙа ҡоролоҡ йыш була. Быларҙың барыһы ла импорттың артыуына, тимәк, ил сит илдәрҙән аҙыҡ-түлекте килтереүгә бәйле булыуына килтерә. Кук Утрауҙарында ауыл хужалығын үҫтереүгә һәм уның продукцияһының конкурентлыҡ һәләтенә ҡаршылыҡтарҙың береһе булып ил майҙаның бәләкәйлеге, утрауҙарҙың донъя баҙарҙарынан алыҫ булыуы, транспорт бәйләнештәренең насар булыуы тора.

Томат, аҡ күсәнле кәбеҫтә, ҡытай кәбеҫтәһе, салат-латук, ҡарбуз, ҡабаҡ, борсаҡлы борос, ҡуҙаҡлы культуралар, баклажан, шулай уҡ таро, ямс, маниок һәм татлы картуф кеүек традицион культуралар мөһим культуралар булып тора. Ауыл хужалығы башлыса Көньяҡ төркөм утрауҙарында тупланған, унда экспортҡа папайя, кокос, төрлө цитрус культуралары һәм тропик емештәр үҫтерелә.

Балыҡсылыҡ

Балыҡ — Кук Утрауҙарының милли байлыҡтарының береһе, ул ил иҡтисадында бик мөһим роль уйнай. Океанда башлыса тунец, буйлы марлин, ваха һәм айбалыҡ тотоу менән шөғөлләнәләр. Балыҡ продукцияһын төп импортлаусылар булып Япония, Яңы Зеландия һәм АҠШ баҙарҙары тора. Аквариум балығы төрҙәре лә тотола.

1957 йылда Аитутаки утрауына трохус (ингл. Trochus niloticus) килтерелә, шунан алып был кәсеп моллюскы ҡабырсаҡтары архипелагтың күп утрауҙарына килтерелә һәм Күк утрауҙарының мөһим экспорт тауарына әүерелә. Төньяҡ төркөмдөң Манихика һәм Тонгарев утрауҙарында экспортҡа сыҡҡан ҡиммәтле ҡара ынйы алыу өсөн ынйылар үрсетелә. Бәләкәй быуаларҙа урындағы халыҡ эске баҙар өсөн Chanos chanos (латинса) балыҡ төрөн үрсетә. Дәүләт бюджеты шулай уҡ сит ил судноларына иҡтисади зонала балыҡ тотоу хоҡуғына лицензия биреү иҫәбенә тулыландырыла.

Транспорт

Раротонга халыҡ-ара аэропорты Кук утрауҙарын донъяның күп кенә төбәктәре менән бәйләгән халыҡ-ара линияларҙы хеҙмәтләндерә. Раротонга һәм Окленд (Яңы Зеландия), Фиджи, Таити һәм Лос-Анджелес (АҠШ) араһында рейстар башҡарған төп компания — Air New Zealand. Эске осоштарҙы, шулай уҡ Францияның Полинезияһында Таити утрауына «Эйр Раротонга» авиакомпанияһы башҡара.

Раротонга утрауында йәмәғәт транспорты (автобустар) йөрөй, кәрәк булған осраҡта туристар ҡуртымға автомобиль алыу йәки такси саҡырта ала.

Даими пароход линияһы утрауҙы Окленд, Самоа, Тонга һәм Ниуэ менән бәйләй. Эске линияларҙы бәләкәй суднолар паркы хеҙмәтләндерә. Раротонга һәм башҡа ҡайһы бер Көньяҡ утрауҙар яҡшы үҫешкән юл селтәренә эйә.

Бәйләнеш

Эске һәм халыҡ-ара телефон элемтәһен, факсимиль һәм телеграф элемтә хеҙмәттәрен, Интернетты индереп, телекоммуникация хеҙмәтләндереүҙәрен офисы Аваруала урынлашҡан «Telecom Cook Islands» компанияһы күрһәтә. Был хеҙмәттәрҙең бер өлөшө архипелагтың алыҫ утрауҙарында ла бар. Шулай уҡ почта хеҙмәте бар, урындағы почта маркалары бөтә донъянан килгән филателистар өсөн ҡыҙыҡһыныу уята. Раротонга һәм Айтутаки утрауҙарында бер нисә интернет-кафе, төп урындарҙа Wi-Fi бар.

