ಬೀರಬಲ್ ಸಾಹ್ನಿ: ಭಾರತೀಯ ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿ

ಅವರು ಭೂವಿಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ಆಸಕ್ತಿ ವಹಿಸಿದರು.ಅವರು ಲಕ್ನೋದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಗ್ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನದ ಬೀರಬಲ್ ಸಾಹ್ನಿ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಕೊಡುಗೆಗಳು ಭಾರತದ ಪಳೆಯುಳಿಕೆ ಸಸ್ಯಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಮತ್ತು ಸಸ್ಯ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿವೆ. ಅವರು ಭಾರತೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಶಿಕ್ಷಣದ ಸ್ಥಾಪನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಸ್ಟಾಕ್‍ಹೋಮ್‍ನ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬಟಾನಿಕಲ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‍ನ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು.

Birbal Sahni
ಬಿರ್ಲಾ ಇಂಡಸ್ಟ್ರಿಯಲ್ & ಟೆಕ್ನಾಲಾಜಿಕಲ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ಬಿರ್ಬಾಲ್ ಸಾಹ್ನಿರವರ ಪ್ರತಿಮೆ
ಜನನ	1891 ಬೆಹ್ರಾ, ಸಹರಾನ್ಪುರ್ ಜಿಲ್ಲೆ, ಪಶ್ಚಿಮ ಪಂಜಾಬ್
ಮರಣ	1949 ಲಕ್ನೋ
ಪೌರತ್ವ	ಭಾರತ
ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ	ಭಾರತೀಯ
ಕಾರ್ಯಕ್ಷೇತ್ರ	Paleobotany
ಸಂಸ್ಥೆಗಳು	ಲಕ್ನೋ
ಅಭ್ಯಸಿಸಿದ ವಿದ್ಯಾಪೀಠ	ಸರ್ಕಾರಿ ಕಾಲೇಜು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಲಾಹೋರ್, ಎಮ್ಯಾನುಯೆಲ್ ಕಾಲೇಜ್, ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್
ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಸಲಹೆಗಾರರು	ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಚಾರ್ಲ್ಸ್ ಸೆವಾರ್ಡ್
Other academic advisors	ಗೋಬೆಲ್
ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಗೆ ಕಾರಣ	ಬೆನ್ನೆಟ್ಟಿಟಾಲೆಸ್,, ಪೆಂಟೊಕ್ಸಿಲೇಲ್ಸ್, ಹೋಮೋಕ್ಸಿಲೊನ್ ರಾಜ್ ಮಹಲೆನ್ಸ್
ಪ್ರಭಾವಿತರು	, ಸಂಗಾತಿ ಸಾವಿತ್ರಿ ಸೂರಿ
ಸಂಗಾತಿ	Savitri Suri

ಬೀರಬಲ್ ಸಾಹ್ನಿ 14 ನವೆಂಬರ್ 1891 ರಂದು ವೆಸ್ಟ್ ಪಂಜಾಬ್‍ನ ಶಹಪುರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಭೇರಾದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು. ಅವರು ಈಶ್ವರ ದೇವಿ ಮತ್ತು ಲಾಲಾ ರುಚಿ ರಾಮ್ ಸಾಹ್ನಿಯವರ ಮೂರನೇ ಮಗ. ಈ ಕುಟುಂಬವು ಮೂಲತಃ ಡೇರಾ ಇಸ್ಮಾಯಿಲ್ ಖಾನ್‍ನಿಂದ ಬಂದಿದ್ದು. ಅವರು ಚಿಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೇ ಭೂವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಅಜ್ಜನಿಂದ ವಿಜ್ಞಾನದ ಕಡೆಗೆ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಹವ್ಯಾಸಿ ಸಂಶೋಧನೆಯನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರ ತಂದೆ ರುಚಿ ರಾಮ್ ಅವರು ಲಾಹೋರ್‌ನಲ್ಲಿ ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರ ವಿಮೋಚನೆಗೆ ಆಸಕ್ತಿ ಹೊಂದಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರಾಗಿದ್ದರು. ರುಚಿ ರಾಮ್ ಅವರು ಮ್ಯಾಂಚೆಸ್ಟರ್‌ನಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಅರ್ನೆಸ್ಟ್ ರುದರ್‌ಫೋರ್ಡ್ ಮತ್ತು ನೀಲ್ಸ್ ಬೋರ್ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದರು. ಮಗ ಬೀರ್ಬಲ್ ಲಾಹೋರ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿ ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನ ಪದವೀಧರನಾದಾಗ (1911) ಈತ ಆಡಳಿತಾಧಿಕಾರಿ ಪರೀಕ್ಷೆಗೆ ಕೂರಬೇಕೆಂಬುದು ತಂದೆಯ ಅಭಿಲಾಷೆ. ಆದರೆ ಮಗನ ಒಲವಿದ್ದುದು ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ, ಉನ್ನತಾಧ್ಯಯನದತ್ತ. ಅವರು ತಮ್ಮ ಐವರು ಮಕ್ಕಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್‍ನಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲು ಕಳುಹಿಸಿದರು. ಜಲಿಯನ್ವಾಲಾ ಬಾಗ್ ಹತ್ಯಾಕಾಂಡ ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮ ಸಮಾಜ ಚಳವಳಿಯ ನಂತರ ರುಚಿ ರಾಮ್ ಅವರು ಅಸಹಕಾರ ಚಳವಳಿಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದರು. ತಮ್ಮ ಮನೆಯ ಸಮೀಪವು ಅವರ ಮನೆಗೆ ರಾಜಕೀಯ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಮೋತಿಲಾಲ್ ನೆಹರೂ, ಗೋಪಾಲ್ ಕೃಷ್ಣ ಗೋಖಲೆ, ಸರೋಜಿನಿ ನಾಯ್ಡು ಮತ್ತು ಮದನ್ ಮೋಹನ್ ಮಾಳವಿಯಾ ಅವರ ಮನೆ ಅತಿಥಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಬಿರ್ಬಲ್ ಸಾಹ್ನಿ ಅವರು ಲಾಹೋರ್‌ನಲ್ಲಿ (ಅವರ ತಂದೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದ) ಮತ್ತು ಪಂಜಾಬ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ (1911) ನಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರಿ ಕಾಲೇಜು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಆರಂಭಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪಡೆದರು. ಅವರು ಶಿವರಾಮ್ ಕಶ್ಯಪ್ (1882-1934) ಕೆಳಗೆ ಸಸ್ಯಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕಲಿತರು.

ಬೀರ್ಬಲ್ ಕೇಂಬ್ರಿಜ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಎಮಾನ್ಯುಯಲ್ ಕಾಲೇಜ್ ಸೇರಿದರು. ಅಧ್ಯಾಪಕ ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್‌ಅವರ ಹಿರಿತನದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಪದವಿಗಳಿಸಿ ಪ್ರಾಗ್ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿ ಎ.ಸಿ.ಆರ್ನಾಲ್ಡ್ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಇದೇ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ಸಂಶೋಧನೆ ಮಾಡಲು ಮುಂದಾದರು. ಇವರ ಸೂಕ್ಷ್ಮಬುದ್ಧಿ ಮತ್ತು ವಿಷಯಮಂಡನ ಕೌಶಲ ಗಮನಿಸಿದ ಆರ್ನಾಲ್ಡ್ ಇವರಿಗೆ ಗೊಂಡ್ವಾನ ಮತ್ತು ಇತರ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಸಸ್ಯಾವಶೇಷಗಳ ಅಧ್ಯಯನಕಾರ್ಯ ವಹಿಸಿದರು. ಅಂದು ಲಾಸನ್ ಎಂಬವರ ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನ ಪಠ್ಯಪುಸ್ತಕ ಶಾಲಾ ಕಾಲೇಜುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿತ್ತು. ಭಾರತೀಯ ಸಸ್ಯ ಸಂಪತ್ತನ್ನೂ ಇದರೊಳಗೆ ಅಳವಡಿಸುವ ಹೊಣೆಯನ್ನು ಖುದ್ದು ಲಾಸನ್ ಅವರೇ ಸಾಹ್ನಿಯವರಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿದರು. ಈ ಸಾಹ್ನಿ-ಸುಧಾರಿತ ಲಾಸನ್ ಪುಸ್ತಕ ಇಂದಿಗೂ ಒಂದು ಉತ್ತಮ ಗ್ರಂಥವಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತುತವೆನಿಸಿದೆ.

