Armoracia Rusticana: Especie de planta

Ye una yerba perenne, glabra, de raigañu axonomorfa, gruesa, más o menos carnosa. Tarmos de 60-100 cm d'altor, foliosos, asurcaos, fistulosos, argutos, ramificaos na metá cimera. Fueyes basales en rosetes, largamente peciolaes con pecíolugruesu, asurcáu, d'hasta 60 cm de llargor, enllargáu pol viesu foliar; llimbu (20)30-45 por 6-12(16) cm, oval o oblongo, escasamente oblongo con un estrechamientu nel centru a la manera d'una guitarra, atenuáu o cordáu na base, obtusu, irregularmente crenáu, con nervadura secundaria reticulada. Fueyes caulinares d'hasta 10(15) cm, que van siendo menores escontra'l ápiz, de pecíolucurtiu o nulu. Flores en recímanos d'hasta 40 cm na fructificación, ensin bráctees, corimbiformes y mestos na antesis, bien allargaos na fructificación. Pedicelos d'hasta 15 mm na fructificación, finos, erectos o erecto-patentes. Sépalos erectos o erecto-patentes, con marxe membranáceo, non xibosos na base, de 2-3 mm, ovales, narquiaos, verdes. Pétalos blancos, obovaos, de 5-7 mm, d'uña indiferenciada. Estambres en numéro de 6 con anteres marielles. 2 nectarios llaterales , anulares o semianulares. Estilu de cerca de 0,5 mm, con estigma capitáu. Frutos en silícula latisepta, obovoidea o elipsoidea, de cáscares más o menos llises, ensin nerviu mediu visible. Granes dispuestes en dos fileres en cada lóculo, llises, ápteras, ensin endosperma (cáracter importante de la familia Brassicaceae) y colos 2 cotiledones aplicaos unu contra otru (acumbentes). Tien un númberu de cromosomes de 2n = 32 .

Atopar a veres de güertos o suelos removíos, subespontánea; a una altitú de 800-1400 metros na rexón eurosiberiana oriental; orixinaria del sur de Rusia y suroeste d'Asia, naturalizada n'Europa y rexones húmedes de tol mundu. Apaez nes estribaciones pirenaiques d'Aragón y Cataluña, cada vegada más rara por abandonase'l so cultivu, dacuando n'otros llugares.

Foi bien emplegada como planta melecinal y arumosa a partir del sieglu XIII, usando'l raigañu (de color crema y ramificada) qu'al cortala esprende esencies volátiles y bien caltriantes, que'l so efeutu irritante ye similar al del amoniacu, y con fuertes propiedaes lacrimógenas. Les fueyes nueves pueden emplegase como aromatizantes.

El raigañu usar pa ellaborar un condimento en forma d'arrayadura o bien molíu como pasta, que'l so fuerte sabor fai qu'en munchos países sustituya de cutiu a les mostazes. Nel Reinu Xuníu ye la base del horseradish y en Francia del raifort. N'Arxentina llámase-y pasta de rábanu picante anque tamién-y lo denomina colos nomes que daben los inmigrantes que lu introducieron: Kren pol so orixe alemán-austriaco o hren (Jren) pol so nome eslavu. N'Italia meridional ye conocida como ràfano y utilízase na cocina de Basilicata pa preparar la ràfanata, cola adición de güevos, quesu pecorino y pataques.

Nos países onde s'ufierten comercialmente pueden atopase preparaos en dos variantes: la variante fuerte que solo contién el raigañu y conservantes, ente que na variante nidia combinar con un ingrediente duce que puede ser puré de mazana (apfel kren), remolacha o azucre. El famosu wasabi de la cocina xaponesa sustitúyese de cutiu por una pasta ellaborada con esti rábanu (y coloriada de verde) una y bones el wasabi auténticu ye similar pero'l so preciu ye bien alto, inclusive en Xapón.^{[ensin referencies]} Les fueyes son comestibles y asemeyaes a grelos.

Ye una planta diurética, antiescorbútica, dixestiva, revulsiva, rubefaciente.

Principios activos: Los raigaños y fueyes contienen sinigrina (alil-glucosinato) y 2-fenil-etil-glucosinolato.

Indicaciones: antiescorbútico, dixestivu, sudoríparu, diuréticu, depurativu, carminativo, pectoral. Contra'l raquitismu. Ye bien raru'l envenamiento, dáu'l so sabor desaxeradamente picante, pero diéronse casos; carauterizar por fuerte irritación de los texíos en contautu, inflamación del tracto dixestivu, vultures de sangre y fories.

Otros usos: el raigañu contién una enzima (peroxidasa) por demás utilizada como axente oxidante n'ensayos químicos (inorgánicos y biolóxicos). El zusmiu usar en cosmética como estimulante y rubefaciente. Entemecíu con vinagre usar pa manches y acné. La mostaza d'Alemaña facer con raspaduras de raigañu, ye bien fuerte pero dixestiva.

Armoracia rusticana describióse y publicada, primero por Carlos Linneo como Cochlearia rusticana en Species Plantarum, vol. 2, p. 648 en 1753[3] y atribuyida depués al xéneru Armoracia por G.Gaertn., B.Mey. & Scherb. en Oekonomisch-Technische Flora der Wetterau, vol. 2, p.426 nel añu 1800. y ye la especie tipu del nuevu xéneru de creación concomitante.

Etimoloxía

Armoracia: nome xenéricu tomáu del llatín armǒrǎcēa, armorǎcǐa, - ae col que yera conocida una especie de rábanu xavaz (por casu en Pliniu'l Vieyu, Historia Naturalis, (19, xxvi, 82)).

rusticana: epítetu, del Llatín rustǐcānus, a, um que significa "rústicu, del campu".

Sinonimia

• Armoracia armoracia Cockerell ex Daniels
• Armoracia lapathifolia Gilib. nom. inval.
• Armoracia rustica Schur
• Armoracia sativa Bernh.
• Cardamine armoracia (L.) Kuntze
• Cochlearia armoracia L. - basiónimu
• Cochlearia lancifolia Stokes
• Cochlearia lapathifolia Gilib. nom. inval.
• Cochlearia rusticana Lam. nom. illeg.
• Cochlearia variifolia Salisb.
• Crucifera armoracia E.H.L.Krause
• Nasturtium armoracia (L.) Fr.
• Raphanis magna Moench
• Raphanus rusticanus Garsault nom. inval.
• Rorippa armoracia (L.) Hitchc.
• Rorippa rusticana (P. Gaertn., B. Mey. & Scherb.) Godr.

• Salsa Albert
• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Cronoloxía de la botánica
• Historia de la botánica
• Carauterístiques de les brasicacees

•   Wiki Commons acueye conteníu multimedia sobre Armoracia rusticana  .