Социология: ижтимағи фән

грек. λόγος — фән) — йәмғиәт тураһындағы, уны булдырған системалар, йәшәү һәм үҫеү законлылыҡтары, ижтимағи (социаль) институттар, мөнәсәбәттәр һәм берләшмәләр тураһындағы фән. Социология йәмғиәттең эске төҙөлөш механизмдарын, уның структураһының үҫешен (структура элементары: ижтимағи берләшмәләр, институттар, ойошмалар һәм төркөмдәр); ижтимағи хәрәкәт һәм күмәк кешеләрҙең тәртибе, шулай уҡ шәхес һәм йәмғиәт мөнәсәбәттәрен өйрәнә.

Социология
Өйрәнеү объекты	Йәмғиәт, енсиәт, групповое действие[d], Мәғариф, труд[d], социальный класс[d], социальный конфликт[d] һәм социальная структура[d]
Ҡайҙа өйрәнелә	Социология тарихы, социология социологии[d] һәм философия социологии[d]
ACM коды (2012)	10010461
Социология Викимилектә

Социологические исследования бите бында йүнәтелә. Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Социологические исследования (мәғәнәләр).

Фундаменталь фән булараҡ социология ижтимағи күренештәрҙе аңлата, материалды йыя һәм улар тураһында мәғлүмәтте эшкәртә. Ғәмәли фән булараҡ, социология ижтимағи күренештәрҙе алдан күрергә һәм улар менән идара итергә ярҙам итә .

Социология менән психология, политология, культурология, антропология кеүек гуманитар фәндәр тығыҙ бәйләнгән.

Социология менән бәйле ғилем бик борондан тыуған тип иҫәпләнә. Социологияға башланғыс һалыусыларҙың береһе тип ғәрәп аҡыл эйәһе Ибн Хальдунды атайҙар (1332—1406), ул йәмғиәтте өйрәнеп, ижтимағи күренештәрҙең сәбәптәрен асыҡларға тырыша, төрлө цивилизацияларҙы бер-береһе менән сағыштыра. Социологияны күптәр Көнбайышта барлыҡҡа килгән яңы фән, хәҙерге заман әхлаҡ проблемалары тураһындағы ғилем өлкәһе итеп ҡарай. Социаль теория сәйәси теориянан XVIII быуатта айырыла башлай, был граждандар йәмғиәте формалаша башлауы, ижтимағи ысынбарлыҡ айырым бер ысынбарлыҡ булараҡ, дәүләттән, йәки шәхси сферанан айырым өлкә булып формалаша башлауына бәйле. Социологияның килеп сығыуы, шулай итеп, уның өйрәнеү объекты формалашыуына бәйле. Тәүге булып «социология» һүҙен билдәле француз сәйәсмәне, Бөйөк француз революцияһы һәм Беренсе империя осоро эшмәкәре, публицист, аббат Э.-Ж. Сийес 1780 йылда ҡуллана. Был һүҙҙе фәнни ҡулланышҡа Огюст Конт индерә (латин һүҙе socius -«дөйөм, ижтимағи» һәм грек һүҙе λόγος -«һүҙ, телмәр») . 1839 йылдың 27 апрелендә Огюст Конт был яңы һүҙҙе ҡуллана, ошо көндө социологияның «рәсми» тыуған көнө тип иҫәпләргә була.

Социология өс этап үтә: институциональ осорға тиклем (XX быуат башына тиклем), институционализация һәм фән булараҡ айырылып сығыу осоро һәм хәҙерге фән булараҡ формалашҡандан һуңғы осор. Социологияның XIX—XX быуаттарҙа үҫешенә тәү сиратта сәйәси процестар һәм ваҡиғалар — революциялар (Конт, Дюркгейм, Парсонс), индустриаль үҫеш һәм капитализмдың үҫеше (Маркс, Вебер, Дюркгейм, Зиммель), сәйәси хоҡуҡ, демократик һәм социалистик идеялар (Маркс, Вебер), феминизм хәрәкәте, урбанизация (Вебер, Зиммель, Чикаго мәктәбе), диндәге үҙгәрештәр (Маркс, Дюркгейм, Вебер, Парсонс), биология, физика һәм химия (Конт, Дюркгейм, Спенсер, Мид, Шюц) үҫеше тәьҫир итә. Иртә социологияға, тәү сиратта Францияла, Мәғрифәтселек философияһы тәьҫир итә (кешеләр донъяны өйрәнә ала, донъя менән аҡыл һәм эмпирик тикшеренеүҙәр аша идара итә ала тигән фекер алға һөрөлә); мәғрифәтсе Монтескьё һәм Руссоға XVII быуат философияһы һәм фәне йоғонтоһо көслө була (Декарт, Гоббс, Локк һәм Ньютон). Руссо һәм Монтескьё, айырыуса Францияла, күп кенә социология теорияларының тәүге нигеҙҙәрен һала. Парсонс фекеренсә, Гоббс һәм Локк социологияның төп мәьсәләһен — ижтимағи тәртип мәсьәләһен алға ҡуя. Социологияның ижтимағи тормошто өйрәнеп була тигән фәлсәфәүи ҡарашы, беренсенән, Огюст Конт менән Джон Стюарт Миллгә (позитивистар) һәм, икенсенән, Кант хеҙмәттәренә бәйле. Конт менән Милль ижтимағи (социаль) фән тәбиғи фәндәр кеүек үк закондар һәм сәбәп- эҙемтә бәйләнештәренә нигеҙләнә тип иҫәпләһә, Канттың эшен дауам итеүселәр субъектив интерпретация яҡлы була.

