Alpute.ayinsedan

• Sakizaya a kamu: Alpute.ayinsedan
• Hulam a kamu: 阿爾伯特·愛因斯坦
• Amilika a kamu: Albert Ainstein

sayaway nukaudip atu nipicudad 早年生活與教育

1879年3月14日，愛因斯坦出生在德意志帝國符騰堡王國烏爾姆的一個世俗阿什肯納茲猶太人家庭。

wama ci helman namal palasitay pacakayay atu kitisi; wina sa ci pawli.ake nanu adidi kapah ku labunu luma’ u sakapahay a namicudaday, matineng miulugang, 1880 amihcaan mabulaw kuheni tayda i munihay, u wama ni ayinsedan atu saba nu wama itida patiyam tu dingki kusi, sinmung misiki atu misanga tu kasenun sananay a dingki.

父親赫爾曼當過銷售員和工程師；母親寶琳·柯克從小受到良好教育，鋼琴造詣深厚^:14。1880年，舉家遷往慕尼黑，愛因斯坦的父親與叔叔在那裏經營一間電氣公司，專門設計與製造直流電器。^:248

Ayinsedan u labunuluma’ nuheni cay piduduc tu tiniay a sinziya u acekennace yutay a tademaw. Ayinsedan minanam musakamu mahaymaw, sisa mabiyalaw kuyna tu wama, namikilim tui sing a papiadih, tusaay kumihca nida kya matineng musakamu, mahicay kiya misiteked ku wayway nida, anu maydih cunida musakamu sa, misaadidi musakamu tu udip minanam alaw manana cinida muhini misaadidi tu ngiha musakamu, katukuh sa kanamuhan nida, kya tanutuwa sa musakamu.

愛因斯坦一家是不遵循猶太教規的阿什肯納茲猶太人。愛因斯坦學習說話的速度比較緩慢，父母因此很擔心，甚至曾經找過醫生看診。他2歲後才學會使用字詞，並且養成一種奇怪習慣，就是每當他想要說話之前，他都會先小聲的對自己說幾遍，直到覺得滿意，才會大聲說出來。

Mabiyalaw kulabunuluma’, metalaw anu balaki utiih kunipinanam. Ayinsedan nanu adidi’ inayay ku cabay, sisa idaw ku saba nida tu tatayna ci Maya cacay amihcaan ku laad nuheni masasukapah atu sabana nida, ci Maya u sakapahay nida hayni kabalaki a cabay.

家人都很擔心，怕他以後會有學習障礙。^:8愛因斯坦的童年沒有什麼朋友，因此與小一歲的妹妹瑪雅感情非常融洽，瑪雅甚至可以說是他一輩子的摯友。

1939 amihcaan ci Ayinsedan mutakus ci Mayaan katayni i Amilika sa, mueneg i sincesicu pulinsetunmusu a kitidaan. ci Maya itini tanunamuh sakuheni maudip itini, katukuh 1946 a muhcaan macunghung mudeku ikakabian.1951 amihcaan atukatu ku ulat niculil nu idang i pulinsetun mapatay i luma, kitabalan ci ayinsetan sepat kumihcaan mapatay.

1939年愛因斯坦邀請瑪雅移民美國，住在新澤西州普林斯頓默瑟縣的住所。瑪雅在那裏與愛因斯坦共度了愉快的時光，直到1946年中風臥床為止。1951年因動脈硬化在普林斯頓去世，比愛因斯坦早了四年。

 

i sepatay kumihcaan atu limaay kumihcaan tu cacay ademiad, pabiyan nu wama tu sapitudu tu timulan a dinum pabi tu mudekuay i kakabian ci Ayinsedan, manamuh makaadih tu muhelupay adih sa cinida alaw manamuh cay tu piales, namakayni kyu mala uli ananama u sakaydihan tu nida kuyni.

在4歲或5歲時的某天，父親送了一隻指南針給臥病在床的愛因斯坦，他深深地被磁針展現出的奇異行為所迷住，這成為他以後對物理學產生濃厚興趣的原因之一。

yu mahida henay sa ,malingatu minana tu bayuling,

ci Ayinsedan limaay ku mihcaan nida micumud i nu tinsukiw a cacudadan micuda. Waluay kumihcaan nida sa,malimad cunida tayda i lutepute atebanay a micuda, nadikudan sa “masumad ku ngangan niya cacudadanalpute.ayinsedan a cacudadan”,ina cacudadan mitucek tu sapisausi a nanaman, tunutineng, lating, atu sila. Itini, makaalacinida tu pituay a kapahay a nipinanam micuda.

大約在那時期，他開始學習拉小提琴^:13-14。愛因斯坦5歲時進入一所天主教小學就讀。8歲時，他轉學到路特波德文科中學，（後來改名為阿爾伯特·愛因斯坦文科中學），這學校很注重數學、科學、拉丁文與希臘文。在這裏，他獲得7年良好的教育。^:248:59–6

wama ni Ayinsedan misibay tu dingki kusi, caay ka sasusetset tu tabakiay a kusi kya i 1894 a mihcaan edeb tu, mamin ku labunuluma malimad tayda i yitalibawiya, ci Ayinsedan tinitu mududuc i munihay muhamin tu nipicuda.

