Alpy: Najwyższy łańcuch górski w Europie

Ten artykuł należy dopracować: od 2017-11 → zweryfikować treść i dodać przypisy, od 2022-09 → usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Łańcuch ma długość około 1200 km, szerokość od 150 do 250 km i zajmuje powierzchnię około 220 tys. km².

Alpy

Matterhorn
Kontynent	Europa
Państwo	Francja  Monako  Włochy  Szwajcaria  Liechtenstein  Niemcy  Austria  Słowenia  Węgry
Najwyższy szczyt	Mont Blanc (4808 m n.p.m.)
Długość	1200 km
Powierzchnia	220 tys. km²
Położenie na mapie Europy Alpy
46°34′41″N 8°36′54″E/46,578056 8,615000
Multimedia w Wiki Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Ten artykuł dotyczy łańcucha górskiego w południowo-centralnej Europie. Zobacz też: inne znaczenia.

Grań główna Alp biegnie od przełęczy Bocchetta di Altare (dawna nazwa: Colle di Cadibona), która oddziela Alpy od Apeninów, najpierw w kierunku południowo-zachodnim, następnie północno-zachodnim, północnym i na najdłuższym odcinku w kierunku północno-wschodnim aż do Höflein an der Donau na północnym skraju Lasu Wiedeńskiego.

Najwyższym szczytem Alp, a zarazem całej Europy, jest położony na granicy francusko-włoskiej Mont Blanc (wł. Monte Bianco). Wznosi się na wysokość 4808 m n.p.m.

Alpy położone są na terytorium kilku państw europejskich, są to od południowego zachodu: Francja, Monako, Włochy, Szwajcaria, Liechtenstein, Niemcy, Austria, Słowenia, Węgry.

Nazwy grecka i łacińska używane były w starożytności:

Herodot (V wiek p.n.e.)

Wergiliusz (I wiek p.n.e.)

Pompejusz Festus (ok. II w. n.e.)

Powyższy cytat z Festusa mówi o pochodzeniu nazwy od bieli (śniegów).

Pochodzenie nazwy jest niepewne, niektórzy^[kto?] wiążą ją z celtyckim rdzeniem alb, oznaczającym „wysokość”, inni^[kto?] natomiast wskazują na łaciński przymiotnik albus – „biały”, co miało odnosić się do ośnieżonych szczytów Alp. Ta druga hipoteza jest wątpliwa^{[według kogo?]}, zważywszy, że na terenie całego łańcucha określenie „alp” odnosi się do wysokogórskich pastwisk (w Polsce nazywanych halami), a nie do szczytów górskich.^{[potrzebny przypis]}

Alpy zostały wypiętrzone w orogenezie alpejskiej jako część większego systemu górskiego – łańcucha alpejsko-himalajskiego. Alpy mają budowę fałdowo-płaszczowinową. W krajobrazie wysokogórskim dominują strzeliste szczyty, kotły polodowcowe oraz doliny U-kształtne.

Alpy leżą na pograniczu dwóch stref klimatycznych. Skłon zachodni i północny pozostaje pod wpływem klimatu umiarkowanego, skłon południowy – podzwrotnikowego. Średnia temperatura lipca u podnóży gór wynosi od +8 °C w Alpach Nadmorskich, do -2 °C w Alpach Austriackich i od +19 °C na północnym skłonie do +24 °C na południu. Temperatura obniża się stopniowo wraz ze wzrostem wysokości.

Najwięcej opadów otrzymują Alpy Zachodnie – do 4000 mm rocznie, Alpy Wschodnie ok. 2500-3000 mm, najniższe opady (poniżej 500 mm) notowane są w wewnętrznych kotlinach Alp Wschodnich. Charakterystycznym zjawiskiem są silne, ciepłe wiatry fenowe. Alpy są obszarem źródłowym wielu rzek Europy Zachodniej. Biorą tu swój początek: Adyga, Pad i większość jego dopływów (m.in.: Ticino, Adda, Oglio), Rodan i jego dopływy (Durance i Isère), Ren i jego dopływ Aare oraz wiele rzek dorzecza Dunaju (m.in.: Lech, Inn, Salzach, Aniza, Raba, Mura, Drawa i Sawa). Szerokie, wychodzące na przedpole Alp doliny wypełniają miejscami rozległe polodowcowe jeziora, m.in.: Genewskie, Czterech Kantonów, Bodeńskie, Garda, Como i Maggiore.

Ssaki:

• kozica północna
• koziorożec alpejski
• zając bielak
• polnik śnieżny
• niedźwiedź brunatny
• świstak alpejski

Ptaki:

• pomurnik
• orzeł przedni
• pardwa
• płochacz halny
• wrończyk
• wieszczek

Płazy:

• salamandra czarna
• salamandra plamista

Dużo endemicznych gatunków roślin i zwierząt. Stworzono wiele parków narodowych i rezerwatów.

