Marrëveshja Në Shtegun E Normalizimit Ndërmjet Kosovës Dhe Serbisë

Më 27 shkurt 2023, ajo u pranua gojarisht nga kryeministri i Kosovës Albin Kurti dhe presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe u ra dakord për planin e zbatimit më 18 Mars 2023.

Marrëveshja e Ohrit

Emri i gjatë: Marrëveshja në shtegun e normalizimit mes Kosovës dhe Serbisë
Konteksti	Normalizimi i marrëdhënieve Kosovë–Serbi
Hartuar	5 Dhjetor 2022
Nënshkruar	18 Mars 2023 (verbally)
Vendndodhja	Ohër, Maqedoni e Veriut
Ndërmjetësues	European Union
Nënshkrues	Albin Kurti (Kosovë) Aleksandar Vuçiq (Serbi)
Partitë	Kosova  Serbia
Gjuha	English

Në vitin 2008, Republika e Kosovës shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë nga Republika e Serbisë. Kosova dhe Serbia ranë dakord në vitin 2013 për një dialog të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian (BE), dhe arritja e një marrëveshje me Kosovën është kusht që Serbia të anëtarësohet në Bashkimin Evropian .

Fillimisht e njohur si "propozimi franko-gjerman", marrëveshja u hartua nga diplomatë francezë dhe gjermanë me qendër në rajon dhe u frymëzua nga modeli " i dy-Gjermanive " përgjatë Luftës së Ftohtë . Më 5 dhjetor 2022, BE i prezantoi një projekt-propozim si Kosovës ashtu edhe Serbisë në samitin BE-Ballkani Perëndimor në Tiranë. Më 27 shkurt 2023, presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministri kosovar Albin Kurti u takuan në Bruksel për të diskutuar një marrëveshje, ku pranuan draftin e BE-së. Ministri i Jashtëm i BE-së, Josep Borrell, deklaroi se nuk nevojiteshin diskutime të mëtejshme lidhur me vetë planin dhe negociatat e ardhshme do t'i kushtoheshin zbatimit të tij. Kurti dhe Vuçiq u takuan përsëri më 18 mars në Ohër, Maqedoni e Veriut dhe pranuan gojarisht një udhërrëfyes për zbatimin e marrëveshjes.

Ndërsa marrëveshja nuk kërkon në mënyrë të prerë që Serbia ta njohë Kosovën si të pavarur, ajo e pengon Serbinë të kundërshtojë pranimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare si Këshilli i Evropës, Bashkimi Evropian ose NATO, duke kërkuar gjithashtu që Serbia të njohë simbolet kombëtare, pasaportat, diplomat dhe targat e regjistrimit të automjeteve të Kosovës. Nga Kosova kërkohet të sigurojë një nivel të duhur të vetë-menaxhimit për komunitetin e saj serb . Qëllimi përfundimtar i marrëveshjes është të krijojë "një marrëveshje ligjërisht të detyrueshme për normalizimin gjithëpërfshirës të marrëdhënieve [Kosovë-Serbi]". Në tekstin e marrëveshjes, emri Kosovë përdoret pa asteriks dhe të dyja palët përmenden me emër, pra si Serbi dhe Kosovë, e jo më si Beograd dhe Prishtinë.

Dispozitat

Dispozitat e marrëveshjes përfshijnë:

• Të dyja palët duhet të zhvillojnë marrëdhënie normale, të fqinjësisë së mirë.
• Palët do të njohin ndërsjellazi dokumentet e tyre përkatëse dhe simbolet kombëtare, duke përfshirë pasaportat, diplomat, targat dhe vulat doganore.
• Të dyja palët do të respektojnë pavarësinë, autonominë dhe integritetin territorial të njëra-tjetrës dhe të drejtën e vetëvendosjes.
• Palët do të zgjidhin çdo mosmarrëveshje ndërmjet tyre ekskluzivisht me mjete paqësore dhe do të përmbahen nga kërcënimi ose përdorimi i forcës.
• Asnjëra nga të dyja nuk mund të përfaqësojë tjetrën në sferën ndërkombëtare.
• Serbia nuk do të kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare.
• Asnjëra palë nuk do të bllokojë, as nuk do të inkurajojë të tjerët të bllokojnë, përparimin e palës tjetër në rrugën e tyre përkatëse drejt BE-së.
• Qeveria e Kosovës do të angazhohet që të sigurojë një nivel të duhur të vetë-menaxhimit për komunitetin etnik serb në Kosovë.
• Kosova do të sigurojë sigurinë e pronave të Kishës Ortodokse Serbe brenda kufijve të saj.
• Kosova dhe Serbia do të shkëmbejnë misione të përhershme në kryeqytetet e njëra-tjetrës.
• Të dyja palët do të vazhdojnë të zbatojnë marrëveshjet e mëparshme.

