සොක්‍රටීස්

පූ. 469 – සිට ක්‍රි. පූ. 399 දක්වා යැයි සැලකේ) සම්භව්‍ය ග්‍රීක දාර්ශනිකයෙකි. බටහිර දර්ශනයේ නිර්මාතෘවරයෙකි. ඔහු ගැන දැනගන්නට ලැබෙන්නේ ඔහු ගැන සමකාලීනයන් සහ පසුකාලීනයන් ලියූ සටහන් වලිනි. විශේෂයෙන් ම ප්ලේටෝ සහ ක්සෙනෆොන් වෙතින් ද ඇරිස්ටොෆනීස් අතින් ලියැවෙන නාට්‍ය වලින් ද සොක්‍රටීස් දර්ශනය උගත හැකිය. සොක්‍රටීස් පිළිබඳ තතු සියල්ල විනාශ නොවී පැවතුනේ ප්ලේටෝ විසින් ලියූ සංවාද නිසා යැයි පිළිගත් මතයයි.

Socrates (Σωκράτης)
සොක්‍රටීස්
උපත	c. 469 / 470 BC දේමෙ ඇලොපෙසෙ, ඇතැන්ස්
මියගිය දිනය	399 ක්‍රි. පූ. (වයස 71 දී පමණ) ඇතැන්ස්
ජාතිකත්වය	Greek
යුගය	පුරාතන දර්ශනය
ප්‍රදේශය	බටහිර දර්ශනය
ගුරුකුලය	සම්භව්‍ය ග්‍රීක
ප්‍රධාන ලැදිකම්	ඥාන විභාගය, ආචාර ධර්ම
සංගණ්‍ය අදහස්	සොක්‍රටීක විධි ක්‍රමය
Influenced Most subsequent Western philosophy; more specifically, Plato, Aristotle, Aristippus, Antisthenes

සොක්‍රටීස් යම් තරමක වත්කමකින් යුතු වූවෙකි. එබැවින් ඔහුට තම කාලය වාද විවාදයෙන් ගෙවන්නට ඉඩක් ලැබුණි. විතණ්ඩවාදීන් නමින් වූයේ එකළ වෘත්තීය ගුරුවරැන්ය. ඔවුන්ගේ දර්ශනය හා එකඟත්වයක් නොදැක්වූවත් ඔවුන් මෙන් ගාස්තුවක් අය කරමින් තරුණයන් හට ඉගැන්නුවේ නැති වුවත්, විතණ්ඩවාදී දැක්මක් සොක්‍රටීස් අනුගමනය කළේය. ඒ විශ්ව සම්භවය ගැන වෙහෙසීමට වඩා මිනිසා ගැන අවධානය යොමු කිරීමට කාලය ගැනීමයි. එහෙත් විතණ්ඩවාදීන් මිනිසත්බව ගැන කතා කළාට වඩා වෙනස් ලෙසකින් සොක්‍රටීස් විෂයයට පිවිසියේය. සොක්‍රටීස්ට උවමනා වූයේ සියළු තර්ක නිවැරදි වූ නිර්වචන මඟින් විවාරයටයි.

ඇරිස්ටොෆනීස් ලියන ලද "වළාකුළු" යන නාට්‍යයේ සොක්‍රටීස්ගේ විහිළු චරිතය හුවා දක්වයි. එයින් පෙනෙන්නේ සොක්‍රටීස් ඇතැන්ස් නගරයේ සුප්‍රසිද්ධ වූ පුද්ගලයෙක් බවයි. එහෙත් ඔහු ජනප්‍රිය වූවෙක් දැයි සැකයක් පවතී. මන්ද ඔහුගේ සංවාදයන්ට හසු වූ බොහෝ අය සොක්‍රටීස් වෙතින් තමන් දන්නවා යැයි සිතූ කාරණයක් ගැන ප්‍රශ්න කිරීම් වලට ලක්වෙද්දී තමන් නොදන්නා බව අවට සිටින අයට පැහැදිලි වෙද්දී නොසන්සුන් වූහ. සමහරු සොක්‍රටීස් කිසිවකට ගරු කළේ නැතැයි කියන්නේ මේ නිර්වචන සොයා යන්නට ඔහු නිතර ගත් උත්සාහය නිසයි. තවත් සමහරු ඔහු තරුණ මනස් දූෂණය කළා යැයි අපවාද කරති. ඒ ඔවුන් නිවැරදි යැයි සිතා සිටි දේවල් වැරදි යැයි පෙන්වූ සොක්‍රටීස් විසින් පැහැදිලි නිරාකරණයන් පිළිගැන්වූයේ නැති නිසා යැයි කියැවේ.

