Galìçia: Comunitæ outònoma da Spàgna

Scitoâ a l'estremitæ de nòrd-òvest da penîzoa ibérica, a l'é spartîa inte quàttro provìnse de A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra.

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Galìçia comunitæ outònoma
(es) Comunidad autónoma de Galicia
A Galìçia vìsta da satèlite
Localizaçión
Stâto	Spàgna
Aministraçión
Capolêugo	Santiago de Compostela
Prescidénte	Alfonso Rueda Valenzuela (PP) da-o 2022-05-14
Dæta de instituçión	28 arvî 1981
Teritöio
Coordinæ: do capolêugo	42°48′N 7°54′W / 42.8°N 7.9°W42.8; -7.9 (Galìçia) Cordinæ: 42°48′N 7°54′W / 42.8°N 7.9°W42.8; -7.9 (Galìçia)
Superfìcce	29 574 km²
Abitanti	1 018 784 (2020)
Denscitæ	34,45 ab./km²
Âtre informaçioìn
Léngoe	Galiçiàn, Castiggiàn
Fûzo oràrio
ISO 3166-2	ES-GA
Nomme abitanti	Galiçién
Raprezentànsa parlamentâre	23 congrèssìsti, 19 senatoî
Ìnno	Os Pinos
Cartògrafîa

A Galìçia a se trêuva inta región conosciûa cómme Eoröpa atlàntica. A confìnn-a a sùd co-o Portogàllo e a levànte co-e comunitæ outònome spagnòlle de Castìggia e Lión e de Astùrie; pe de ciù, a ponénte a l'é bagnâ da l'Òcéano Atlàntico e a nòrd da-o Mâ Cantàbrico. Inte l'ànno 2018, a l'àiva 'na popolaçión de 2.701.743 abitànti pe 'n'àrea de 29.574 km². E sò còste mezûan ciù de 1.660 km in longhéssa, includéndo o gràn nùmero de îzoe e izoöti chi-â costézan; tra quésti se pêuan aregordâ e îzoe Cíes, l'îzoa de Ons, quélla de Sálvora e quélla de Cortegada, ragrupæ into pàrco naçionâle de Îzoe Atlàntiche da Galìçia, óltre chi-â ciù grànde e popolôza, l'îzoa de Arosa.

L'entrotæra da Galìçia o l'é caraterizòu da 'n paizàggio pìn de colìnn-e che, vèrso levànte e sùd, se trasfórman inte de cadénn-e de mónti âte scìnn-a 2.000 mêtri. E sò còste se prezéntan cómme 'na série de bàsse mænn-e d'ænìn alternæ a-e caraterìstiche ría, i fiòrdi tìpichi da región. O clìmma galiçiàn o l'é generalménte tenpiòu e ciuvôzo, co-e stæ che pe cóntra són ciù sécche, tànto ch'o vêgne de sòlito clasificòu cómme òceànico.

A región d'ancheu conosciûa cómme Galìçia a l'é stæta abitâ da l'òmmo pi-â prìmma vòtta into médio paleolìtico, pigiàndo o sò nómme da-i Gallaeci, 'na popolaçión cèltica ch'a stâva inta zöna a nòrd do sciùmme Doêro into prìmmo milénio prìmma de Crìsto. Aprêuvo a-e coscì dîte goære cantàbriche, a Galìçia a l'é intrâ inte l'inpêro romàn inte l'ànno 19 a.C., diventàndone 'na provìnsa into sécolo III. Inte l'ànno 410 i Soêbi, 'n pòpolo germànico, àn fondòu 'n pròpio régno con capitâle Braga, pöi incorporòu inte quéllo di Vixigöti a partî da-o 585. Inte l'ànno 711 o califâto islàmico di Omayâdi o l'à conquistòu a ciù pàrte da penîzoa ibérica, portàndo a-a chéita definitîva do régno vixigöto into 718. A región a l'é stæta però riconquistâ da 'n régno crestiàn, quéllo de Astùrie, za into 740. Inte l'Etæ de Mêzo, a despêto de quàrche rè do pòsto, a Galìçia a l'êa prinçipalménte ligâ a di âtri régni, spécce quéllo de Lión e, ciù tàrdi, quéllo de Castìggia, conservàndo però e sò lézze e a sò coltûa.