Zbatimi

Aneksi në lidhje me zbatimin e marrëveshjes u pranua nga liderët e Kosovës dhe Serbisë më 18 mars 2023. Brenda 30 ditëve do të formohet një Komitet i Përbashkët Monitorues i kryesuar nga Bashkimi Evropian për të mbikqyrur zbatimin e marrëveshjes. Bashkimi Evropian do të ndryshojë standardet e Kapitullit 35 për Serbinë për të pasqyruar detyrimet e reja të Serbisë që rrjedhin nga marrëveshja dhe aneksi. Detyrimet e reja të Kosovës që rrjedhin nga marrëveshja dhe aneksi do të përfshihen gjithashtu në procesin e anëtarësimit të saj në BE. Të dyja palët pranuan se moszbatimi i dispozitave të marrëveshjes do të çojë në pasoja negative si në aspektin e ndihmës, ashtu edhe në anëtarsimin në Bashkimin Evropian. Josep Borrell informoi ministrat e jashtëm të BE-së se zbatimi i marrëveshjes do të "mbikëqyret nga një komision nga të dy vendet dhe Bashkimi Evropian i cili është ligjërisht i detyrueshëm".

Në një samit të Këshillit Evropian më 23 mars 2023, Borrell paralajmëroi liderët e Serbisë dhe Kosovës se “Çdo përpjekje për të vënë në dyshim marrëveshjen është e kotë. Kjo marrëveshje u ra dakord. Duhet të zbatohet. Dhe nuk ka vend për të zgjedhur dhe kapur. Ne do të mbikqyrim nga afër se kush e zbaton dhe kush jo."

Përfaqësuesit e Kosovës dhe Serbisë u takuan në Bruksel më 4 prill 2023 për të diskutuar më tej zbatimin e marrëveshjes. Çështjet e diskutuara përfshinin vetë-menaxhimin për komunitetin serb të Kosovës dhe njohjen reciproke të diplomave. Të dyja palët arritën një marrëveshje edhe për personat e zhdukur. Më pas u tha se takimi i radhës mes Kurtit dhe Vuçiqit mund të bëhet më 22 prill nëse Vuçiq është i gatshëm për një takim të tillë.

Një Komitet i Përbashkët Monitorues për të mbikëqyrur zbatimin e marrëveshjes u formua më 19 prill 2023. Anëtarët e komisionit janë Miroslav Lajčák që përfaqëson BE-në, Agron Bajrami që përfaqëson Kosovën dhe Petar Petkoviç që përfaqëson Serbinë. Termat e referencës për komitetin pritet të bien dakord më 2 maj 2023 dhe pritet të takohet rregullisht në Bruksel.

Më 24 prill 2023, Serbia dukej se kishte shkelur kushtet e marrëveshjes, konkretisht nenin 4, duke votuar kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës . Pavarësisht kundërshtimit të Serbisë, aplikimi i Kosovës e kaloi pragun prej 2/3 të kërkuar në Komitetin e Ministrave dhe iu referua Kuvendit Parlamentar për shqyrtim. Pas votimit, presidenti serb Vuçiq sulmoi fuqitë perëndimore, duke u thënë atyre që të mos "gënjejnë dhe mashtrojnë" dhe të mos "i interpretojnë gjërat ashtu siç e shohin të arsyeshme, por ashtu siç janë shkruar apo rënë dakord" dhe ministri i jashtëm, Ivica Daçiq i përshkroi ngjarjet si " Dita e turpit për Këshillin e Europës”. Serbia kërcënoi gjithashtu se nuk do të respektonte më integritetin territorial të vendeve që votuan pro anëtarësimit të Kosovës ose abstenuan, duke përmendur veçanërisht Malin e Zi, i cili votoi pro dhe Ukrainën së bashku me Bosnje Hercegovinën, të cilat abstenuan. Zëdhënësi i Bashkimit Evropian deklaroi se “mbajti shënim” votën e Serbisë kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, por shtoi se “Marrëveshja është e gjallë sepse po çohet përpara” dhe se Vuçiq dhe Kurti do të takohen sërish javën e ardhshme. .

