Den Vesle Hunden

Stjernebiletet er eit av 48 stjernebilete som Klaudios Ptolemaios førte opp på 100-talet evt, og vert i dag rekna blant dei 88 moderne stjernebileta. Både Den vesle og Den store hunden, følgjer stjernebiletet Orion, jegeren.

Den vesle hunden
Latinsk namn	Canis minor
Forkorting	CMi
Genitivsform	Canis Minoris
Symbologi	Frå romarane
Rektasensjon	8 h
Deklinasjon	+5°
Areal	183 kvadratgrader nr. 71 av stjernebilda
Stjerner sterkare enn mag. 3	2
Sterkaste stjerne	Procyon (α CMi) (0,38. mag.)
Meteorsvermar	Canis-minoridane
Tilgrensande stjernebilde	Einhyrningen Tvillingane Krepsen Vasslangen
Synleg mellom breiddegradane +85° og −75°

Den vesle hunden har berre to stjerner som er lysare enn fjerde storleiksklasse, Procyon (Alfa Canis Minoris), med ein storleiksklasse på 0,34, og Gomeisa (Beta Canis Minoris), med ein storleiksklasse på 2,9. Dei meir lyssvake stjernene i stjernebiletet vart noterte ned av Johann Bayer, som namngav åtte stjerner, inkludert Alfa og Beta, og John Flamsteed, som førte opp fjorten. numbered fourteen. Procyon er den sjuande lysaste stjerna på nattehimmelen, og ei av dei mest nærliggande. Ho er ei gulkvit hovudseriestjerne og har ein kvit dverg som følgjestjerne. Gomeisa er ei blåkvit hovudseriestjerne. Luyten-sjerna er ein raud dverg med niande storleiksklasse, og er den nest nærmaste stjerna til solsystemet i stjernebiletet etter Procyon. HD 66141 har fjerde storleiksklasse som har utvikla seg til ei oransje kjempe mot slutten av livssyklusen sin, som vart oppdaga å ha ein planet i 2012. Det er to svake djupromsobjekt innafor grensene til stjernebiletet. 11 Canis-Minoridane er ein meteorsverm ein kan sjå tidleg i desember.

Stjernebiltet ligg like sør for dei lyse stjernene i Tvillingane, Castor og Pollux, Den vesle hunden er eit lite stjernebilete som grensar til Einhyrningen i sør, Tvillingane i nord, Krepsen i nordaust, og Vasslangen i aust. Det grensar ikkje til Den store hunden og Einhyrningen ligg mellom dei to. Det dekkjer 183 kvadratgrader og er det 71. av dei 88 stjernebileta ut frå storleik. Det ligg hovudsakleg sør på himmelen når det er vinter på den nordlege halvkula. Grensene til stjernebiletet vart definert av Eugène Delporte i 1930, som ein polygon med 14 sider. Det er mest synleg på kveldshimmelen frå januar til mars, og er mest markant kl. 22 i midten av Februar. Det er så synleg tidlegare på kvelden fram til juli, då han berre er synleg etter solnedgang, før det sjølv går under horisonten, og stig på morgonhimmelen før morgongry. Den tre bokstav lange forkortinga til stjernebiletet som vert nytta av International Astronomical Union sidan 1922, er «CMi».

Stjerner

 

Den vesle hunden har berre to stjerner som er lysare enn fjerde storleiksklasse. Med ein storleiksklasse på 0,34, er Procyon, eller Alfa Canis Minoris, den sjuande mest lyssterke stjerna på nattehimmelen, og ein av dei næraste. Namnet tyder «før hunden» på gresk, sidan han stig opp ein time før «Hundestjerna», Sirius, i Den store hunden. Ho er ei dobbeltstjerne som består av ei gulkvit hovudseriestjerne med spektralklasse F5 IV-V, namngjeve Procyon A, og ein svak kvit dverg med spektralklasse DA, kalla Procyon B. Procyon B, som krinsar rundt den meir massive stjerna med ein periode på 41 år, har storleiksklasse 10,7. Procyon A er 1,4 gonger solmassen, meden den mindre følgjestjerna er 0,6 gonger så massiv som sola. Systemet ligg 11,4 lysår frå jorda, den næraste av stjerner på den nordlege halvkula med første storleiksklasse. Gomeisa, eller Beta Canis Minoris, med ein storleiksklasse på 2,89, er den nest mest lyssterke stjerna i Den vesle hunden. Ho ligg 162 lysår frå solsystemet og er ei blåkvit hovudseriestjerne med spektralklasse B8 Ve. Sjølv om er svak for observatørar på jorda, er ho mykje meir lyssterk enn Procyon, og er 250 gonger så lyssterk og tre gonger så massiv som sola. Sjølv om variasjonen er liten, er Gomeisa klassifisert som ein Gamma Cassiopeiae-variabel med ein største storleiksklasse på 2,84 og ein minste storleiksklasse på 2,92. Ho er omgjeve av ein disk med gass som ho varmar opp og får til å avgje stråling.

