Цифралар
Цифралар (лат.
cifra гарәп.صفر (ṣifr) «буш, нуль») — санның шартлы билгеләре.
Тормышта гарәп цифралары киңрәк кулланыла. Зуррак саннар хәтта цифра һәм сүз белән бергә язылырга мөмкин. Гадәттә ул меңнән башлана, һәм аларны уку җиңелләшә. Гарәп цифралары ун билге белән эш итә, һәм шулар ярдәмендә теләсә нинди сан күрсәтелә: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0.
Рим цифралары азрак кулланыла. Алар, башлыча, гасыр (XXI гасыр), безнең эра елларын күрсәтү (MCMXCV—1995), числода, ай санын язуда (9. V. 1995) кулланылалар. Тагын сыйныф (VI сыйныф), рәзрәт, категория (II рәзрәтле шахматчы), отряд (III отряд), әсәр томнары кебекләрне рим цифры белән күрсәтү бар. Рим цифрлары нибары җиде билге белән күрсәтелә: I, V, X, L, C, D, M. Шушы билгеләр ярдәмендә дүрт меңгә кадәр булган саннар күрсәтелә.
«Цифр» сүзе гарәп телендәге صفر ṣifr «бер нәрсә дә, нуль» сүзенән килеп чыҡҡан
- Чынлыкта Рим цифрларын - "цифра" диеп әйтү дөрес түгел, чөнки анда "нуль" булмаган. Сәбәбе фәлсәфи: христиан дине "юклык булырга тиеш тугел" дип санаган.
Гарәп-Һинд цифрларының милли бирелешләре
| A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 0 | ٠ | ۰ | ० | ০ | ੦ | ૦ | ୦ | ௦ | ౦ | ೦ | ൦ | ๐ | ໐ | ༠ | ၀ | ០ | ᠐ | ᥆ | ᧐ | ꧐ |
| 1 | ١ | ۱ | १ | ১ | ੧ | ૧ | ୧ | ௧ | ౧ | ೧ | ൧ | ๑ | ໑ | ༡ | ၁ | ១ | ᠑ | ᥇ | ᧑ | ꧑ |
| 2 | ٢ | ۲ | २ | ২ | ੨ | ૨ | ୨ | ௨ | ౨ | ೨ | ൨ | ๒ | ໒ | ༢ | ၂ | ២ | ᠒ | ᥈ | ᧒ | ꧒ |
| 3 | ٣ | ۳ | ३ | ৩ | ੩ | ૩ | ୩ | ௩ | ౩ | ೩ | ൩ | ๓ | ໓ | ༣ | ၃ | ៣ | ᠓ | ᥉ | ᧓ | ꧓ |
| 4 | ٤ | ۴ | ४ | ৪ | ੪ | ૪ | ୪ | ௪ | ౪ | ೪ | ൪ | ๔ | ໔ | ༤ | ၄ | ៤ | ᠔ | ᥊ | ᧔ | ꧔ |
| 5 | ٥ | ۵ | ५ | ৫ | ੫ | ૫ | ୫ | ௫ | ౫ | ೫ | ൫ | ๕ | ໕ | ༥ | ၅ | ៥ | ᠕ | ᥋ | ᧕ | ꧕ |
| 6 | ٦ | ۶ | ६ | ৬ | ੬ | ૬ | ୬ | ௬ | ౬ | ೬ | ൬ | ๖ | ໖ | ༦ | ၆ | ៦ | ᠖ | ᥌ | ᧖ | ꧖ |
| 7 | ٧ | ۷ | ७ | ৭ | ੭ | ૭ | ୭ | ௭ | ౭ | ೭ | ൭ | ๗ | ໗ | ༧ | ၇ | ៧ | ᠗ | ᥍ | ᧗ | ꧗ |
| 8 | ٨ | ۸ | ८ | ৮ | ੮ | ૮ | ୮ | ௮ | ౮ | ೮ | ൮ | ๘ | ໘ | ༨ | ၈ | ៨ | ᠘ | ᥎ | ᧘ | ꧘ |
| 9 | ٩ | ۹ | ९ | ৯ | ੯ | ૯ | ୯ | ௯ | ౯ | ೯ | ൯ | ๙ | ໙ | ༩ | ၉ | ៩ | ᠙ | ᥏ | ᧙ | ꧙ |
A — гади ауропа, B — гарәп, C —көнчыгыш-гарәп, D — деванагари, E — бенгал, F — гурмукхи, G — гуджарати, H — ория, I — тамил, J — телугу, K — каннада, L — малаялам, M — тай, N — лаос, O — тибет, Р — бирман, Q — кхмер, R — монгол, S — лимбу, T — яңа тайлы, U — яван
Тарих
Борынгы заманнарда саннар тура сызыклы билдәләр (таякчалар) белән тамгаланган: бер таяк берәмекне, ике таяк - икене һ.б. сүрәтләгән. Язуның бу ысулы агачка эшләнгән киртекләрдән килеп чыккан. Ул әле дә «рум цифрларында» 1, 2, 3 саннарын сүрәтләгәндә кулланыла. «Гарәп цифрларының» Һиндстаннан килеп чыгуын фәндә тик XIX гасырда гына таныйлар. Ул заман өчен яңа булган бу фикерне беренче булып әйтүче Шәрекъне өйрәнүче рус галимы Георгий Яковлевич Кер (1692—1740) була. Кер 1731 елдан алып Мәскәүдә чит ил эшләре коллегиясында тәрҗемәче булып эшли.
Чыганаклар
This article uses material from the Wikipedia Tatarça / Татарча article Цифралар, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Мәгълүмат CC BY-SA 4.0 буенча таратыла (әгәр башкасы күрсәтелмәсә). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Tatarça / Татарча (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.