Birlashgan Arab Respublikasi (arabcha: الجمهورية العربية المتحدة) — Shimoliy Afrika va Gʻarbiy Osiyoda 1958—1971-yillarda mavjud boʻlagan davlat.
1961-yilgacha u ikki davlat — Suriya va Misr ittifoqi edi. 1961-yil 28-sentyabrgacha BAR tarkibidan chiqishini eʼlon qildi. 1963-yilda Misr, Suriya va Iroq ittifoq davlatini qayta tiklash yoʻlida qadamlar tashlandi, ammo davlat tuzilishidagi kelishmovchiliklar bu rejalar amalga oshirilmadi. BAR rasmiy ravishda (Bitta Misr tarkibida) 1971-yilgacha Arab Respublikalari Federatsiyasi — Misr, Liviya va Suriya konfederatsiyasi tuzilganligi eʼlon qilingunga qadar mavjud boʻlib qoldi.
Birlashgan Arab Respublikasi الجمهورية العربية المتحدة аl-Jumhuriya аl-Arabiya аl-Muttaxida | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
Madhiya: Misr davlat madhiyasi | |||||||||
Poytaxt | Qohira | ||||||||
Eng katta shahar | Qohira va Damashq | ||||||||
Rasmiy til(lar) | Arabcha | ||||||||
Yetakchilar | |||||||||
Jamol Abdul Nosir | |||||||||
• Tashkil Topgan | 1958-yil 22-fevral | ||||||||
• Tugatilgan | 1971-yil 2-sentyabr | ||||||||
Maydon | |||||||||
• Butun | 1 186 630 km2 | ||||||||
Aholi | |||||||||
• 1961-yilgi roʻyxat | 32 203 000 mln. | ||||||||
Pul birligi | Misr funti; Suriya funti | ||||||||
|
Birlashgan Arab Respublikasining tashkil etilishi arab davlatlarini birlashtirish yoʻlidagi birinchi qadam qoʻyildi. Suriya hukumati 1958-yil yanvar oyida Qohiraga delegatsiya yuborib, Misrga Suriya bilan birlashishni taklif qildi. Suriya tashqi ishlar vaziri Saloh Bitar ikki davlatni birlashtirish boʻyicha ishlarni tezroq boʻlishini soʻradi. Misr Prezidenti Abdul Nosir rozi boʻldi, ammo bu shartlar asosida Misrga ustunlik berilishini va boshqa barcha siyosiy kuchlarni taʼsirini chetda qoldirdi.
Iroqdagi 8-fevral va Suriyada 1963-yil 8-martdagi davlat toʻntarishlari chogʻida bu mamlakatlarda Baas partiyasi hokimiyatga qaytganidan soʻng, BAR, Suriya va Iroqdan iborat ittifoq davlatini qayta tiklashga urinishlar boshlandi. 1963-yil 10-martda Iroq ichki ishlar vaziri Ali Solih Saʼdiy va mudofaa vaziri Solih Ammash boshchiligidagi delegatsiya birlashish boʻyicha muzokaralar olib borish uchun Damashqqa keldi. Suriya bosh vaziri Saloh Bitar radio orqali uning hukumatining asosiy vazifasi Jazoir va Yamanni qoʻshib olishi mumkin boʻlgan BAR, Suriya va Iroq ittifoqini yaratish ekanligini maʼlum qildi. 15-mart kuni Nosir Qohirada Suriya va Iroq delegatsiyalari bilan muzokaralar oʻtkazdi. 19-mart kuni Salah Bitar uch kunlik tashrif bilan Qohiraga keldi va Nosir bilan muzokaralar olib bordi. 25-mart kuni mudofaa vaziri Huari Bumediyen boshchiligidagi Jazoir delegatsiyasi birlashish boʻyicha muzokaralar olib borish uchun Qohiraga keldi.
Suriya rahbari general-leytenant Luey al-Atasi va Iroq Bosh vaziri Ahmad Hasan al-Bakr poytaxti Qohirada boʻlgan Arab, Suriya va Iroq mintaqalaridan iborat federatsiya tuzish toʻgʻrisida 1963-yil 17-aprelda Abdul Nosirning Kommyunikesi tarqatildi. Federatsiya BAR bayrog'ini unga boshqa yulduz qoʻshilishi bilan saqlab qolishi kerak edi. Ammo tez orada Suriya va Iroqdagi siyosiy inqirozlar birlashish jarayonini toʻxtatdi.
Iyun oyidagi magʻlubiyatdan soʻng, Nosir marshal Abdul Hakim Omir boshchiligidagi butun armiya rahbariyatini oʻz lavozimlaridan olib tashladi. Hammasi boʻlib 600 ga yaqin general va zobitlar qurolli kuchlardan haydaldi. Taxminan 200 ga yaqin harbiy va fuqarolik amaldorlari hibsga olindi va ular magʻlubiyatda ayblandi.
1967-yil 11-iyunda Misr generallari Nosirning uyini oltita zirhli mashina bilan toʻsib qoʻyib, mudofaa vaziri Omirni bosh qoʻmondon lavozimiga tiklashni talab qildilar. Ammo Nosir tahdidlarga berilmadi. Biroq 29-iyun kuni u Omir bilan uchrashdi va u prezidentdan armiyadagi tozalashlar paytida hibsga olingan barcha generallarni ozod qilishni talab qildi. Abdul Nosir bu talablarga rozi boʻldi. Ammo ozod etilgan generallar uylariga emas, balki toʻgʻridan-toʻgʻri Omirga tarafiga oʻtishdi. 1967-yil 26-avgustda Omir desant maktabining toʻrt yuz nafar kursantini qoʻllab-quvvatlab, Bosh shtabni qoʻlga olishni maqsad qildi. Qoʻshinlar unga boʻysunishini va toʻliq ishonganini hisobga olib, u oʻz shartlarini prezident Nosirga aytib berishni maqsad qila boshladi. Ammo nutqdan bir kun oldin fitnachilar orasidan bir necha yuz nafar zobit hibsga olindi. Nosirdan keyingi Misrning ikkinchi Sovet Ittifoqi Qahramoni feldmarshali Abdul Hakim Omir davlat toʻntarishiga urinishda ayblanib, uy qamogʻiga olindi va 1967-yil 14-sentyabrda rasmiy maʼlumotga koʻra, u zahar — akonitinni qabul qilib, oʻz joniga qasd qildi.
Biroq, kiritilgan oʻzgarishlarga qaramay, ofitserlar korpusining muhim qismi Nosirning sotsialistik oʻzgarishlarga nisbatan salbiy munosabatda boʻlishda davom etdi.
Garchi harbiylar milliy xavfsizlik masalalari boʻyicha qarorlar qabul qilishda, uning ustuvor yoʻnalishlari va mudofaa sektoriga investitsiyalar hajmini belgilashda taʼsirni saqlab qolgan boʻlsada, 1967-yil voqealaridan armiya Misrning siyosiy hayotida faol rol oʻynashni toʻxtatdi.
BAR rasman unitar davlat sifatida Nosir umrining oxirigacha mavjud boʻlib turdi. 1971-yil 2-sentyabr — vafotidan bir yil oʻtgach — BAR Misr Arab Respublikasi deb oʻzgartirildi.
This article uses material from the Wikipedia O‘zbek article Birlashgan Arab Respublikasi, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Matndan CC BY-SA 4.0 litsenziyasi boʻyicha foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan boʻlsa). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki O‘zbek (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.