ಅವರು 1914 ರಲ್ಲಿ ಎಮ್ಯಾನುಯೆಲ್ ಕಾಲೇಜ್‍ನಿಂದ ಪದವಿ ಪಡೆದರು. ನಂತರ ಅವರು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಚಾರ್ಲ್ಸ್ ಸೆವಾರ್ಡ್‌ನಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಡಿ.ಎಸ್.ಸಿ. ಯನ್ನು (ಡಾಕ್ಟೊರೇಟ್ ಪದವಿ) 1919 ರಲ್ಲಿ ಲಂಡನ್‍ನ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪದವಿ ಪಡೆದರು.

• ಸಾಹ್ನಿರವರು ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್ ನಲ್ಲಿನ ತಮ್ಮ ನಿಯಮಿತ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಗೊಂಡ್ವಾನ ಸಸ್ಯಗಳ (1920, ಪ್ಯಾಲೆಯೆಂಟೋಲಾಜಿಕಾ ಇಂಡಿಕಾ) ಪರಿಷ್ಕರಣೆ ಮೇಲೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಸೇವಾರ್ಡ್‌ರೊಡನೆ ಸೇರಿದರು.
• 1919 ರಲ್ಲಿ ಆತ ಜರ್ಮನ್ ಸಸ್ಯ ರೂಪವಿಜ್ಞಾನಿ ಕಾರ್ಲ್ ರಿಟ್ಟರ್ ವಾನ್ ಗಾಬಲ್‍ರೊಡನೆ ಮ್ಯೂನಿಚ್‍ನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ.
• 1920 ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಸುಂದರ್ ದಾಸ್ ಸುರಿ ಪುತ್ರಿ ಸಾವಿತ್ರಿ ಸೂರಿ ಅವರನ್ನು ಮದುವೆಯಾದರು. ಸಾವಿತ್ರಿ ಅವರು ಇವರ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು ಮತ್ತು ನಿರಂತರ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು
• ಸಾಹ್ನಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿರುಗಿ ಬನಾರಸ್ ಹಿಂದೂ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ, ಸುಮಾರು ಒಂದು ವರ್ಷದ ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದರು.
• 1921 ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಲಕ್ನೋ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸಸ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ವಿಭಾಗವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿ ಮೊದಲ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾದರು. ತಮ್ಮ ಸಾವಿನ ತನಕ ಅವರು ಅಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಅತಿ ಹಿರಿಯ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದರೂ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ತರಗತಿಗಳ ಜೊತೆಜೊತೆಗೆ ತಪ್ಪದೇ ಪದವಿ ತರಗತಿಗಳಿಗೂ ಬೋಧಿಸಿ ಹೆಸರು ಗಳಿಸಿದರು. ಇವರ ಸತ್ತ್ವ ಮತ್ತು ಸ್ಫೂರ್ತಿಯುತ ಬೋಧನೆ ಅಸಂಖ್ಯ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಈ ವಿಭಾಗಕ್ಕೆ ಆಕರ್ಷಿಸಿತು. ಅದರ ಒಂದು ಪರಿಣಾಮ: ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧನ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಭಾವ. ಹಿಂಜರಿಯಲಿಲ್ಲ; ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಬೀರುಗಳ ಹಿಂದಿನ ಇಕ್ಕಟ್ಟಿನ ಜಾಗದಲ್ಲೇ ಅದನ್ನೂ ನಡೆಸಿದರು. ತಮ್ಮ ಡಾಕ್ಟೊರೇಟ್ ಪದವಿಗಾಗಿ ಆರ್ನಾಲ್ಡ್ ಜೊತೆ ನಡೆಸಿದ ಗೊಂಡ್ವಾನ ಸಸ್ಯಾವಶೇಷಗಳ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಪುನರವಲೋಕನ; ಜೊತೆಗೇ ಭಾರತದ ಸಸ್ಯಾವಶೇಷಗಳ ಅಭ್ಯಾಸ, ಅಧ್ಯಯನ ವಿವಿಧ ಪ್ರಭೇದಗಳ ವಿಂಗಡನ. ಬಿಹಾರ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ರಾಜಮಹಲ್ ಬೆಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿಯ ‘ಗ್ಲಾಸಾಪ್ಟರಿಸ್ ಸಸ್ಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ’ ಮತ್ತು ‘ಹಿಮ್ಮತ್ ನಗರದ ಸುಣ್ಣಕಲ್ಲು ರೂಪದ ಮರಳುಕಲ್ಲುಗಳ ಒಣ ನೆಲದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುವ ಫರ್ನ್ ಗಿಡಗಳ ಅವಶೇಷಗಳ ಬಗ್ಗೆ’ ಕೃತಿಗಳು ಪ್ರಪಂಚದ ಪ್ರಾಗ್ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ಅಪಾರ ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಗಳಿಸಿದುವು.
• ಭೂಗರ್ಭಶಾಖೆಗೆ ತಜ್ಞ ಸಲಹಾಕಾರರಾಗಿಯೂ ಕೆಲಸ ನಿರ್ವಹಿಸಿದರು; ಭೂಮಿಯ ವಿವಿಧ ಪದರಗಳಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಸಸ್ಯಗಳ ಸಾದೃಶ್ಯ ಮತ್ತು ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಗಮನಿಸಿ ವಯೋಮಾನ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ವಿವಿಧ ಯುಗಗಳ ಬೂಷ್ಟು ಜಾತಿಯ ಸಸ್ಯಗಳ ಚೂರುಗಳು, ಪಾಚಿಜಾತಿಯ ಸಸ್ಯ ಬೀಜಕಗಳು, ಫರ್ನ್ ಸಸ್ಯದ ಸ್ಪೊರ್ಯಾಂಜಿಯಮ್‌ಗಳ ಶೋಧನೆ; ದಖನ್ ಸ್ತಂಭ ಶಿಲಾರಚನೆಯಲ್ಲಿಯ ಸಸ್ಯಾವಶೇಷಗಳು ಈಯೊಸೀನ್ ಯುಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವೆಂಬ ಪ್ರಮುಖ ನಿರ್ಧಾರ. ಕಾಶ್ಮೀರ ಕಣಿವೆಯ ಕರೇವದಲ್ಲಿ ಸಸ್ಯ ನಿಕ್ಷೇಪಗಳು ಪ್ಲೀಯಿಸ್ಟೊಸೀನ್ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಹಿಮಾಲಯದಲ್ಲಾದ ಭಾರಿ ಬದಲಾವಣೆಯ ಸೂಚಕವೆಂಬ ಮಹತ್ತ್ವದ ಶೋಧನೆ ಇವರ ಯಶೋಗಾಥೆಯ ನವಿಲುಗರಿ. ಕೊಲ್ಕತ ಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿದ್ದ ಭಾರತದ ಸಸ್ಯಾವಶೇಷಗಳ ಅಧ್ಯಯನದಿಂದ ದೊರೆತ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ವಿಮರ್ಶಿಸಿ, ಕ್ರೋಡೀಕರಿಸಿ ಹಲವಾರು ಬಹೂಪಯೋಗೀ ಲೇಖನಗಳ ಪ್ರಕಟಣೆ ಇವರ ವಿಶ್ಲೇಷಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿ. ಇವರ ಬಹುಮುಖ ಪ್ರತಿಭೆ ಗಮನಿಸಿ ಇವರಿಗೆ ಕೇಂಬ್ರಿಜ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಭಾರತದ ಮೊತ್ತಮೊದಲಿಗರಾಗಿ ಎಸ್‌ಸಿ.ಡಿ ಪದವಿಕೊಟ್ಟು ಗೌರವಿಸಿತು (1929).