Конт социология тәбиғи фәндәр кеүек үк теүәл фән булырға тейеш тип иҫәпләй

Маркс, Вебер һәм Дюркгеймды социологияның төп классиктары тип атайҙар, уларҙың эштәре хәҙерге социологик тикшеренеүҙәргә туранан-тура тәьҫир итмәһәләр ҙә, хәҙерге ысынбарлыҡты аңлатыуҙа мөһим сығанаҡ һәм социология тарихының мөһим бер осоро булып торалар. Шуны ла иҫтән сығармаҫҡа кәрәк- социология тәғлимәттәре (ҡанундары) үҙгәрешһеҙ ҡала алмай. Вебер менән Дюркгейм Парсонс тырышлығы менән 1930-сы йылдарҙа ҡанунлаштырылһа, Гидденс Спенсер урынына Карл Марксты 1970-се йылдарҙа, тағы ун йылдан һуң — Зиммелде ҡанунлаштырыуға өлгәшә. Һуңыраҡ хәҙерге осор классиктары рәтенә Бурдьё, Бауман, Луман, Хабермас, Фуко һәм Элиас индерелә.

• Теоретик социология — теоретик белем туплау өсөн йәмғиәтте объектив фәнни тикшереүгә йүнәлтелгән социология. Социаль (ижтимағи) күренештәрҙең һәм кешеләрҙең тәртибенең мәғәнәһен дөрөҫ аңлатып биреү (адекват интерпретациялау) өсөн кәрәк өлкә.
• Эмпирик социология — беренсел социологик мәғлүмәтте методик һәм техник ысулдар менән йыйыу, эшкәртеү һәм анализлауға (һүрәтләүгә) нигеҙләнгән тикшеренеүҙәр. Эмпирик социологияны йыш ҡына социография (был фәнгә һүрәтләү хас булғанға), йәки доксография тип атайҙар, сөнки уның төп функцияһы — йәмғиәттең ҡараштарын, айырым социаль төркөмдәр һәм берекмәләрҙең ҡараштарын һәм социаль кәйефен, халыҡтың (коллектив) аң һәм тәртибен өйрәнеү.
• Ғәмәли социология — парктикаға иң яҡын фән өлкәһе; алынған социологик белемде йәмғиәт тормошо өсөн мөһим булған практик мәсьәләләрҙе тормошҡа ашырыуҙа ҡулланыуға йүнәлтелгән өлкә .

Социология структураһы өс кимәлдән тора:

• юғары кимәл — дөйөм социологик белемдәр һәм теориялар кимәле;
• социологияның урта кимәле — фәндең айырым өлкәһе теориялары (мәҙәниәт социологияһы, сәйәсәт социологияһы, хоҡуҡ социологияһы, иҡтисад социологияһы) һәм айырым социология теориялары (шәхес, йәштәр, ғаилә һәм башҡа);
• социология фәненең түбәнге кимәле — конкрет социологик тикшеренеүҙәр.

Социологияны макросоциология һәм микросоциологияға бүлеп тә йөрөтәләр, был йәмғиәтте макро кимәлдә ,йәки микро кимәлдә өйрәнеүгә бәйле. Макросоциология йәмғиәттең социаль структураһын, социаль институттарҙы, ҙур социаль төркөмдәрҙе, социаль берлектәрҙе һәм ҡатламдарҙы, шулай уҡ уларҙа барған процестарҙы,ә микросоциология — ҙур булмаған социаль тәьҫир итешеүҙәрҙе һәм төркөмдәрҙе, социаль селтәрҙәрҙе һәм айырым кешеләр араһында тыуған мөнәсәбәттәрҙе өйрәнә.

Социология әлегә бик йәш фән тип һанала. Социологияның өлкәләре бик күп, уларҙың һаны арта бара.

