पटनामण्डलं (मगही: 𑂣𑂗𑂢𑂰⸱𑂧𑂝𑂹𑂙𑂪/पटना मण्डल, हिन्दी: पटना ज़िला, आङ्ग्ल: Patna district) भारतस्य बिहारराज्ये स्थितं किञ्चन मण्डलमस्ति । अस्य मण्डलस्य केन्द्रम् अस्ति पटनानगरं यत् बिहारराज्यस्य राजधानी अपि अस्ति । पटनामण्डलं पटनाविभागस्य भागः अस्ति ।
पटनामण्डलम् 𑂣𑂗𑂢𑂰⸱𑂧𑂝𑂹𑂙𑂪 / पटना मण्डल पटना ज़िला | |
---|---|
गोलघर इत्यस्य दृश्यम् | |
Coordinates (पटना): २५°२५′ उत्तरदिक् ८५°१०′ पूर्वदिक् / 25.417°उत्तरदिक् 85.167°पूर्वदिक् ८५°१०′ पूर्वदिक् / 25.417°उत्तरदिक् 85.167°पूर्वदिक् | |
देशः | भारतम् |
राज्यम् | बिहार |
विभागः | पटना |
मुख्यालयः | पटनानगरम् |
Government | |
• लोकसभा निर्वाचनक्षेत्राणि | १. पाटलिपुत्र, २. पटना साहिब, ३. मुङ्गेर (मुङ्गेरमण्डलेन सह आप्नोति) |
• विधानसभा निर्वाचनक्षेत्राणि | १४ |
Area | |
• योगः | ३,२०२ km२ |
Population (२०११) | |
• योगः | ५८,३८,४६५ |
• Rank | (भारतदेशे- १५तम) |
• Density | १,८००/km२ |
• Urban | २५,१४,५९० |
जनसङ्ख्याशास्त्रम् | |
• साक्षरता (२०११) | ७०.६८% |
• लिङ्गानुपात | १.८९७ ♂/♀ |
Time zone | UTC+५:३० (भा॰मा॰स॰) |
मुख्यराजमार्गः | रा॰रा॰ ३०, रा॰रा॰ ८३ |
Website | patna.nic.in |
२०११ तमे वर्षे इदं बिहारराज्यस्य सर्वाधिकजनसङ्ख्यायुक्तमण्डलं भारतस्य पञ्चदशं जनसङ्ख्यायुक्तमण्डलं च अस्ति ।
पटना विश्वस्य प्राचीनतमेषु निरन्तरनिवासस्थानेषु अन्यतमम् अस्ति । मगधराजेन ४९० ई॰पू॰ तमे वर्षे अस्य स्थापना कृता । पाटलिपुत्रम् इति नाम्ना प्रसिद्धा प्राचीनपटना हर्यक-नन्द-मौर्य-शुङ्ग-गुप्त-पालसाम्राज्येषु मगधसाम्राज्यस्य राजधानी आसीत् । पाटलिपुत्रं विद्या-ललितकला-योः पीठम् आसीत् ।
आधुनिकपटनामण्डलस्य निर्माणं १७७० तमस्य वर्षस्य सितम्बर्-मासे बिहारस्य राजस्व-विषयेषु निरीक्षणार्थं ब्रिटानीयैः प्रदेशीयपरिषद्-रूपेण कृतम् । १७९३ तमे वर्षे पटना पृथक् न्यायिकमण्डलम् अभवत् । अनेन आधुनिकमण्डलस्य आधारः अभवत् ।
राज्ये मण्डलानां पुनर्गठनं १९७२ तमे वर्षे अभवत् । ९ नवम्बर १९७२ तमे वर्षे पटनामण्डलस्य बिहारशरीफ अनुमण्डलम् उत्कीर्णं कृत्वा नालन्दामण्डलस्य निर्माणं कृतम् ।
पटनामण्डलस्य क्षेत्रफलं ३,२०२ वर्गकिलोमीटर् अस्ति, पश्चिमदिशि सोननदी, उत्तरदिशि गङ्गानदी च स्तः । दक्षिणे नालन्दा-अरवल-जहानाबादमण्डलैः, पूर्वदिशि बेगूसरायमण्डलेन, आग्नेयदिशि लखीसरायमण्डलेन च सीमान्तम् अस्ति ।
पटनामण्डले षट् अनुमण्डलानि सन्ति —
इदं मण्डलं चतुर्दशसु विधानसभानिर्वाचनक्षेत्रेषु विभक्तम् अस्ति —
अस्मिन् मण्डले त्रीणि लोकसभानिर्वाचनक्षेत्राणि सन्ति —
-सङ्ख्याः निर्वाचनक्षेत्रसङ्ख्यां सूचयन्ति ।
२०११ जनगणनानुसारं पटनामण्डलं बिहारराज्यस्य १५तमं जनसङ्ख्यायुक्तं मण्डलम् अस्ति, यस्य जनसङ्ख्या ५८,३८,४६५ अस्ति, निकारगुवादेशस्य अथवा अमेरिकीराज्यस्य मेरिलैण्ड-राज्यस्य तुल्यम् अस्ति । एतस्य मण्डलस्य जनसङ्ख्यासान्द्रता अस्ति १,८२३ प्रति वर्गकिलोमीटर् । २००१–२०११ दशके अस्य जनसङ्ख्यावृद्धिः २२.३४% आसीत् । पटनामण्डलस्य लिङ्गानुपातः अस्ति प्रत्येकं १,००० पुरुषाणां कृते ८९७ महिलानां, साक्षरतादरः अस्ति ७०.६८% । अनुसूचितजातिः अनुसूचितजनजातिः च क्रमशः जनसङ्ख्यायाः १५.७७%, ०.१५% च स्तः ।
भारतस्य २०११ जनगणनासमये अस्मिन् मण्डले ४६.३५% जनसङ्ख्या मगहीं, ४३.७७% हिन्दीं, ५.१९% उर्दूं, २.६७% भोजपुरीं, १.२४% मैथिलीं च प्रथमाभाषारूपेण उक्तवन्तः ।
अररिया मण्डलः •अरवल मण्डलः • औरंगाबाद् मण्डलः •कटिहार मण्डलः •किशनगंज मण्डलः •कैमूर मण्डलः •खगडिया मण्डलः •गया मण्डलः • गोपालगंज मण्डलः • जमुई मण्डलः • जहानाबाद मण्डलः • दरभंगा मण्डलः • नवादा मण्डलः •नालंदा मण्डलः •पटना मण्डलः •पश्चिम चंपारण मण्डलः • पूर्णिया मण्डलः • पूर्व चंपारण मण्डलः •बक्सर मण्डलः •बाँका मण्डलः • बेगूसराय मण्डलः •भागलपुर मण्डलः •भॊज्पुर् मण्डलः • मधुबनी मण्डलः • मधेपुरा मण्डलः • मुंगेर मण्डलः •मुज़फ़्फ़रपुर मण्डलः • रोहतास मण्डलः • लक्खिसराय मण्डलः •वैशाली मण्डलः • शिवहर मण्डलः • शेखपुरा मण्डलः •समस्तीपुर मण्डलः •सहरसा मण्डलः • सारन मण्डलः • सीतामढी मण्डलः •सीवान मण्डलः • सुपौल मण्डलः |
This article uses material from the Wikipedia संस्कृतम् article पटनामण्डलम्, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). भिन्नोल्लेखः यावत् न भवेत्, तावत् CC BY-SA 4.0 इत्यत्र उल्लेखो भवति । Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki संस्कृतम् (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.