Исламска Архитектура

Исламска архитектура — збир на уметнички стилови во архитектурата кои се силно обележани од исламот и можат да се најдат насекаде низ светот каде што живеат муслиманите.

Неколку релативно едноставни обреди на исламот поттикнале единствена религиозна архитектура, која вклучува џамии, места за социјално собирање и молитва, и медреси или верски училишта. Важни меѓу различните својствени облици на исламската секуларна архитектура се палатите, каравансараите и градовите, чие планирање отсекогаш вклучувало грижа за преважните извори на вода и создавање соодветни засолништа од жештината. Третиот вид градби кои биле значајни во муслиманскиот свет се мавзолеите кои служеле како гробници за владетелите или светците, но и како симболи на политичка моќ. Сите овие структури, религиозни и секуларни, споделуваат мноштво особини.

Џамии

Кога муслиманите ја освоиле Сирија во 636 година, многу напуштени црковни базилики претвориле во џамии со правење нови влезови и преместување на местото на обредите. Тоа биле долги трикорабни градби со ќерамиден покрив и олтар на источниот крај. Ориентацијата и просторната организација на џамијата била одредена, а и денес се одредува според насоката на молитвата, кон Мека, која го симболизира михработ.

Во времето на Мухамед, молитвата се одржувала од врвот на покривот, по примерот на еврејскиот обичај. Се чини дека сириската традиција на градење ниски кули по аглите на зградата (меѓу муслиманите на џамијата) довела до минарето од кое се одржувал обредот по времето на Мухамед. Најстарото е она во облик на полжав во Самара (Ирак). Првата употреба на проповедница или минбарот, уште една структура својствена за џамиите, се случила во Медина од практични причини.

Џамијата го добила својот основен облик за време на омејидската династија: надолжна правоаголна голема просторија со многу столбови (понекогаш засводена) има нагласено место за молитва свртено кон Мека во облик на ниша - михраб, бунар во дворот за ритуално миење раце пред молитва и високи минариња (тенка висока кула со кружен или многуаголен тлоцрт, со внатрешни скали кои водат до шерефето, од каде муезинот повикува на молитва).

Иако во исламската архитектура се потипични лакови во форма на потковица, особено во пораните примери, познати се и зашилените лакови. По потекло од Сирија, таа била прифатена од Омејадите и била карактеристична за абасидските џамии и била пренесена во Египет во текот на 9 и 10 век. Во Големата џамија во Кордоба (Мескита), 786-65, ритамот на тенки столбови и двојни лаци е зајакнат со ритмичко повторување на украсни обрасци, како и обоени тули, создавајќи илузија на зголемување на просторијата во длабочина.

Куполите, карактеристични за исламската архитектура, се развиле од сасански и ранохристијански архитектонски извори. Најстарата зачувана е Куполата на карпата (крајот на VII век) во Ерусалим, една од најголемите религиозни структури во светот и го претставува местото од кое Мухамед доживеал духовно и физичко просветлување. Оваа џамија има купола поставена на висок валјак и е прстенеста со два ходника, што е преземено од римската архитектура која имала влијание во Ерусалим во IV век.

За време на Османлиите, џамиите биле градени по моделот на византиското наследство во Турција, со голема главна купола и неколку помали. Меѓу нив се истакнуваат две од архитектот Синан кои служеле како пример за џамиите во Турција, Сирија, Египет и Северна Африка: Селимија во Едрене и Света Софија во Истанбул, двете византиски цркви кои подоцна биле претворени во џамии.

Секуларна архитектура

За време на Омејадите и раните Абасиди, машките членови на калифските семејства граделе бројни палати во Сирија и Ирак. Некои имале ловечки паркови, како кај Сасанидите, и бањи, кои се развиле од доцноримските типови градби. Овие палати прикажуваат синтеза на западната и источната култура што била главна особеност на раната исламска уметност, но и релативна слобода на изразување пред воведувањето на прописите на фигуративните прикази. Палатите биле места каде што можеле да се најдат мозаици, мурали и релјефи кои традиционално ги прикажувале дворјаните, животните, а понекогаш и самиот калиф.