Связанные дисциплины

Центральные понятия

В литературе

• Социальная фантастика

на русском языке

• Арон Р. Этапы развития социологической мысли. — М.: Издательская группа «Прогресс», Политика, 1993. — 608 с.
• Бабосов Е. М. Общая социология: Учеб. пособие для студентов вузов. — 2-е изд., стер. — Мн.: ТетраСистемс, 2004. — 640 с.
• Бурганова Л. А. Институционализация социологии в США // Социологические исследования. — 1998. — № 11. — С. 88—94.
• Бурдьё П. Социальное пространство: поля и практики. — СПб.: Алетейя, 2005. — 576 с.
• Гидденс Э. Социология. — 2-е изд., доп. и перераб.. — М.: Едиториал УРСС, 2005. — 632 с. — ISBN 5-354-01093-4.
• Голенкова З. Т. Основные этапы и тенденции развития социологической мысли в Югославии // Социология в социалистических странах / Акад. наук СССР, Инт социол. исслед., Сов. социол. ассоц.; редкол.: др филос. наук З. Т. Голенкова (отв. ред.), А. Д. Ковалёв, Г. Н. Зюзина. — М.: Ин-т социологических исследований АН СССР, 1984. — С. 49—74. — 150 с. — 400 экз.
• Гофман, А. Б. Семь лекций по истории социологии. Учебное пособие. — 5-е изд.. — М.: Книжный дом «Университет», 2001. — 216 с. — ISBN 5-8013-0137-2.
• Гудков Л. Д., Дубин Б. В. От составителей // Общественный разлом и рождение новой социологии: двадцать лет мониторинга. — М.: Новое издательство, 2008. — 468 с. — (Новая история). — ISBN 978-5-98379-096-4.
• Джери Д., Джери Дж. Большой толковый социологический словарь. В 2-х томах. — М.: АСТ, Вече, 1999a. — Т. 1: А-О. — 544 с.
• Джери Д., Джери Дж. Большой толковый социологический словарь. В 2-х томах. — М.: АСТ, Вече, 1999b. — Т. 2: П-Я. — 528 с.
• Джонсон Т., Дандекер К., Эшуорт К. Теоретическая социология: условия фрагментации и единства. // THESIS. — М., 1993. — № 1. — С. 83—105.
• Добреньков В. И., Зборовский Г. Е., Нечаев В. Я. Социологическое образование в России. — М.: Альфа—М., 2003. — 329 с.
• Дюркгейм Э. Метод социологии // Западно-европейская социология XIX века: Тексты / Под ред. В. И. Добренькова. — М.: Издание Международного университета бизнеса и управления, 1996. — С. 256-309. — 352 с.
• Зборовский Г. Е. История социологии: классический этап : учеб. для вузов / Г. Е. Зборовский ; Гос. образоват. учреждение высш. проф. образования ХМАО – Югры «Сургут. гос. пед. ун-т»; Урал. федерал. ун-т им. первого Президента России Б. Н. Ельцина. — 2-е изд. испр. и доп.. — Сургут и [др.]: РИО СурГПУ, 2014. — 212 с. — ISBN 978-5-93190-335-4.
• Зборовский Г. Е. История социологии: современный этап: учебник для вузов / Г. Е. Зборовский ; Гос. образоват. учреждение высш. проф. образования ХМАО – Югры «Сургут. гос. пед. ун-т» ; Федер. гос. авт. образоват. учреждение высш. проф. образования «Урал. федер. ун-т им. первого Президента России Б. Н. Ельцина». — 2-е изд., испр. и доп. — Сургут [и др.]: РИО СурГПУ, 2015. — 260 с. — ISBN 978-5-93190-308-8.
• Зомбарт В. Социология / Пер. с нем. И. Маркусон. — 2-е изд.. — М.: Едиториал УРСС, 2003. — 144 с. — 1000 экз. — ISBN 5-354-00208-7.
• Конт О. Дух позитивной философии. Слово о положительном мышлении / Пер. с фр. И. А. Шапиро. — Ростов н/Д: Феникс, 2003. — 251 с. — (Выдающиеся мыслители). — ISBN 5-222-03417-8.
• Котельникова З. В. Экономико-социологические центры России // Экономическая социология. — 2005. — Т. 6. — № 3. — С. 89–106. весь номер журнала
• Масионис Д. Социология. 9-е издание. — СПб.: Питер, 2004. — 752 с. — ISBN 5-94723-649-4.
• Оганян К. К. История российской социологии: Учебное пособие. — Palmarium Academic Publishing, 2013. — 461 с.
• Смелзер Н. Социология. — пер. с англ. — М.: Феникс, 1998. — 688 с.
• Современная западная социология. Словарь / Сост. Ю. Н. Давыдов, М. С. Ковалёва, А. Ф. Филиппов. — М.: Политиздат, 1990. — 432 с. — ISBN 5-250-00355-9.
• Социология и современность: в 2 томах / Акад. наук СССР, Ин-т социол. исслед.; редкол.: Ф. В. Константинов, Х. Н. Момджян, Г. В. Осипов, М. Н. Руткевич, Ю. Н. Давыдов, Л. Г. Ионин. — М.: Наука, 1977. — Т. 2. — 440 с. — 9000 экз.
• Маслова О. М., Толстова Ю. Н. Глава 3. Методология и методы // Социология в России / Под ред. В. А. Ядова. — 2-е изд., перераб. и дополн. — Изд-во Ин-та социологии РАН, 1998. — 696 с. — ISBN 5-89697-011-0.
• Томпсон Дж. Л., Пристли Дж. Социология. Вводный курс / Пер. с англ. — М.; Львов: ACT, Инициатива, 1998. — 496 с.
• Учебное пособие «Прикладная социология: методология и методы. Интерактивное учебное пособие». 2012 йыл 27 ғинуар архивланған. Пособие снабжено сборником задач, разработанным М. К. Горшковым и Ф. Э. Шереги
• Штомпка П. Социология. Анализ современного общества. — М.: Логос, 2005. — 664 с. — ISBN 5-98704-024-8.
• Щепаньский Я. Элементарные понятия социологии / Пер. с польск. М. М. Гуренко под общ. ред. и послеслов. акад. А. М. Румянцева. — М.: Прогресс, 1969. — 240 с.
• Ядов В. А. Стратегия социологического исследования. Описание, объяснение, понимание социальной реальности. — 3-е изд., испр. — М.: Омега-Л, 2007. — 567 с. — Университетский учебник экз. — ISBN 5-365-00446-9, ISBN 978-5-365-00446-7.
• Куликов Л. М. Основы социологии и политологии. — М.: Финансы и статистика, 2011. — 336 с. — 1300 экз. — ISBN 978-5-279-01836-9.