愛因斯坦的父親所經營的電器公司，因無法與大公司競爭而被迫於1894年關閉，全家隨後搬至義大利帕維亞，只有愛因斯坦繼續留在慕尼黑完成學業。

Kanahatu mueneg cinida i luma nu lalumaan, nika u balucu’ nida mahida nibakahan, maniketay a cacudadan atu mahida u kikay a sapinanam cayay pakadungdung tu mahiniay. i tawya amihcaan nu edem, idaw ku liyunida utiihkuudip sa, laliw han tu nida kya cacudadan, malimad tayda i puwiya atu labunuluma malalikeluh. mahida sa u cayay tu cinida kalahitayi.

雖然他住在遠房親戚家裏，但他心裡仍有被丟棄的感覺。嚴格專制的校風與機械式的學習方式令他難以忍受。那年年底，他藉口身體不適，毅然決然地離開學校，搬去帕維亞與家人會合。這樣，他也可以避免從軍。

nadikuda sa, alesan nida malateku a binacadan mala inayay ku kanatal a tademaw,i yitali henay cinidasa, sabaw tu enem ku mihcaan nida misulitcinida tu nikaudipa sayaway a nudayengan nida a cuda, ya ngangan sa “hican masasuhelup sananay a sapikingkiwnida.

後來，他決然放棄德國國籍，成為無國籍人^:249-250。在義大利的時期，年僅16歲的他撰寫了有生以來第一篇理論物理論文，標題為《論在磁場裏乙太狀態的研究》。^:5-6:24

sabaw enem hanay kumihcaan nida milabutu tu zuyseliselinpang a cacudadan.1895 a mihcaan miseking micumud micudad, imahini u mihcaan nida kisabaan nu aydaay amicudaday tusa kumihcaan. Kanahatu talakaw kunipiseking nida tu sapisausi a nicudadan, nika cay pakaalatu tatengaay abababingkiwan.

年僅16歲的愛因斯坦參加了瑞士蘇黎世聯邦理工學院的1895年入學考試，這時的他比大多數考生至少要小兩歲。雖然他在數理科部分得到高分^:36-37，但沒有通過考試的文科部分^:250。

sakamusa ku likung sasadan mahida sa haminen henay kunipicuda tu nu kawcung han cinida, kya micumud cinida tu zuyse alawculi a cungsiymicuda, mueneng iluma nu sasaydan ci ciyawsetet.untele a luma’. Nadikudan pinatu abulad sa , maydih cinida tu wawa ni untele tu tataynaan ci mali.

理工學院院長建議他先完成高中學業，因此他進入瑞士阿勞的阿勞州立中學讀書，住在教授焦思特·溫特勒的家裡。幾個月後，他愛上了溫特勒的女兒瑪莉^{:21, 31, 56–57}。

laad tu mihcaan siwaay kubulad, masiku kupicuda nida tu uliatusapisausi tusa ananaman, makaala tu talakaway enem kutinsu.

隔年9月，他成功通過瑞士高中畢業考試，大部分學科都獲得優良成績，特別是在物理與數學兩個學科，都得到了最高分6分。^:30

wama ni Ayinsedan maydih muculcul cinidaan amitulin tukawaw niyamanida, misangaay tu dingki a kawaw, nika ci Ayinsedan makayi inayay kuydih, ukamunida u malasakakaay kaku sa mihica mikawaw tu mahiniay sa.

愛因斯坦的父親很希望愛因斯坦能夠繼承他的電機工程事業，但愛因斯坦對這不感興趣，他認為對他而言這是大材小用^:31。

1896amihcaan, sabawtupitu kumihcaan nida makaala tu seeking micumud tu suliselinpang a cacudadan tu sakalasayda misausiay a nanaman. Itida malikeluh nida ku acawa nida ci miliwa.malici. malkaput micuda aenem kuheni micudaday sa, ci miliwa cacay ku tatayna, kibalakian ci Ayinsedan tulu ku mihcaan.

1896年，年僅17歲的愛因斯坦獲准進入蘇黎世聯邦理工學院師範系數理科學習物理。他在那裡遇到未來妻子米列娃·馬利奇^:44。同班六名學生中，米列娃是唯一女性，她比愛因斯坦大三歲^:42。

ci Ayinsedan atu ci miliwa itini nu uli ananaman malecad ku pamata nuheni, matenes maladay sa a law masasumidang. 1990 amihcaan Ayinsedan makaala tu nibingkiwan patelek hank u ninanaman makaala tu 4.9 kutinsu umaminnay nupulung a micudaday lalima sa sakasepat cinida; ci miwali sa 4.0 u sadikuday, cay paihedeki nu cacudadan, malakuday tu cacay amihcaan.

愛因斯坦與米列娃在物理方面有共同的興趣與目標，久而久之漸漸擦出愛情火花。1900年，愛因斯坦獲得教學文憑，平均分數為4.9，是全班五名學生中第四名；米列娃的平均分數為4.0，是最後一名，校方不准她畢業，必須留級一年^:48-49。

uduma nipiadih sa, ci miliwa atu ci Ayinsedan mapulung kuheni misulit tu kasenengan acuda 1905 amihcaan yacuda, nika u uli atu likisi kingkiw sa ku sasaydan, cayay pakatepa tu sapatucek a kawaw sa.

有些人認為，米列娃與愛因斯坦合作寫出著名的1905年論文，但物理歷史學者經過仔細研究後，找不到任何證明她做出實質貢獻的依據。^:48-50