ක්සෙනෆොන් තම "මතකයන්" හි ලියන පරිදි සොක්‍රටීස් ඥාන විභාගයක් පටන් ගන්නේ ප්‍රශ්නයකිනි. "මට සපත්තුවක් අලුත්වැඩියා කරගැනීමට උවමනා වූ විට මා යන්නේ කා ළඟට ද?" යැයි හේ අසයි. ඊට පිළිතුරු දෙන්නට ඉදිරිපත් වෙන තරුණයෙක් කියන්නේ "සොක්‍රටීස්, ඔබ යා යුත්තේ සපතේරුවක් ළඟට," යැයි කියාය. ඊ ළඟට ඔහු මට පුටුවක් හදාගන්න නම් යා යුත්තේ කා ළඟට දැයි අසයි. වඩුවෙක් ළඟට යැයි උත්තරය ලැබේ. එසේ ප්‍රශ්න අසා ගෙන යමින් අවසානයේ දී මිනිසාගේ පාලනය සඳහා පත්කර ගත යුත්තේ කවරෙක් ද? වැනි ප්‍රශ්නයකට ඔහු එයි. ඔහු පෙන්වන්නට යන්නේ පාලකයෙකු වශයෙන් පත්කර ගන්නා තැනැත්තා ඒ වෘත්තීයේ ප්‍රවීනයෙක් විය යුතු යැයි කියාය. එහෙත් එවක ප්‍රජා පීඩකයන් තිස්දෙනාගෙන් අයෙක් වූ ක්‍රීටියාස් හා ඔහු එවැනි තැනක දී ඝට්ටනය විය. තරුණ මනස් ව්‍යාකූල කරනවා යැයි ඔහුට අවලාද කියුවේය. "ඔබ දැන් සපතේරුවන්, වඩුවන්, ලෝහකරුවන් යොදා ගත්තා හොඳට ම ඇති කියමින් හේ ඔවුන්ව ඔබ සංචාරයේ යැවූ තරමට දැන් ඔවුන්ගේ විලුම් හොඳට ම ගෙවී ඇතැයි සොක්‍රටීස්ව හාස්‍යයට ලක් කළ බව කියැවේ.

පෙලපනීසියන් යුද්ධය අවසානයේ පිහිටුවන ලද කනිපයාධිපති ආණ්ඩුවේ නායකයන් වූයේ ප්‍රජා පීඩකයන් තිස්දෙනාය. ඔවුන්ගේ ආණ්ඩුව පැවතුනේ ඉතා කෙටි කලක් තුල පමණි. එවක ඇතැන්ස් නගරය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වූවකි. සොක්‍රටීස්ගේ සංවාද ශෛලිය පාලනයේ සිටි බොහෝ දෙනෙකුට නොරිස්සුමට හේතුවිය. ඔහුගේ සරදම් විලාසය ද තරුණයන් වික්ෂිප්තයට හා හිත් රිදවුම් වලට පාත්‍ර කරන ලද්දේ මහජන රැස්වීම් වල දී ය. ඔවුන් සමාජයේ ඉහළ තලයේ පවුල් වල වූ තරුණයන් වූ නිසා ඔවුන්ගේ රදළ පසුබිම හා සමාජ පංතියට අනුව සොක්‍රටීස් ගැන පැමිණිලි බොහොමයක් සිද්ධ විය. ඒවාට උත්තර දෙන්නට යැයි ඔහුව කැඳවන ලදි.

"සමාව" යන සංවාද කෘතිය නඩු විභාගයේ දී සොක්‍රටීස් විසින් තම නිදහස පිණිස පවත්වන ලද දේශනය යැයි සැලකේ. එය පසුකාලයක දී වාර්තා කෙරෙන්නේ ප්ලේටෝ අතින් බව අප මතක තබා ගත යුත්තකි. එය ඵෛතිහාසික නිවැරදි බවින් යුතු යැයි විද්වත් පිළිගැනීම වෙයි. තමන්ගේ දර්ශනයට නොව නඩු විභාගයේ දී සොක්‍රටීස් චෝදනා ලබන්නේ පාපිෂ්ඨ වූ දෑ කරන ලද්දෙක් යන්නටය, පොළව යට හා අහසේ ඉහළ ඇති දේ පිළිබඳ ව සොයා බලන, වඩා නරක කරුණු වඩා හොඳ කරුණු සේ දක්වන, මේ සියල්ලක් අන්‍යයෙකුට උගන්වන්නට තැත් කරන පුදුම පුද්ගලයෙක් යැයි කියමිනි. එම චෝදනා ගෙනෙන අය සොක්‍රටීස් ඒවාට පිළිතුරු නොදෙන බව දැන සිටියහ. සොක්‍රටීස් ක්ෂමාව ඉල්ලන්නේ නැති බවත් දැන සිටියහ. බහුතරයා විසින් සොක්‍රටීස් වැරදිකරුවෙක් යැයි තීරණය කරන ලදි. ඔහුට මරණ දණ්ඩනය නියම විය. ප්ලේටෝ ඇතුළු පිරිසක් ඔහුට පළා යන්නට මඟක් පාදා දුන්න ද හේ එය බාරගත්තේ ද නැත. හැත්තෑ විය ඉක්මවා තිබූ සොක්‍රටීස් තමනට හුරු පුරුදු ලෙසින් අවසන් දේශනය පැවැත්වූවා යැයි සටහන් වෙයි.