• ದೇಶದ ಎಲ್ಲಾ ಭಾಗಗಳಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಒಂದು ಗುಂಪು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಸ್ಯಗಳ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಗ್ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನದ ಬಗ್ಗೆ ಮೊದಲ ಕೇಂದ್ರ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು.
• ಆಮ್‌ಸ್ಟರ್ಡ್ಯಾಮಿನಲ್ಲಿ ನಡೆದ 6ನೆಯ ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಸ್ಯವಿಭಾಗದ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಇವರು ಭಾರತ ಹಾಗೂ ಸೈಬೀರಿಯ, ಚೀನ, ಕೊರಿಯ ಮುಂತಾದ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಗೊಂಡ್ವಾನ ಪದರಗಳಲ್ಲಿಯ ಸಸ್ಯಾವಶೇಷಗಳ ತುಲನಾತ್ಮಕ ಅಧ್ಯಯನ ಕುರಿತು ಮಂಡಿಸಿದ ಪ್ರಬಂಧ ಇವರನ್ನು ಪ್ರಪಂಚದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪ್ರಾಗ್ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ಸಾಲಿಗೆ ಸೇರಿಸಿತು. ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ ರಾಯಲ್ ಸೊಸೈಟಿಯ ಸದಸ್ಯತ್ವ ದೊರೆಯಿತು. ಭಾರತೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾದರು (1940). ಅಮೆರಿಕದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಗೌರವ ಸದಸ್ಯತ್ವ ದೊರೆಯಿತು (1948).
• ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತದ ಸಂಶೋಧಕರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಹ್ನಿ ಸ್ನೇಹ ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಚೆಸ್ಟರ್ ಎ. ಆರ್ನಾಲ್ಡ್ 1958-1959ರವರೆಗೆ ಇವರ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ನಲ್ಲಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ಅಮೆರಿಕಾದ ಪೇಲಿಯೋಬಾಟನಿಸ್ಟ್.
• ಸಾಹ್ನಿಯವರ ಆಸಕ್ತಿ ಬಹುಮುಖಿಯಾದುದು. 1945ರಲ್ಲಿ ಇವರು ಬರೆದ “ಪುರಾತನ ಕಾಲದ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನಾಣ್ಯ ತಯಾರಿಕೆಯ ಯಂತ್ರ ಕೌಶಲ” ಎಂಬ ಸಂಶೋಧನ ಲೇಖನ ಇದಕ್ಕೊಂದು ನಿದರ್ಶನ. ಕಾಶ್ಮೀರದ ಕೊಕ್ರಕಾಟದಲ್ಲಿ ಇದು ದೊರೆತ ಟರ‍್ರಾಕೋಟ ನಾಣ್ಯಗಳ ಅಚ್ಚುಗಳನ್ನು ಭಾರತದ ಇತರೆಡೆ ದೊರೆತ ಅಚ್ಚುಗಳೊಡನೆ ಮಾಡಿದ ತುಲನೆ. ಕೊಕ್ರಕಾಟದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಅಚ್ಚು ಬಹುಧಾನ್ಯಕ ಭಾಗವಾದ ಯೌಧೇಯ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದುದು ಎಂಬ ಅಂಶ ಬಲು ಗಮನಾರ್ಹ ಸಂಶೋಧನೆ. ಈ ಯೌಧೇಯ ರಾಜ್ಯದ ಉಲ್ಲೇಖ ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿರುವುದರಿಂದ, ಮಹಾಭಾರತದ ಕಾಲನಿರ್ಣಯ ಮಾಡಿದಂತಾಯಿತು.