Më 2 maj 2023, Vuçiq dhe Kurti u takuan në Bruksel, arritën një marrëveshje për të "bashkëpunuar ngushtë në identifikimin dhe zbulimin e varreve dhe do të sigurojnë akses të plotë ndaj informacioneve të besueshme dhe të sakta që ndihmojnë në gjetjen dhe identifikimin e personave të zhdukur nga periudha kohore nga 1 janari 1998, deri më 31 dhjetor 2000." Të dy nuk ranë dakord mbi strukturën e një shoqrimi vetë-menaxhues për komunitetin serb të Kosovës.

Kosova

Më 18 mars 2023, kryeministri kosovar Albin Kurti deklaroi se Serbia me pranimin e kushteve të marrëveshjes de facto e kishte njohur Kosovën si shtet më 27 shkurt 2023. Ai gjithashtu shtoi se në mungesë të nënshkrimit fizik nga Vuçiq, Bashkimi Evropian duhet të sigurojë që ai të mbetet ligjërisht dhe ndërkombëtarisht i detyrueshëm për palët. Më 20 mars 2023, Kurti gjatë një takimi me diplomatë të huaj në Prishtinë tha se si rezultat i marrëveshjes tashmë është hapur rruga për anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës .   Më 23 mars 2023, Kurti njoftoi në Kuvendin e Kosovës se kishte marrë garanci nga BE-ja dhe SHBA-ja për zbatimin e marrëveshjes dhe e quajti marrëveshjen një “armë të fuqishme” e cila duhet të përdoret në mënyrën më të mirë të mundshme për Kosovën. Ai gjithashtu ritheksoi zotimin e tij për zbatimin e marrëveshjes duke thënë: "Nëse duam të trajtohemi si shtet dhe të njihemi si të tillë, nuk mund t'i shmang detyrimet nga traktatet ndërkombëtare për të cilat kemi rënë dakord".

Serbisë

Pasi sinjalizoi pranimin e tekstit të marrëveshjes kryesore në takimin e nivelit të lartë në Bruksel më 27 shkurt 2023, presidenti serb Aleksandar Vuçiq u duk të ndryshojë qëndrimin e tij në një intervistë televizive mbrëmjen e ardhshme duke thënë se "nuk ka marrëveshje" dhe se “Nuk do ta lejojë Kosovën në OKB” pasi ai u akuzua nga partitë e djathta ekstreme dhe nacionaliste për tradhti ndaj interesave kombëtare. Pas takimit në Ohër më 18 mars 2023, Vuçiq deklaroi në TV drejtpërdrejt të nesërmen se do të punojë në zbatimin e marrëveshjes për aq kohë sa nuk i kërkohet të bëjë de jure njohjen e pavarësisë së Kosovës ose mbështetjen e anëtarësimit e saj në Kombet e Bashkuara të cilat ai i cilësoi si vija të kuqe. Ai gjithashtu deklaroi se nuk do të nënshkruajë asnjë marrëveshje tani, apo në katër vitet e ardhshme sepse i dhemb krahu duke thënë: “Kam dhimbje torturuese në dorën time të djathtë, mund të nënshkruaj vetëm me dorën time të djathtë dhe kjo dhimbje pritet të vazhdojë për katër vitet e ardhshme”. Mbështetësit e partive të ekstremit të djathtë dhe nacionalist protestuan kundër marrëveshjes dhe bllokuan rrugët në Beograd më 24 mars. Shumë kërkuan dorëheqjen e Vuçiqit dhe mbanin bluza që shfaqnin simbolin pro-rus " Z " të lidhur me pushtimin rus të Ukrainës .