Johann Bayer nytta dei greske bokstavane Alfa til Eta for å markere dei åtte mest markante stjernene i stjernebiletet, og to av stjernene fekk namna Delta (Delta¹ og Delta²). John Flamsteed namngav fjorten stjerner, og fann ei tredje stjerne han kalla Delta³. Stjerna hans 12 Canis Minoris vart ikkje funnen seinare. I verket til Bayer frå 1603, Uranometria, ligg Procyon på magen til hunden og Gomeisa på nakken. Gamma, Epsilon og Eta Canis Minoris ligg i nærleiken, og markerer høvesvis nakken, issen og brystet til hunden. Sjølv om han har ein tilsynelatande storleiksklasse på 4,34, er Gamma Canis Minoris ei oransje klasse K kjempe med spektralklasse K3-III C, som ligg 318 lysår unna. Fargane er godt synlege sett gjennom ein kikkert. Ho er eit multippelt system som består av den spektroskopisk dobbeltstjerne Gamma A og tre optiske følgjestjerner, Gamma B med storleiksklasse 13; Gamma C med storleiksklasse 12 og Gamma D med storleiksklasse 10. Dei to komponentane i Gamma A går i bane kvar sin veg med ein periode på 389,2 dagar, med ein eksentrisk bane som passerer kvarandre mellom 2,3 og 1,4 astronomiske einingar (AU). Epsilon Canis Minoris er ei gul lys kjempe med spektralklasse G6.5IIb og storleiksklasse på 4,99. Ho ligg 988 til 1196 lysår frå jorda, med 13 gonger diameteren og 750 gonger luminositeten til sola. Eta Canis Minoris er ei kjempe med spektralklasse F0III og storleiksklasse 5,24, med ein gulaktig farge sett gjennom ein kikkert og ei svak følgjestjerne med storleiksklasse 11,1. Følgjestjerna ligg 4 bogesekund frå hovudstjerna, ein avstand på kring 440 AU og har ei omlaupstid på 5000 år.

Nær Procyon ligg dei tre stjernene som har namnet Delta Canis Minoris. Delta¹ er ei gulkvit klasse F kjempe med storleiksklasse 5,25 og ligg kring 790 lysår frå jorda. Ho er kring 360 gonger så lyssterk og 3,75 gonger så massiv som sola, og utvidar seg og vert avkjølt etter kvart som ho eldast. Ho har det meste av livet vore ei hovudseriestjerne med spektrum B6V. Delta² vert òg kalla 8 Canis Minoris og er ei klasse F hovudseriestjerne med spektralklasse F2V og storleiksklasse 5,59, som ligg 136 {{convert|136 lysår unna. Den siste i trioen, Delta³ (òg kalla 9 Canis Minoris), er ei kvit hovudseriestjerne med spektralklasse A0Vnn og storleiksklasse 5,83 som ligg 680 lysår unna. Desse stjernene markerer poten til den venstre bakfoten til Den vesle hunden, medan Zeta med storleiksklasse 5,13 markerer den høgre. A blue-white lys kjempe med spektralklasse B8II, Zeta lies around {{convert|623 lysår away from the solsystemet.

HD 66141 ligg kring 264 lysår (81 parsec) unna med ein tilsynelatande storleiksklasse på 4,39, og er 6,8 milliardar år gammal. Ho har utvikla seg til ei oransje kjempe med spektralklasse K2III og ein diameter kring 22 gonger sola sin og ein masse på 1,1 solmassar. Ho er 174 gonger så lyssterk som sola, med ein absolutt storleiksklasse på −0,15. HD 66141 vart feilaktig kalla 13 Puppis, sidan himmelkoordinatane vart feilaktig nedteikna då ho vart katalogisert og ein trudde at ho høyrte til stjernebiletet Akterstamnen. Bode gav ho namnet Lambda Canis Minoris, som ikkje lenger er i bruk. Den oransje kjempa har ein planet i bane, HD 66141b, som vart oppdaga i 2012 ved å måle radialfarten til stjerna. Planeten har ein masse som er kring seks gonger så stor som Jupiter og ein omlaupstid på 480 dagar.