• 1954 ರ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 10 ರಂದು ಪ್ಯಾಲೇಬೊಟೋನಿಯಾ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು ಮತ್ತು ದಿ ಪಾಲಿಬೊಬ್ಯಾಟಿಕಲ್ ಸೊಸೈಟಿಯ ಸಂಸ್ಥಾಪಕರಾಗಿದ್ದರು, ಇದು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಲಖನೌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಬಾಟನಿ ಇಲಾಖೆಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿತ್ತು ಆದರೆ ನಂತರ ಅದರ ಪ್ರಮೇಯವನ್ನು 1949 ರಲ್ಲಿ ಲಕ್ನೋದ 53 ಯುನಿವರ್ಸಿಟಿ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು.
• 1949 ರ ಏಪ್ರಿಲ್ 3 ರಂದು ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೊಸ ಕಟ್ಟಡದ ಅಡಿಪಾಯ ಹಾಕಿದರು.ಒಂದು ವಾರದ ನಂತರ, 10 ಏಪ್ರಿಲ್ 1949 ರಂದು, ಸಾಹ್ನಿ ಹೃದಯಾಘಾತಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದರು. ಇವರ ಪತ್ನಿ ಸಾವಿತ್ರಿ ಸಾಹ್ನಿ ತಮ್ಮ ಪತಿಯ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ 'ಸಾಹ್ನಿ ಇನ್‌ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಪೇಲಿಯೋಬಾಟನಿ’ಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಿದುದು ಇವರ ಸಾರ್ಥಕ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಸಂದ ಮಹತ್ತರ ಗೌರವವಾಗಿದೆ.

ಸಾಹ್ನಿಯು ತನ್ನ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ ಭಾರತ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಅಕಾಡೆಮಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು .

• 1936 ರಲ್ಲಿ ರಾಯಲ್ ಸೊಸೈಟಿ ಆಫ್ ಲಂಡನ್ (FRS) ನ ಫೆಲೋ ಆಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು, ಇದು ಭಾರತೀಯ ಸಸ್ಯಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞನಿಗೆ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಗೌರವವನ್ನು ನೀಡಿತು.
• 1930 ಮತ್ತು 1935 ರ 5 ನೇ ಮತ್ತು 6 ನೇ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬಟಾನಿಕಲ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸಿನ ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷರಾದ ಪಾಲಿಯೊಬೊಟನಿ ವಿಭಾಗವನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದರು;
• 1940 ರ ಭಾರತೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ನ ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು;
• ಅಧ್ಯಕ್ಷ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಅಕಾಡೆಮಿ, ಭಾರತ, 1937-1939 ಮತ್ತು 1943-1944.
• 1948 ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಅಮೆರಿಕನ್ ಅಕಾಡೆಮಿ ಆಫ್ ಆರ್ಟ್ಸ್ ಅಂಡ್ ಸೈನ್ಸಸ್ನ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು.
• 1950 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಟಾಕ್ಹೋಮ್ ಎಂಬ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬಟಾನಿಕಲ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ನ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ
• ಶಿಕ್ಷಣ ಸಚಿವ ಮೌಲಾನಾ ಅಬುಲ್ ಕಲಾಮ್ ಆಜಾದ್ 1947 ರಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಸಚಿವಾಲಯದ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಸಾಹ್ನಿಯವರಿಗೆ ನೀಡಿದರು. ಅವನು ಇಷ್ಟವಿಲ್ಲದೆ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು.
• ಬೊಟಾನಿಯ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಬಿರ್ಬಾಲ್ ಸಾಹ್ನಿ ಚಿನ್ನದ ಪದಕವನ್ನು ಸ್ಮರಣಾರ್ಥವಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು.
• ಕಲ್ಕತ್ತಾದಲ್ಲಿ ಜಿಯಲಾಜಿಕಲ್ ಸರ್ವೇ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾದಲ್ಲಿ ಸಾಹ್ನಿಯ ಮೂರ್ತಿ ಅನ್ನು ಇರಿಸಲಾಗಿದೆ.