Şerê Rûsyayê Li Ser Ûkraynayê

Di serî de Rûsya û hêzên alîgirên Rûsyayê ji aliyekî tê de beşdarê hemberî Ûkraynayê bûne. Destpêka şer li ser rewşa Krîmê û beşên Donbasê xurt buye, li ser vê esasê helwesta Rûsyayê û alîgirên Rûsyayê di qada navneteweyî de wekî beşek Ûkraynayê têne naskirin. Bi taybetî aloziyên di navbera Rûsya û Ûkraynayê ji sala 2021 heta 2022'an de derketin, dema ku Rûsyayê li ser destpêkirina êrişa leşkerî ya li Ûkraynayê difikire, eşkere bûn. Di sibata 2022'an de, krîz bi têkçûna danûstandinên dîplomatîk ên bi Rûsyayê re kûrtir bûye û ji ber ku Rûsyayê di 22'ê sibatê 2022'an de hêzên xwe derbasî herêmên di bin kontrola cudaxwazan kiribû. Di 24'ê sibatê de, Rûsyayê dest bi dagirkirina berfireh ya li Ûkraynayê kir.

Şerê Rûsya û Ûkraynayê
Rewşa leşkeriyê piştî di 24'ê sibatê 2022'an de êrîşên dagirkirina Rûsyayê li ser Ûkraynayê   Ji aliyê Ûkraynayê ve tê kontrolkirin   Ji aliyê Rûsya û hêzên alîgirên Rûsyayê ve tê kontrolkirin Ji bo nexşeya berfireh a Şerê Rûs-Ukraynayê binêre.
Dîrok 20ê sibata 2014an – didome (10 sal, 2 meh, 1 hefte û 1 roj) Herêm Ûkrayna Pêvekirina Krîmê ji aliyê Federasyona Rûsyayê Dagirkirina Oblasta Xersonê beşa nîvgirava Krîmê (Strilkove) ji Adar heta Kanûnê 2014 Hêzên alîgirên Rûsyayê rojhilatê Donbasê kontrol dikin Hêzên alîgirên Rûsyayê Santraliya Nukleerî ya Çernobîlê girtin Encam Didome Bê nîşandayî yên leşkerên rûsyayê di nav nerazîbûna alîgirên Rûsyayê ya li Ûkraynayê ya Şoreşa Ûkraynayê 2014 Avakirina leşkerî ya Rûsyayê li ser sînorê Rûsya û Ûkraynayê NATO li Ûkraynayê tetbîqatên leşkerî pêk tîne, û endamên rojavayê Ukraynayê xurt dike. Destwerdana Rûsyayê ya li Şerê Donbasê Teqezên navneteweyî û şermezarkirina li dijî Rûsyayê, bi qismî beşdarî Krîza fînansî ya Rûsyayê (2014–2016) Rakirina Rûsyayê ji G8, niha G7 Îmzekirina Protokola Mînskê, ku paşê herdu alî hevdu sûcdar kirin û hîn nehate cîbicîkirin. Derketina leşkerên rûsî ber bi xaka di bin kontrola cudaxwazan Dagirkirina Rûsyayê ya li Ûkraynayê di 24'ê Reşemî 2022'an destpê kir
Aliyên şer
Ûkrayna Piştgirî:  Awistralya  Belarûs Opozîsyona Belarûsî  Kanada  Kroatya  Çekya  Danîmarka  Estonya  Yekîtiya Ewropayê  Fransa  Gurcistan  Almanya  Yewnanistan  Îrlenda  Îsraêl  Îtalya  Japon  Kenya  Letonya  Lîtvanya  Moldova  NATO  Holenda  Polonya  Slovakya  Slovenya  Korêya Başûr  Spanya  Swêd  Tirkiye  Keyaniya Yekbûyî  DYA	Rûsya  Komara Gel a Donetskê  Komara Gel a Luhanskê Piştgirî:  Transnîstriya  Osetyaya Başûr  Belarûs (ji 2020)  Kûba (ji 2022) Hûsî (ji 2022)  Îran (ji 2022)  Nîkaragua (ji 2022)  Korêya Bakur  Sûrî (ji 2022)  Venezuela (ji 2022; Hikûmeta Maduro)
Fermandar
Volodîmîr Zelenskî (ji 2019) Petro Poroshenko (2014–2019) Oleksandr Turchynov (Reşemî–Pûşper 2014) Denys Shmyhal Oleksii Reznikov Valerii Zaluzhnyi Yuriy Ilyin Mykhailo Kutsyn Viktor Muzhenko Ruslan Khomchak Pavlo Lebedyev Ihor Tenyukh Mykhailo Koval Valeriy Heletey Stepan Poltorak Andriy Zagorodniuk Andriy Taran Serhiy Korniychuk	Vladîmîr Putîn Mikhail Mishustin Sergey Shoygu Valery Gerasimov Igor Korobov Aleksandr Vitko Denis Berezovsky Alexander Lentsov Li Krîmê Sergey Aksyonov Li KGD'ê Denis Pushilin (ji 2018) Dmitry Trapeznikov (Tebax–Rezber 2018) Alexander Zakharchenko (2014–2018) Alexander Borodai (Gulan–Tebax 2014) Li KGL'ê Leonid Pasechnik (ji 2017) Igor Plotnitsky (2014–2017) Valery Bolotov (Gulan–Tebax 2014)