A partî da-o sécolo XIII, i rè de Castìggia, in qualitæ de rè de Galìçia ascì, nominâvan inta región 'n coscì dîto Adiantado-mór, sostitoîo da 'n governatô e capitànio generâle a partî da-a fìn do sécolo XV. O governatô prescjedéiva a Real Audiencia do Reino de Galicia ascì, 'n tribunâ locâle e òrgano de govèrno. Da-o sécolo XVI a raprezentànsa da Galìçia a l'êa delegâ a 'n'asenblêa de deputæ e raprezentànti de çitæ do régno, e Cortes ò Xunta do Régno de Galìçia. St'instituçión chi a l'é stæta soprèssa into 1833, co-a divixón do régno inte quàttro provìnse sénsa ligàmmi fra de lô. Tra i sécoli XIX e XX, l'é comensòu a crésce a domànda de 'n outogovèrno pe tutelâ a coltûa galiçiànn-a, fæto ch'o l'à portòu a l'emanaçión do prìmmo statûto de outonomîa, do 1936, fîto abolîo inti ànni da ditatûa do Francisco Franco. Co-o riprìstino da democraçîa, a legislatûa spagnòlla a l'à aprovòu, into 1981, o nêuvo statûto de outonomîa: aprovòu co-in referendum e in vigô ancón a-a giornâ d'ancheu, o l'à riconosciûo l'outogovèrno a-a Galìçia.

E condiçioìn topogràfiche e climàtiche da Galìçia àn portòu l'alevaménto e l'agricoltûa a êse e sò vivàgne de richéssa ciù inportànti pi-â ciù pàrte da sò stöia, consenténdo a-a región de arivâ a 'n livéllo de denscitæ de popolaçión asæ elevòu. Fêua che pe-i cantê navâli e pe-e indùstrie into setô alimentâre, scìnn-a-o sécolo XX l'economîa galiçiànn-a a l'êa do tùtto bazâ in sciô setô primâio. Inte l'ànno 2018, o sò PIL nominâle o l'êa de 62,900 miliàrdi de éoro, co-o PIL pro capire ch'o l'arivâva a 23.300 €.

A Galìçia a l'é caraterizâ, a diferénsa de âtre regioìn spagnòlle, da-a mancànsa de 'na grànde çitæ capolêugo. Defæti, a sò popolaçión a l'é spartîa inte 'na ræ urbâna de sétte céntri prinçipæ; formâ da-i quàttro capolêughi de provìnsa, sàiva a dî A Coruña, Pontevedra, Ourense e Lugo, a capitâle polìtica, Santiago de Compostela, e i doî céntri industriâli de Vigo (çitæ ciù grànde da región) e Ferrol, ciù 'n çèrto nùmero de çitadìnn-e minoî. E dôe àree ciù popolôze, dónde gh'é a ciù pàrte di abitànti, són quélla tra Ferrol e A Coruña, in sciâ còsta setentrionâle, e quélla de Rías Baixas, a sùd-òvest, ch'a l'inclùdde e çitæ de Vigo, Pontevedra e Santiago de Compostela.

Inta región gh'é dôe léngoe ofiçiæ: o Galiçiàn, 'na léngoa romànza ligâ in mòddo stréito a-o Portoghéize dæta a sò òrìgine comûne (ö sæ a léngoa galiçiàn-portoghéize), e o Spagnòllo. A ciù pàrte di galiçién a pàrla tùtte dôe e léngoe e, segóndo 'n sondàggio do 2013, inte scitoaçioìn de tùtti i giórni o 51% da popolaçión o pàrla o Galiçiàn, méntre o 48% o l'adêuvia o Spagnòllo.

Nòtte a-o tèsto

Nòtte bibliogràfiche

•   Wiki Commons a contêgne di files in sce Galìçia

• (GL, ES) Scîto ofiçiâ, in sce xunta.gal. URL consultòu o 26 seténbre 2022.
• (GL, ES, EN, FR, DE, PT, IT, RU, JA, ZH) Scîto turìstico ofiçiâ, in sce turismo.gal. URL consultòu o 21 arvî 2021.