на других языках

• Alexander J., Reed I. Culture // Bryan S. Turner (ed.) The Cambridge Dictionary of Sociology. — Cambridge, etc.: Cambridge University Press, 2006. — P. 111—117. — ISBN 978-0-511-37145-5.
• Bottomore, Tom. Sociology // William Outhwaite (ed.) The Blackwell Dictionary of Modern Social Thought. Second Edition. — Oxford, etc.: Blackwell Publishing, 2006. — P. 646—650. — ISBN 978-1-40513456-9.
• Delanty, Gerard. Sociology // George Ritzer (ed.) The Blackwell Encyclopedia of Sociology. — Oxford: Blackwell Publishing, 2009. — P. 4606—4617. — ISBN 978-1-4051-2433-1.
• Griswold, Wendy. Cultures and societies in a changing world. 4th edition. — L., etc.: SAGE, 2013. — ISBN 978-1-4129-9054-7.
• Handler, Richard. Culture // Adam Kuper, Jessica Kuper (eds.) The Social Science Encyclopedia. Third edition. — L., N.Y.: Taylor & Francis e-Library,, 2005. — Vol. 1. — P. 198—202. — ISBN 0-203-57392-7.
• Kuipers, Kathy J.; Sell, Jane. Sociology // William A. Darity, Jr., editor in chief. International encyclopedia of the social sciences. 2nd edition. — Detroit,etc.: Macmillan Reference USA, 2008. — Vol. 7. — P. 660—664. — ISBN 978-0-02-866117-9.
• Spillman, Lyn. Culture // George Ritzer (ed.) The Blackwell Encyclopedia of Sociology. — Oxford: Blackwell Publishing, 2009. — P. 922—928. — ISBN 978-1-4051-2433-1.
• Ritzer, George. Sociological theory. 8th ed. — N.Y.: McGraw-Hill, 2011. — ISBN 978-0-07-811167-9.
• Turner, Stephen. Philosophy and Sociology // George Ritzer (ed.) The Wiley-Blackwell companion to Sociology. — Oxford, etc.: Wiley-Blackwell, 2012. — P. 9—24. — ISBN 978-1-4443-4735-7.
• Sica, Alan. A Selective History of Sociology // George Ritzer (ed.) The Wiley-Blackwell companion to Sociology. — Oxford, etc.: Wiley-Blackwell, 2012. — P. 25—54. — ISBN 978-1-4443-4735-7.

	Портал «Социология»
	Социология Викиһүҙлектә
	Социология Викимилектә
	Социология Викияңылыҡтарҙа

• Социология в библиотеке журнала «Скепсис»
• Статьи по социологии из научных библиотек
• Альманах «Социологос»
• Экономика, социология, менеджмент. 2005 йыл 30 август архивланған.
• Государственный рубрикатор научно-технической информации (по состоянию на 2001 год): 04 Социология(недоступная ссылка)
• Большая электронная библиотека социологической литературы
• Большой список публикаций, многие с полными текстами на сайте Института социологии РАН