Yekîne
Hêzên Çekdar Hêzên Bejayî Hêzên Êrîşa Hewayî Hêzên Hewayî Deryayî Serokê Midûriyeta Îstixbaratê Hêzên Operasyonên Taybet Tabûrên parastina herêmê Wezareta Karên Navxweyî (pêkhateya leşkerî) Tabûrên dewriye yên peywirên taybet (Dnipro, Xarkiv, yên din) Parêzvanên Neteweyî (Tabûra Azovê, Tabûra Donbasê, yên din) Parêzvanên Sînor ê Dewletê Xizmeta Ewlekariyê Koma Alfayê Yekîneyên dilxwaz Tabûra Nomana Çelebicîhan Tabûra Turan Sektora Rast dilxwazên Azerbaycanî dilxwazên Kroatî	Hêzên Bejayî Tûgaya 136'emîn Tivingên Pasdaran Tûgaya 18’emîn Tivingên Pasdaran 9'emîn Tûgaya Tivingên Motorîze (Nîjnî Novgorod) Tûgaya 200. Tûgaya Motorîze Hêzên Hewayî 76'emîn Beşa Êrîşa Hewayî 98'emîn Beşa Hewayî 31. Tugaya Hewayî Deryayî Fîloya Baltîkê Fîloya Bakur Fîloya Deryaya Reş Deryayî GRU Tûgaya 22. Spetsnazê 45. Tugaya Cerdevanên Spetsnazê cudaxwazên alîgirên Rûsyayê ya li Donbasê' Milîsên Gel ên Donbasê Tûgaya Vostokê Tûgaya Kalmiyûsê Artêşa Ortodoks a Rûsyayê Tabûra Sparta Tabûra Somalî Milîsên Gel ên Luhanskê Artêşa Dona Mezin Tûgaya Prîzrakê Yekemîn Alaya Kozakê Navbirîge Çekdarên Moldovayê dilxwazên Serbî
Hêz
209,000 leşkerên çalak (2020) Leşker 145.000 Deryayî 11,000 Hêzên hewayî 45,000 Hewayî ~ 8000 Hêzên Operasyonên Taybet (nenas) Paramilîter 102.000 Rezerve 900,000	900,000 leşkerên çalak, tevî leşkeriya neçar (2020) Artêş ~ 280.000 Deryayî ~ 150,000 Hêzên Hewayî ~ 165,000 Hêzên Roketên Stratejîk 50,000 Hewayî ~ 45,000 Hêzên Operasyonên Taybet ~ 1,000 Hêzên Rêhesinê ~ 29,000 Ferman û piştgirî 180,000 Paramilîter 554.000 Rezerve 2,000,000 Ji van, 28,000 li Krîmê hatine piştrast kirin, 3,000 li Donbasê hatine ragihandin û ji hêla Rûsyayê ve heya 22'ê Reşemî 2022'an de hatine red kirin. ~20,000 ~14,000
Windayî
4,619 kuştî 9,700–10,700 brîndar 70 wenda 2,768 girtin 9,268 piştî dagirkirinê tevlî hêzên Rûsyayê bû 300+ T-64 tank	5,768 kuştî [*] 12,700–13,700 brîndar

Piştî xwenîşandanên Ewromaydan û Paşeroja Serokê Ûkraynayê Viktor Yanukovych di 22'ê sibatê 2014'an de û di nav nerazîbûnên alîgirên Rûsyayê li Ûkraynayê, leşkerên rûsî yên bêyî nîşanan cihên stratejîk û binesaziya di nava xaka Ûkraynayê ya Krîmê xistin bin kontrola xwe. Di 1'ê adarê 2014'an de, Meclîsa Federasyonê ya Federasyona Rûsyayê bi yekdengî biryarek ji bo daxwaznameya Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn daxwaz kir ku li Ûkraynayê hêza leşkerî bikar bîne. Ev biryar piştî çend rojan, piştî destpêkirina operasyona leşkerî ya Rûsyayê ya li ser "Vegera Krîmê" hat qebûlkirin. Paşê Rûsya pêvekirina Krîmê piştî rexneyek berfirehiya giştpirsiya herêmî ji hêla Rûsyayê ve hate organîze kirin û piştî girtina Parlemena Krîmê encama Komara Xweser a Krîmê bibe endamê Federasyona Rûsyayê.