Organizatat

• Duke shqyrtuar aplikimin e Kosovës për anëtarësim në Këshillin e Europës, Komiteti i Ministrave citoi Marrëveshjen e Ohrit dhe theksoi rëndësinë që të gjitha palët ta implementojnë me mirëbesim.
• Përfaqësuesi i Lartë i Bashkimit Europian për politikat e jashtme Josep Borrell e përshkruajti marrëveshjen si "një arritje madhore". Presidenti i Këshillit Europain Charles Michel uroi palët me rastin e arritjes së marrëveshjes dhe shpalli se zbatimi është çelësi i paqes, qendrueshmërisë dhe prosperitetit në Ballkanin Perëndimor. Këshilli Europian mirëpriti marrëveshjen më 23 Mars 2023 dhe u bëri thirrje palëve të zbatonin detyrimet me mirëbesim.
• Një folës për NATO-n e mirëpriti marrëveshjen dhe u bëri thirrje palëve ta zbatonin atë çka u ra dakord sa më shpejtë të jetë e mundur.
• Sekretarja e Përgjithme e OSCE-së Helga Schmid e përshkroi marrëveshjen si lajm të mirë dhe shpalli se OSCE "mezi pret progresin e hapave të parë me zbatimin dhe qëndron e gatshme ta mbështesë në fushat e mandatuara" Kryetari në detyrë i OSCE-së Bujar Osmani gjithashtu uroi të dyja palët me rastin e arritjes së marrëveshjes.

Shtetet

• Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama e përshëndeti faktin që Kosova dhe Serbia kishin dhënë pëlqimin për termat e marrëveshjes. Rama gjithashtu shpreson se marrëveshja do të çojë në përmirësimin e marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Serbisë.
• Presidenti Francez Emmanuel Macron shprehu mbështetjen e tij për marrëveshjen. Qeveria franceze inkurajoi të dyja palët që të veprojnë me maturi dhe të zbatojnë detyrimet e marrëveshjes. Diplomatët francezë paralajmëruan se do të kishte pasoja nëse termat e marrëveshjes nuk do të implementohen.
• Kancelari gjerman Olaf Scholz mirëpriti marrëveshjen më 7 Mars 2023 dhe tha se priste rezultate konstruktive së shpejti.
• Ministria e jashtme irlandeze e përshkruajti marrëveshjen si një hap të rëndësishëm dhe shtoi se zbatinimi tani është çelësi.
• Ministri i Jashtëm i Maqedonisë së Veriut Bujar Osmani uroi të dyja palët me rastin e arritjes së marrëveshjes.
• Ministria e Jashtme e Norvegjisë uroi Kosovën, Serbinë dhe BE-në me rastin e arritjes së marrëveshjes.
• Ministri i jashtëm i Sllovenisë deklaroi "Unë mund të them se ne kishim pritshmëri më ambicioze prej të gjitha palëve, por tashmë kemi të paktën një bazë, dhe zbatimi do të jetë i rëndësishëm".
• Ambasadori i Suedisë në Kosovë e mirëpriti marrëveshjen.
• Qeveria e Zvicrës mirëpriti marrëveshjen dhe deklaroi se është e angazhuar që të mbështesë zbatimin e saj.
• Turqia mirëpriti marrëveshjen dhe shpreson që palët do ti respektojnë termat e saj.
• Emiratet e Bashkuara Arabe mirëpriti marrëveshjen.
• Diplomatët britanikë në Beograd dhe Prishtinë e mirëpritën marrëveshjen dhe lavdëruan hapat e guximshëm të ndërmarrë nga liderët e Kosovës dhe Serbisë në arritjen e saj si dhe u bënë thirrje të dyja palëve të lëvizin shpejt për ti bërë dispozitat realitet.
• Marrëveshja u mirëprit nga SHBA-të të cilat u bënë thirrje të dyja palëve të fillonin menjëherë zbatimin. I dërguari special i SHBA-ve për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, shpalli se SHBA-të konsiderojnë marrëveshjen të jetë ligjërisht detyruese mbi palët.