Tę sekcję należy dopracować: od 2019-07 → usunąć/zweryfikować prawdopodobną twórczość własną, Nie istnieje jeden oficjalny, uniwersalny podział Alp na grupy górskie używany we wszystkich krajach alpejskich, mimo podejmowanych prób stworzenia międzynarodowej klasyfikacji podgrup Alp. SOIUSA jest tylko jednym z wielu podziałów (ma swój odrębny artykuł), a AVE dotyczy tylko Alp Wschodnich, czyli innego artykułu. Zupełny brak źródeł. Powielono (zbyt szczegółowo) wiele informacji z innych artykułów bez podania źródeł. Błędy w nazewnictwie – swobodne tłumaczenie nazw. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie wymienia wielu poniższych nazw polskich. Podziałów na podgrupy górskie dokonuje się na podstawie różnorodnych cech fizycznogeograficznych. Nad aspektami geologicznymi mogą przeważać inne, w szczególności ukształtowanie terenu (góry są pojęciem geomorfologicznym!). "Odmienność geologiczna budowy" (lub jej brak) nie musi decydować o podziałach geograficznych. Nieuźródłowiona podsekcja Podział geologiczny obejmuje tylko Alpy Wschodnie. . Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

 

Podział geograficzny

W podstawowym podziale wyróżnia się dwie części: wyższe Alpy Zachodnie oraz niższe Alpy Wschodnie. Granica przebiega obniżeniem Jeziora Bodeńskiego, doliną górnego Renu, przełęczą Splügen i doliną Valle San Giacomo, aż do jeziora Lago di Como.

Tak przyjęty podział na Alpy Wschodnie i Alpy Zachodnie nie jest kwestią arbitralnych ustaleń, lecz posiada istotne uzasadnienie w odmienności geologicznej budowy Alp Wschodnich i Alp Zachodnich.^{[potrzebny przypis]}

Podział geologiczny

Ponadto, zwłaszcza w Alpach Wschodnich, na podstawie budowy geologicznej wyróżnia się:

• starsze Alpy Centralne (niem. Zentralalpen) zbudowane ze starych skał metamorficznych (gnejsy, łupki krystaliczne, łupki fyllitowe) pociętych intruzjami granodiorytowymi, tonalitowymi i riolitowymi oraz pokrytych fragmentarycznie mezozoicznymi skałami osadowymi (głównie wapienie),
• młodsze Alpy Wapienne (niem. Kalkalpen) zbudowane z trzeciorzędowych skał osadowych (głównie wapienie i dolomity),
• najmłodsze Prealpy zbudowane z kredowych i trzeciorzędowych skał głównie fliszowych. Spotyka się też skały granitowe.

Podział na grupy górskie

 

Partizione delle Alpi

Osobny artykuł: Partizione delle Alpi.

• Alpi Occidentali (pol. zachodnie)
• Alpi Centrali (pol. środkowe)
• Alpi Orientali (pol. wschodnie)

 

Podział Alp według SOIUSA

Osobny artykuł: Suddivisione Orografica Internazionale Unificata del Sistema Alpino.

• Alpi Occidentali (pol. Alpy Zachodnie)
  • Alpi Sud-occidentali
  • Alpi Nord-occidentali

 

• Alpi Orientali (Alpy Wschodnie)
  • Alpi Centro-orientali (Alpy Centralne)
  • Alpi Nord-orientali (Północne Alpy Wapienne)
  • Alpi Sud-orientali (Południowe Alpy Wapienne)

 

Podział Alp Wschodnich według AVE

Nie uwzględnia całego obszaru Alp.

Osobny artykuł: Alpenvereinseinteilung der Ostalpen.

• Nördliche Ostalpen
• Zentrale Ostalpen
• Südliche Ostalpen
• Westliche Ostalpen

 

 

 

Najwyższe

• Mont Blanc – 4808 m n.p.m.,
• Mont Blanc de Courmayeur – 4748 m n.p.m.,
• Dufourspitze – 4634 m n.p.m.,
• Nordend – 4608 m n.p.m.,
• Zumsteinspitze – 4563 m n.p.m.,
• Signalkuppe – 4554 m n.p.m.,
• Dom – 4546 m n.p.m.,
• Liskamm – 4532 lub 4527 m n.p.m.,
• Weisshorn – 4506 m n.p.m.,
• Täschhorn – 4491 m n.p.m.,
• Matterhorn – 4478 m n.p.m.,

Najwybitniejsze

• Mont Blanc
• Finsteraarhorn
• Piz Bernina
• Dufourspitze
• Barre des Écrins

Najbardziej znaczące dla wspinaczki

• Eiger
• Aiguille du Dru
• Grandes Jorasses
• Matterhorn
• Piz Badile
• Tre Cime di Lavaredo
• Les Droites

 

• Col Major – 4730 m n.p.m. (najwyższa przełęcz Europy),
• Sesiajoch – 4424 m n.p.m.,
• Col de la Brenva – 4333 m n.p.m.,
• Domjoch – 4286 m n.p.m.,
• Lysjoch – 4277 m n.p.m.,
• Mischabeljoch – 3856 m n.p.m.,
• Alphubel Pass – 3802 m n.p.m.,
• Adler Pass – 3798 m n.p.m.,
• Moming Pass – 3745 m n.p.m.,
• Schwarztor – 3741 m n.p.m.,
• Lauitor – 3700 m n.p.m.

Zobacz multimedia związane z tematem: Alpy

Zobacz kolekcję cytatów o Alpach w Wikicytatach