Di meha nîsanê de, xwenîşandanên komên alîgirên Rûsyayê li herêma Donbasê ya Ûkraynayê veguherî şerekî di navbera hikûmeta Ûkraynayê û hêzên cudaxwazên alîgirên Rûsyayê yên Donetskê û Luhanskê. Di meha tebaxê de, wesayîtên leşkerî yên Rûsyayê li gelek cihên herêma Donetskê sînor derbas kirin. Dagirkirina artêşa Rûsyayê wekî berpirsê têkçûna hêzên Ûkraynayê di destpêka îlonê de dîtin.

Di mijdara 2014'an de, artêşa Ûkraynayê ragihand ku tevgereke tundî ya leşkerî û alavên ji Rûsyayê ve ber bi deverên di bin kontrola cudaxwazên li rojhilatê Ûkraynayê ye. Associated Press ragihand ku 40 wesayitên leşkerî yên bênav diçin nava herêmên di bin kontrola serhildayan. Rêxistina Ewlekarî û Hevkariyê li Ewropayê (OSCE) Mîsyona Taybet a Çavdêriyê li herêmên di bin kontrola KGD'ê bêyî nîşanên çavdêriya karwanên çekên giran û tankan kir. Çavdêrên OSCE'ê herwiha diyar kirin ku wan wesayitên cebilxane û leşkerên cesedên mirî di bin navê alîkariya mirovî yên konvoyan ji sînorê Rûsyayê û Ukraynayê derbas dibûn, dîtin. Di destpêka tebaxa 2015'an de, OSCE zêdetirî 21 wesayîtên bi koda leşkerî ya Rûsyayê ji bo leşkerên di çalakiyê de hatine kuştin, çavdêrî kirin. Li gorî The Moscow Times, Rûsyayê hewl da ku xebatkarên mafên mirovan bitirsîne û bêdeng bike ku behsa mirina leşkerên rûsî di şer de dikin. OSCE'yê ragihand ku çavdêrên wê ji çûna wan herêmên di bin kontrola "Hêzên Hevgirtî yên Cudaxwazên Rûsî" de ne.

  Gotara bingehîn: 2022 Dagirkirina Rûsyayê ya Ukraynayê

Piştî nîqaş ên çend roj berê amadekirina dagirin a axa Ûkraynayê di roja 24'ê sibata 2022'an de berê sibê rêveberiya Rûsyayê diyarkir ku dest bi operasyona leşkerî ya li ser axa Ûkraynayê kirine. Her çend Rûsya vê hewildanên wek dagirkirin bi ziman neke û li dijî peyva dagirin ê be jî, ev êrîş li gelek welatên cîhanê ve wekî dagirkirin hate pênasekirin.

Bi despêkirina êrîş a dagirkirinê re êrîş ji aliyê gelek dewletên wekî DYA, Brîtanya, Almanya, Fransa bi awayekî tund hate şermezar kirin.

Hate ragihandin ku jiber êrîş ên Rûsyayê di nava 48 saetên dawiyê de 50 hezar welatiyên Ûkraynayê welatê xwe terikandine. Li gorî Neteweyên Yekbûyî di 48 saetên dawî de zêdetirî 50 hezar welatiyên Ûkraynayê welat terikandine. Komîserê Bilind ê Neteweyên Yekbûyî, Filippo Grandi jibo penaberan anî ziman ku piraniya wan ber bi Polonya û Moldovayê ve diçin.

Bertekên li dijî dagirkirinê

DYA: Serokê Dewletên Yekbûyî ya Amerîka Joe Biden ragihand ku ew fînansekirina artêşa Rûsyayê asteng bikin û ragihand ku li Rûsyayê bazirganiya bi dolar, euro û yenê were astengkirin. Biden diyar kir ku dê li ser 4 bankên Rûsyayê ku VTB jî di nav de ye, muyîde bên bikaranîn.

Keyaniya Yekbûyî: Serokê Keyaniya Yekbûyî Boris Johnson anî ziman û got Rûsya bê sedem welatekî aram dagir dike. Erka me diyar e, em ê bi awayekî dîplomatîk cezayên aborî jibo Rûsyayê pêk bînin. Ev êrîş ne tenê li ser Ûkraynayê, li dijî demokrasiyê ye. Brîtanya dê parastina Ûkraynayê berdewam bike.