Йод
Йод (латын.
Iodum; I) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІ тобындағы химиялық элемент. Галогендер тобына жатады, ат. м. 126,9; ат. н. 53; тығыздығы 4,93 г/см3; балқу t 113,60С; қайнау t 184,350С. Йодты 1811 ж. француз химигі Б.Куртуа ашқан. Табиғатта тұрақты бір изотопы бар (127J), бос күйінде кездеспейді. Қара сұр түсті, күлгін жылтыр, өткір иісті. Лаутарит, дитцент минералдарында, мұхит суы, мұнай кендеріндегі ілеспе суда, балдырларда кездеседі. Суда нашар, органикалық еріткіште (спирт, эфир, күкірткөміртек, хлороформ) жақсы ериді.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| жылтыр металл сұр қатты, қара / күлгін сұйықтық, күлгін газ  | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Йод, 53 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 17, 5, p | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Kr] 4d105s25p5 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 18, 7 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 140 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус | 139±3 пм | ||||||||||||||
| Ван-дер-Ваальс радиусы | 198 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы | (+7e) 50 (-1e) 220 пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі | 2,66 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Электродты потенциал | +0,535 В | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | −1, +1, +3, +4, +5, +6, +7 | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы | 1-ші: 1008.4 кДж/моль (эВ) | ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) | 4,93 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 113,5 °C | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 184,35 °C | ||||||||||||||
| Балқу жылуы | 15,52 (I—I) кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы | 41,95 (I—I) кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық | 54,44 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы | Орторомбалық | ||||||||||||||
| Тор параметрлері | |||||||||||||||
| c/a қатынас | - | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік | (300 K) (0,45) Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| CAS нөмірі | 7553-56-2 | ||||||||||||||
Көптеген металдармен және сутекпен жоғары температурада әрекеттеседі. Сілтімен әрекеттесіп йодатты тұз түзеді, тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш сипат көрсетеді. Йод мұнайдағы ілеспе судан хлормен, натрий нитратымен немесе қышқыл қатынасатын марганец қос тотығымен тотықтыру арқылы өндіреді.
Йод және оның қосылыстары медицинада, металл өндіруде (титан, циркон, гафний), фотосурет өңдейтін химиялық реактив жасауда, органикалық синтезде қолданылады. Адам организмінде Йодтың жетіспеушілігі қалқанша бездің ұлғаюына, бұғақ ауруына шалдықтырады.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
This article uses material from the Wikipedia Қазақша article Йод, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Мәлімет CC BY-SA 4.0 лицензиясы аясында қолжетімді (басқа шарттар көрсетілмеген жағдайда). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Қазақша (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.