Во средниот век, исламскиот свет го дал најголемиот процут на урбаната цивилизација во историјата. Биле градени планирани градови (на пр. Самара, Ал Фусат (Стар Каиро), Кружниот град во близина на Багдад) кои со доаѓањето на Монголците заедно со нивните водни системи биле уништени или сведени на села.

Во последната ера на исламската уметност, во Иран биле изградени најголемите дела на секуларната архитектура: мостови, палати, фонтани, тркачки патеки, па дури и првите уметнички галерии. Каравансарајот и анот ги донеле Селџуците. Тоа биле места за одмор на патниците кои биле изградени покрај патиштата на караванот, имале отворен ходник и место за поење на животните. Се споменуваат и бањи, плоштади, градини и гарнизони.

Гробници и мавзолеи

И покрај исламските прописи кои забрануваат изградба на гробници, мавзолеите, изградени како симболи на моќта на починатите владетели, станале најважните градби во исламот по џамиите и палатите. Примерите ги вклучуваат куполните гробници во Каиро од 15 век. Во Иран, под Монголите е развиен посебен тип на гробница со двојна градежна купола, што ја зголемува нејзината висина. Се одликува со осумаголна основа со кула на секој агол. Најдобар пример е веројатно најпознатиот муслимански мавзолеј, Таџ Махал (од средината на 17 век) во Индија. Го подигнал Џахан-шах за неговата сакана сопруга Махал. Овде органската пластичност на хиндуистичката архитектура е усогласена со исламската апстракција и чистотата на линиите. Белите мермерни ѕидови, раскошно украсени со релјефи и вметнати обоени камења со длабоки ниши полни со сенки, изгледаат тенки како хартија, речиси проѕирни, а целата зграда дава впечаток дека едвај ја допира земјата и виси на купола како балон. Атмосферата на поетското мечтаење е засилена со рамка - долго вештачко езеро во кое се огледува зградата, обрабено со темнозелени грмушки, на прекрасен начин ја нагласува студената белина на павилјонот.

Украсување во архитектурата

На муслиманите не им било забрането да претставуваат фигуративни живи суштества, само не им било дозволено да го прават тоа во џамиите, каде што тоа би можело да доведе до строго забрането идолопоклонство. Украсите на џамиите биле создадени со стилизирање на модели од античката традиција - вино, лисја, списи - и нивно претворање во навивачки арапски обрасци. Тие користеле линии за да создадат апстрактни елементи како што се ѕвезди и многуаголници, но користеле и арапско писмо, така што цитатите од Куранот станале чиста декорација.

Во исламските градби за украсување се користеле вар, ѕидни тули и плочки со различни облици со шари, додека Селџуците подоцна додале глазура и боја. Воведена е и уметноста на ѕидни мозаици, во која боите се палеле за да се добие нивниот целосен интензитет. Со отворањето на нови работилници во Иран, таквата уметност се проширила и во Турција. Други исламски украси во архитектурата вклучувале резби во дрво, обично обложени со слонова коска на прозорците и вратите на минберот и разни структурни елементи. Но, резбите од дрво и слонова коска се користеле и за украсување мебел и кутии. Камени релјефи и мермерни тапацири се наоѓаат на згради во Шпанија, Турција и Египет. Богато украсените светилки и тапети обично носат светлина и боја на во зградите.

• Исламска архитектура во Македонија

• Исламската архитектура во Иран
• Takeo Kamiya, Исламска архитектура (Half in English and half in Japanese)
• Fatimid-era Ayyubid Wall of Cairo Digital Media Archive Архивирано на 14. ožujka 2011.. (creative commons-licensed photos, laser scans, panoramas), data from a Aga Khan Foundation/CyArk research partnership