Юлдаш телевидениеһы, шул иҫәптән урындағы канал, эшләй, ул башлыса Яңы Зеландия телевидениеһы программаларын тапшыра. Elijah Communications Ltd компанияһы милкенә ҡарай (шулай уҡ «Radio Cook Islands» и «The Cook Islands Herald weekly» аҙналығы хужаһы). Утрауҙарҙа кабель телевидениеһы юҡ. Кук утрауҙарында ике радиостанция («Radio Cook Islands» һәм «Radio Ikurangi») эшләй. «Кук Айлэндс Ньюс» (Cook Islands News) баҫылып сыға, Яңы Зеландия һәм Австралия гәзиттәре һәм журналдары киң таратыла. Раротонгала аҙна һайын урындағы «Herald» һәм «Independent» гәзиттәре сыға.

• Кук Утрауҙарының почта маркалары
•  
  1903 йылғы почта маркаһы. 3 пенс.
•  
  1920 йылғы почта маркаһы. 1 пенни.
•  
  1920 йылғы почта маркаһы. 3 пенс.
•  
  Джеймс Кук портреты һүрәтләнгән әйләндермә (перевёртка) (1933, 1 пенни).

Туризм

Тышҡы иҡтисади бәйләнештәр

Кук Утрауҙары районында тимер-марганец конкрециялары табылған.

Аҡса системаһы и финанстар

Кук утрауҙарының колонияға тиклемге ойошмаһы

Мәҙәниәт һәм көнкүреш

Музыка һәм бейеүҙәр

Әҙәбиәт

Традицион һөнәрҙәре

Спорт

Байрамдары

Һаулыҡ һаҡлау

Мәғариф

• Австралия и Океания. Антарктида. Из серии «Страны и народы». Москва, изд-во «Мысль», 1981 (стр.124-125, 208—210 и др.).
• Бутинов Н. А. Острова Кука и остров Пасхи (проблемы этногенеза). В сборнике статей: Актуальные проблемы развития Австралии и Океании. Москва, изд-во «Наука», 1984, стр.170-178.
• Малаховский К. В. Британия Южных морей. Москва, изд-во «Наука», 1973, (стр.152-157 и др.)
• Малаховский К. В. История Новой Зеландии. Москва, изд-во «Наука», 1981 (стр.113-115, 186—197 и др.).
• Малаховский К. В. История островов Кука. — М.: Наука, 1978. — 72 с.
• Океания. Справочник. Москва, изд-во «Наука», 2 изд., 1982 (стр.74, 316—318 и др.).
• Рубцов Б. Б. Новая Зеландия. Москва, изд-во «Наука», 1987 (стр.123-126 и др.).

Был ил тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

	Портал «Океания»
	Кук Утрауҙары Викимилектә
	Кук Утрауҙары Викияңылыҡтарҙа
	Кук Утрауҙары Викигид

• Острова Кука Open Directory Project (dmoz) һылтанмалар каталогында. (рус.)
• ck/govt.htm — Кук Утрауҙары рәсми сайты
• Туристический сайт Островов Кука (инг.)
• Официальный сайт статистики Островов Кука (ингл.). Архивировано из оригинала 13 ноябрь 2009 года. 2009 йыл 13 ноябрь архивланған.
• Сайт, посвящённый островам Кука (инг.)
• Сайт про острова Кука Jane Resture (инг.)
• Информация про культуру Островов Кука (инг.)
• Конституция Островов Кука (инг.)
• Традиционная музыка островов Кука 2018 йыл 15 июнь архивланған. (инг.)
• Интернет-газета «Cook Islands Herald» (инг.)
• Олимпийский комитет Островов Кука (инг.)
• Информация об островах Кука на сайте Travel.Ru (рус.)

Ҡалып:Острова архипелага Кука

Ҡалып:Океания Ҡалып:Полинезия в темах Ҡалып:Острова Кука в темах

Ҡалып:Хорошая статья