Galisia

Saif yng ngogledd-orllewin yr orynys Iberaidd. Mae nifer o ynysoedd megis y Cíes, Ons, Cortegada, Arousa, Sálvora a Vionta yn rhan o Galisia. Ystyrir Galisia yn genedl hanesyddol, fel Catalwnia ac Ewskadi (sef Gwlad y Basg).

Galisia

Math	Cymunedau ymreolaethol Sbaen, historical nationality, ardal ddiwylliannol, cenedl, teyrnas, gwlad
LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Galicia.wav
Prifddinas	Santiago de Compostela
Poblogaeth	2,695,645
Sefydlwyd	28 Ebrill 1981
Anthem	Os Pinos
Pennaeth llywodraeth	Alfonso Rueda
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Wakayama
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Galiseg, Sbaeneg
Daearyddiaeth
Gwlad	Sbaen
Arwynebedd	29,574 km²
Gerllaw	Cefnfor yr Iwerydd, Môr Cantabria
Yn ffinio gyda	Asturias, Castilla y León, Norte Region
Cyfesurynnau	42.8°N 7.9°W
ES-GA
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Xunta de Galicia
Corff deddfwriaethol	Parliament of Galicia
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	President of the Xunta of Galicia
Pennaeth y Llywodraeth	Alfonso Rueda
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae gan Galisia ei hiaith ei hun, Galisieg, sy'n iaith Rufeinaidd, sy'n debygach i Bortiwgaleg na Sbaeneg. Yn ôl astudiaeth ddiweddar defnyddir yr iaith gan tua 80% o'r boblogaeth. Ymhlith ei harwyr chwedlonol mae Pedro Pardo de Cela (c. 1425 - 17 Rhagfyr 1483). Ystyrir Ramón Piñeiro (31 Mai 1915 - 27 Awst 1990) yn Athronydd, awdur a chenedlaetholwr o bwys. Fe'i ganwyd yn Armea de Abaixo, Lama, Láncara, Galisia ac roedd yn flaenllaw yn ei ymdrech i hyrwyddo diwylliant Galicia wedi Rhyfel Cartref Sbaen.

Roedd Rosalía de Castro (1837 – 1885) yn brif lenor Galisia ac heddiw yn arwres ffeministaidd. Cyhoeddodd ei chasgliad cyntaf o farddoniaeth Cantares gallegos (Caneuon Galisieg) ar 17 Mai, 1863. Mae 17 Mai bellach yn cael ei dathlu fel Día das Letras Galegas - Diwrnod llenyddiaeth Galisieg, yn ddiwrnod o wyliau yn Galisia. Un o brif ffigyrau eraill Galisia yw Castelao (1886 – 1950) a oedd yn arweinydd y mudiad cenelaethol, ysgrifennwr, arlunydd, cartwnydd, dramodydd a doctor.

Mae Galisia yn cael ei hystyried fel gwlad Geltaidd am ei gysylltiadau Celtaidd hanesyddol.

Enw un o brif glybiau pêl-droed y wlad yw Celta de Vigo (Celtiad Vigo) ac mae cerddoriaeth draddodiadol Galisia yn cynnwys offerynnau Celtaidd fel y pibgod.

Mae Os Pinos - anthem genelaethol y wlad yn cyfeirio at Galisia fel ‘Cenedl Beogán’. Roedd Breogán (Breoghan, Bregon neu Breachdan) yn arwr yn hanes Celtaidd. Mae’r llyfr Gwyddelig Lebor Gabála Érenn (Llyfr llafar Iwerddon) o’r canoloesol yn cyfeirio at Breogán a’i disgynyddion yn teithio i Galisia a sefydlu dinas Brigantia (A Coruña heddiw). Mae cerflun modern enfawr o Beogán yn sefyll yn A Coruña yn edrych tua'r môr ac Iwerddon

• Vigo (poblogaeth 300,000)
• A Coruña (poblogaeth 250,000)
• Ourense (poblogaeth 110,000)
• Santiago de Compostela (poblogaeth 90,000)
• Lugo (poblogaeth 90,000)
• Ferrol (poblogaeth 80,000)
• Pontevedra (poblogaeth 80,000)

Yn economaidd, mae Galisia yn dibynnu i raddau helaeth ar amaethyddiaeth a physgota. Mae twristiaeth hefyd yn elfen bwysig, ac mae miloedd o bererinion yn cyrchu i Santiago de Compostela bob blwyddyn ar hyd y Camino de Santiago.

•  
  Ymgyrch rhai Galisiaid i gael eu cyfyri'n wlad Geltaidd, ar ffurf baneri Celtaidd.
•  
  Torch aur o Burela, o Oes yr Haearn
•  
  Llywodraeth Galisia: y Pazo de Raxoi, yn Santiago
•  
  Dwysedd y boblogaeth
•  
  Baner Galisia gyda seren dros annibyniaeth

Dinasoedd a threfi mawrion

Y prif ddinasoedd yw: Vigo, A Coruña, Ourense, Lugo, Santiago de Compostela (y brifddinas), Pontevedra a Ferrol.

Yr ardaloedd mwyaf poblog yw:

• Vigo-Pontevedra – 660,000
• A Coruña-Ferrol – 640,000

• Llychlynwyr yng Ngalisia