Yunon mifologiyasi - (“mif” - yunoncha “afsona”) qadimgi Yunonistonda dunyo va tabiatning kelib chiqishi haqidagi tasavvurlar asosida yaratilgan hikoya va afsonalar.
Bu kabi hikoyalarga qadimgi yunon dinining ajralmas qismi bo'lgan: olimpiya xudolari, shuningdek, yarim xudolar, qahramonlar va ularning hayoti haqidagi hikoyalar kiradi.
Dastlab og’zaki shaklda bo’lgan bo’lsa-da, o’sha davr shoir va yozuvchilarining xizmati bilan ular bugunga qadar yetib kelgan. Xudolarning paydo bo’lishi, ularning gigantlar va titanlar bilan kurashlari haqida asosan Hesiodning “Teogoniya” (Xudolarning paydo bo’lishi) dostonida qayd etilgan. Shuningdek, yunon mifologiyasining ko’plab afsona va rivoyatlari Homerning “Illiada” va “Odisseya”, Rimlik shoir Ovidiyning “Metomorfozala” (Evrilishlar) dostonlarida uchraydi.
Yunon afsonalari mil. avv. 3000-yilda Kritdapaydo boʻlgan. Krit aholisi atrof-muhit va tabiat hodisalarini tushunmaganliklari sababli ulardan qoʻrqganlar. Yaʼni agar chaqmoq chaqsa, „Biz xudolarning qahrini keltirdik“, deb oʻylaganlar. Shu tariqa, ibtidoiy yunon odamining hayoti tabiiy kuchlardan qoʻrquv ostida davom etgan. Bu omil ularning eʼtiqodlariga taʼsir koʻrsatgan va dastlabki falak maʼbudlaring yerdagi qiyofalari – olimp xudolari: Zevs- momqaldiroq va bulutlar xudosi, maʼbudlar maʼbudi; Poseydon – dengiz xudosi; Aid – ohirat hoqoni; Gera- Zevsning xotini, osmon ilohasi, maʼbudalar malikasi kabilar tasavvuri shakllangan.
Yevropa xalqlari tomonidan bir necha asrlik bosqinlardan soʻng, ularning eʼtiqodlarida yangi konfiguratsiya paydo boʻldi va shu sinkretizmdan qadimgi Yunonistonda yigʻilgan afsonalar keng tarqala boshladi.
Yunon mifologiyasiga koʻra, olamning yaralishi 3ta asosiy bosqichlardan iborat:
Xudolar yoshi- dunyo qanday yaratilganligi, birinchi xudolar va odamlarning paydo boʻlishi haqidagi dastlabki hikoyalarni oʻz ichiga olgan davr. Bu davr afsonalarida Xaos, Gaiya, Yerdan soʻng, tirik mavjudotlar uchun unumdor va xavfsiz makon qanday paydo boʻlganligi, Tartarus (spektral olam) Eros bilan (muhabbatning hayotiy kuchi) hosil boʻlganligi haqida hikoya qilinadi.
Keyin zulmat (Erebos), tun (Nix), samoviy va yerdagi yorugʻlik (Eter va Hemera) va osmon (Uran) paydo boʻldi. Ulardan birinchi samoviy sulolani tugatgan boshqa xudolar va ilohlarpaydo boʻldi, masalan, Gipnos (uyqu), Moiralar, Sikloplar va Gekatonchirlar (50 boshli hayvonlar). Mana shu bosqichda xudolar oʻrtasidagi birinchi toʻqnashuvlar paydo boʻla boshladi. Bunday toʻqnashuvlar Zevsboshchiligida, uning ukalari Demeter, Gera, Hades, Xestiya va Poseydonlar bilan birga boʻlgan. Toʻqnashuvlar Yunon mifologiyasida taniqli xudolardan boʻlgan ikkinchi sulolaning paydo boʻlishiga olib keldi.
Zevsning qizi Afina birinchi odamning yaratuvchisi boʻlgan.
Xudolar va odamlar asri – Ushbu bosqichda xudolardan odamlar koʻpaya boshlaydi, xuddi Afrodita , Anxislar singari va odamlar xudolar haqida xabardor boʻlib, ular bilan toʻqnashuvlarni boshlaydilar. Prometey ilohiy olovni oʻgʻirlagani bunga yaqqol misoldir.
Qahramonlik davri – bu Troyan urushi kabi yarim xudolar va odamlar haqidagi hikoyalarning toʻplami. Ushbu davrda buyuk xudolarning obroʻsi yoʻqoladi.
Bu davr adabiy namunalari qahramonlik missiyasi bajarilib, ogʻir sinovlarni boshdan kechirilishi, mifologik hayvonlar (Teseus va Minotavr) bilan yuzma-yuz turishi yoki oʻlimga duchor boʻlishlari kerak boʻlgan oʻlim odamlari ekspluatatsiyasini yuksaltirishga qaratilgan.
Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (Aprel 2024) |
This article uses material from the Wikipedia O‘zbek article Yunon mifologiyasi, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Matndan CC BY-SA 4.0 litsenziyasi boʻyicha foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan boʻlsa). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki O‘zbek (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.