සොක්‍රටීස්ගේ සංවාදයන් දෙයාකාරයට දිග හැරේ. එක පැත්තක් නම් පිටතට ය, එනම් විෂය මූලික වූ දැයේ නිර්වචන පිළිබඳව ය. අනෙක් පැත්ත ඇතුලට යන්නකි, එනම් අභ්‍යන්තර වූ ස්ප්‍රීතුව සොයා යන්නකි. එය සොක්‍රටීස්ට අනුව සියළු සත්‍යය තිබි තැනයි. සත්‍ය යන්න පහදා ගත යුතු, පරිසිද්ධි හා සැසඳෙන, අවංක හා වගකීමකින් යුතු වූවක් හැටියට සැලකූ සොක්‍රටීස් සත්‍යය සොයා යෑම නොහොත් ඥානය හඹා යෑම එක සති අන්තයක දී පංතියකින් ඉගෙන ගත හැක්කක් නොව ජීවිත කාලයම ඊට කැප කළ යුතු යැයි කියූවේය. "විමර්ශනය නොකරන ලද ජීවිතය ජීවත්වීමට නොසුදුසුය."

කුමක් ද සද්ගුණය? කුමක් ද යුක්තිය? කුමක් ද සත්‍යය? යනුවෙන් ප්‍රශ්නයක් අසන සොක්‍රටීස් එය දන්නවා යැයි සිතා උත්තර දෙන්නෙක් අල්ලා ගත් විට ඉතා ප්‍රමුදිත වෙයි. ඊ ළඟට ඔහු කරන්නේ ඒ උත්තර වල වැරදි සොයා පෙන්නීමයි. එසේ පෙන්වා දීමේ දී උත්තර දෙන්නට පැමිණි අය තමන් නොදන්නා බව වටහා ගනියි. සොක්‍රටීස්ගේ අරමුණ ද එය ම වෙයි. එක සොක්‍රටීස් සංවාදයක අයෙක් තමා දත්තා යැයි සිතූ දැය නොදන්නා බව වැටහීමෙන් හඬා වැටෙන අවස්ථාවක් ද ඇත. සංවාදය අවසන් වෙන්නේ නොදන්නා දේ ගැන සොයා යෑමේ කර්තව්‍යයට සොක්‍රටීස් හා අනෙකා එකඟ වීමෙනි. සොක්‍රටීස්ගේ සංවාද බොහොමයක් අවසන් වෙන්නේ එළඹෙන අවසන් සමාප්තියකින් තොරව ය. සොක්‍රටීස්ට අනෙකා වෙනුවෙන් සත්‍යය කියා දිය නොහැක. අනෙකා තමා විසින් සත්‍යය අවබෝධ කරගත යුතුය.

ප්‍රඥාවට බොරු අයිතිවාසිකම් කියා ගන්නා අය හෙළිදරව් කිරීමට ඔහුගේ මුළු කාලය වැය විණ. ඒ හෙයින් ඔහු අන්ත දිළිඳු බවට පත් වූවා යැයි ද සටහන් වෙයි. රදළ පංතියට අයත් එහෙත් වැඩි වත්කමක් නොතිබුණු තරුණයෝ ඔහුගේ සංවාද අසා ප්‍රීතියට පත් වූ නමුත් පාලකයන් අතර සිටි ධනවතුන් තම වැරදි හෙළිදරව් කරනවාට අකමැති වූහ. තමන් ප්‍රඥාවන්ත යැයි බොරුවට හඟවා සිටීම හෙළි වූ බව පිළිගැනීමට ඔවුන් අකැමති වූවා යැයි තමා මෙන් කිසිත් නොදන්නා යැයි කීමට එඩිතර නැතැයි සොක්‍රටීස් කීම නිසා ඔහුගේ හතුරන් සංඛ්‍යාව වැඩි විය.

පන්සියයකින් වූ ජූරියේ නොදැනුවත්කම කියන දේශනයක් පැවැත්වූ සොක්‍රටීස් ඔවුන්ව කුපිත කරවීය. තමාට සුදුසු දඬුවමක් කියන්නට යැයි ඔහුට පවරන ලද විට සොක්‍රටීස් කිව්වේ ඇතිනියානු වැසියන් විසින් තමන්ට ප්‍රතිමාවක් හදා එය නගර චතුරශ්‍රයේ තැබිය යුතු බවයි. ජූරිය තවත් කෝපාවිෂ්ට වී ඔහුට මරණය නියම කරති. 280 ක් ඊට පක්ෂව හා 220 ක් විපක්ෂව චන්ද දුන් බව කියැවේ. තමන් ගත් තීරණය ගැන ලැජ්ජා වෙන ඔවුන් පසුව සොක්‍රටීස් මුර කරන්නට තැබූ මුරකරුවන් ඉවත් කර ඔහුට පළා යන්නට අවස්ථාව දුන්න ද, සොක්‍රටීස් ඊට එකඟ වූයේ නැත. පළා යෑමෙන් නීතිය කැඩුවොත් තමා සියළු නීති වලට හතුරෙක් වෙන බව සොක්‍රටීස් පැහැදිලි කළේය. ඔහු හෙම්ලොක් විෂ පානය කර අවසන් මොහොත දක්වා දර්ශනය ගැන කතාබහින් කාලය ගෙවීය.