Ei raud kjempe med spektralklasse M4III, BC Canis Minoris ligg kring 500 lysår unna solsystemet. Ho er ei halvregulær variabel stjerne som varierer mellom ein største storleiksklasse på 6,14 og ein minste storleiksklasse på 6,42. Periodar på 27,7, 143,3 og 208,3 dagar er registert i pulseringane. AZ, AD og BI Canis Minoris er Delta Scuti variable - med korte pulseringar (seks timar på det meste) som har blitt nytta som standardlyskjelde og som emne i studiet astroseismologi. AZ er med spektralklasse F0III, og varierer mellom storleiksklassane 6,44 og 6,51 over ein periode på 2,3 timar. AD har ein spektralklasse på F2III, og ein største storleiksklasse på 9,21 og ein minste på 9,51, med ein periode på kring 2,95 timar. BI har spektralklasse F2, ein tilsynelatande storleiksklasse varying around 9.19 og ein periode på kring 2,91 timar.

Minstre raude kjemper er Mira-variable i Den vesle hunden. S Canis Minoris er med spektralklasse M7e, den mest lyssterke, og ein storleiksklasse som varierer frå 6,6 til 13,2 over ein periode på 332,94 dagar. V Canis Minoris varierer i storleiksklasse frå 7,4 til 15,1 over ein periode på 366,1 dagar. R Canis Minoris har ein liknande storleiksklasse som er 7,3 på det meste, men eit langt høgare minimum på 11,6. Ho er ei klasse S-stjerne med ein periode på 337,8 dagar.

YZ Canis Minoris er ein raud dverg med spektralklasse M4,5V og storleiksklasse 11,2, som er kring tre gonger så stor som Jupiter og ligg 20 lysår frå jorda. Ho er ei flarestjerne, som stråler ut uføreseielege utbrot av energi i minuttar om gangen, som kan vere liknande, men kraftigare enn solstormar. Luyten-stjerna (GJ 273) er ei raud dvergstjerne med spektralklasse M3.5V og ein nær nabo til solsystemet. Med ein visuell storleiksklasse på 9,9 er ho for svak til at ein kan sjå ho med det blotte auga, men ligg berre 12,39 lysår unna. Enno svakare er PSS 544-7, ein raud dverg med 18. storleiksklasse og kring 20% av massen til sola. Ho ligg 685 lysår frå jorda. Ho vart først oppdaga i 1991 og ein trur ho er ei kanonkulestjerne, skoten ut frå ein stjernehop og som no flyttar seg raskt gjennom rommet, rett bort frå den galaktisk disken.

WZ Sagittae-type dvergnova DY CMi (òg kalla VSX J074727.6+065050) blussa opp til storleiksklasse 11,4 i januar og februar 2008 før ho falt åtte storleiksklassar til kring 19,5 i løpet av kring 80 dagar. Ho er ei fjerntliggande dobbeltstjerne med ein kvit dverg og ei stjerne med låg masse som krinsar kring kvarandre nær nok til at den tidlegare stjerna deg materiale frå den sistnemnde og dannar ei akkresjonsskive. Dette materiale byggjer seg opp fram til det blir slengd ut på dramatisk vis.

Djupromsobjekt

Mjølkevegen passerer gjennom mykje av Den vesle hunden, men har likevel nokre djupromsobjekt. William Herschel registrerte fire objekt i verket sitt Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars frå 1786, inkludert to han feilaktig trudde var stjernehopar. NGC 2459 er ei gruppe på fem stjerner av 13. og 14. storleiksklasse som verkar å ligge nær kvarandre på himmelen, men som ikkje er knytte til kvarandre. Ein liknande situasjon har skjedd med NGC 2394, som òg ligg i Den vesle hunden. Dette er ei samling av femten stjerner frå 9. storleiksklasse eller mindre og er heller ikkje knytte til kvarandre.

Herschel observerte òg tre svake galaksar, to som er vekselverkande med kvarandre. NGC 2508 er ein linseforma galakse med storleiksklasse 13, estimert til å liggje 205 million lysår (63 million parsec) unna med ein diameter på 80 tusen lysår. NGC 2402 vart oppført som eit enkelt objekt av Herschel, men er i røynda eit par nærliggande galaksar som verkar å vekselverke med kvarandre. Dei har berre storleiksklasse 14 og 15 og er ein elliptisk og ein spiralgalakse som ligg kring 245 millionar lysår unna, og kvar av dei måler 55 000 lysår i diameter.

Canis Minoridane

11 Canis-Minoridane, òg kalla Beta Canis Minoridane, er ein meteorsverm som spring ut nær stjerna 11 Canis Minoris og vart oppdaga i 1964 av Keith Hindley, som undersøkte trajektoriane deira og føreslo kometen D/1917 F1 Mellish som opphavet. Denne konkluasjonen er sidan avvist. Svermen varer frå 4. til 15. desember og er kraftigast kring 10. og 11. desember.

  Wiki Commons har multimedia som gjeld: Den vesle hunden

• Fotografisk guide til stjerneteikna: Den vesle hunden