სომხეთის ისტორიის ქრონოლოგია

• 2492 — ჰაოსის მიერ სომხური სახელმწიფოს დაარსების მითოლოგიური თარიღი. ძველსომხური კალენდრის დასაწყისი.
• 2000 — ხეთები ანატოლიაში შეჭრის მიახლოებითი თარიღი
• XIII ს. — სომეხთა ეთნოგენეზის დასაწყისი
• 859—844 — არამეს მმართველობა
• 844—828 — სარდური I-ის მმართველობა
• 828—810 — იშპუინის მმართველობა
• 810—786 — მენუას მმართველობა
• 786—764 — არგიშთი I-ის მმართველობა
• 786—639 — ურარტელი მეფეები იძულებით ასახლებენ მუშქების ნაწილს ურარტუს ტერიტორიაზე
• 782 — ერებუნის მმართველობა
• 775 — არგიშთიხინილის მმართველობა
• 764—735 — სარდური II-ის მმართველობა
• 735—714 — რუსი I-ის მმართველობა
• 714—680 — არგიშთი II-ის მმართველობა
• 680—639 — რუსი II-ის მმართველობა
• 639—635 — სარდური III-ის მმართველობა
• 590 — ურარტუს დაცემა

სომეხი ხალხის ფორმირების შემდგომ

• VI ს. — სომეხთა პირველი სამეფოს წარმოქმნა
• VI ს. შუა ხანები — სომხეთის დაპყრობა აქემენიდების მიერ. სპარსეძთის სახელმწიფოში სომეხეთის სამეფოს სატრაპიად გადაქცევის პროცესი
• 401— ქსენოფონტე სომხეთში.
• 401—344 — ქემენიდთა სატრაპის ერვანდ I -ის მმართველობა სომხეთში.
• 331 — აქემენიდთა იმპერიის დაცემის შედეგს სომხეთი იღებს ფაქტობრივ დამოუკიდებლობას
• 322 — მცირე არმენიის სამეფოს წარმოქმნა
• III ს. I ნახევარი ჩვ. ერამდე — სომხური სამეფოს სოფენას წარმოქმნა
• III ს ჩვ. ერამდე — სოენას დაპყრობა სელევკიდების მეფის ანტიოქოს I დიდის მიერ
• 200 — მეფე ერვანდ IV-ის მიერ სომხეთის დედაქალაქის ერვანდაშატის დაარსების მიახლოებითი თარიღი
• 190/189 — სოფენას დამოუკიდებლობის აღდგენა და დიდი არმენიის სახელმწიოს დაარსება.
• 189—159 — არტაშეს I დიდის მმართველობა სომხეთში
• 176 — არტაშეს I-ის მიერ ქალაქ არტაშატის დაარსების თარიღი
• 163 — კომაგენის სამეფოს წარმოქმნა
• 95 — 55 — ტიგრან II დიდის მმართველობა სომხეთში - ახლო აღმოსავლეთის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ხდება
• 77 — ტიგრანაკერტის დაარსება და მისი გადედაქალაქება
• 69 — ტიგრანაკერტის ბრძოლა. სომეხთა არმიის განადგურება რომაელი სარდლის ლუკულუსის მიერ. არტაშატის კვლავ გადედაქალაქება.
• 68 — არტაქსატის ბრძოლა სომეხთა მიერ ლუკულუსის არმიის განადგურება
• 65 — პომპეუსის ლაშქრობა სომხეთში. სომხეთი რომის ვასალი
• 62 — კომაგენის მეფე ანტიოქ I-ის სამარხის მშენებლობა ნემრუტის მთაზე.
• 34 — არტავაზდ II- ის დატყვევება მარკუს ანტონიუსის მიერ

• 53 — პართელთა მიერ თრდატ I–ის მეფედ დასმა. არშაკიდების სომეხთა დინასტიის დამფუძნებელი.
• 58 — გნეუს დომიციუს კორბულონის შეჭრა სომხეთში
• 63 — რომაულ–პართიული ომის დამამთავრებელი ფაზა. რანდეის ბრძოლა და სომეხთა მიერ კორბულონის არმიის განადგურება.
• 113 — ტრაიანეს შეჭრა სომეხეთში
• 117 — ადრიანეს მიერ სომხეთიდან რომის ჯარების გამოყვანა.
• 130 — ვაგარშატ I–ის მიერ ქალაქ ვაგარშაპატის დაარსების მიახლოებითი თარიღი.
• 163 — დიდი არმენიის დედაქალაქის გადატანა ვაგარშაპატში
• 287—330 — თრდატ III-ის მმართველობა
• 298 — ნიზიბინის ზავი. დიდი არმენიის დამოუკიდებლობის აღიარება
• 301 — ქრისტიანობის აღიარება სახელმწიფო რელიგიად
• 330—338 — ხოსროვ III-ის მმართველობა
• 335 — დვინის დაარსება
• 338—350 — ტირანის მმართველობა
• 350—367 — არშაკ II-ის მმართველობა
• 364—368 — სომხეთ-სპარსეთის ომი
• 370—374 — პაპის მმართველობა
• 374 — სომხეთის სამოქციქულო ეკლესიის საბოლოო ჩამოყალიბება
• 387 — არმენიის განაწილება რომსა და სპარსეთს შორის
• 405/406 — მესროპ მაშთოცის მიერ სომხური ანბანის შექმნა
• 428 — აღმოსავლეთ სომხეთში სასანიდთა სამეფო ხელისუფლების გაუქმება. დიდი არმენიის სახელმწიფოს დაცემა, მარზპანის ხელისუფლების დაწესება სომხეთში.
• 449 — სომეხთა მიერ ანტისასანიდური აჯანყების დაწყება
• 451 — ავარაირის ბრძოლა

• 481—484 — ანტიირანული აჯანყება ვაჰან მამიკონიანის ხელმძღვანელობით
• 484 — ნვარსაკის ხელშეკრულება- სომეხთა მიერ ნახევრადდამოუკიდებელი ქვეყნის სტატუსის და სრული რელიგიური თავისუფლების მოპოვება
• 506 — დვინის საეკლესიო კრება ბაბკენ I-ის ხელმძღვანელობით. სომხური ეკლესიის მიერ მონოფიზიტობის საბოლოოდ მიღება
• 552 — სომხური საეკლესიო კალენდრის, სომხური ქრონოლოგიის დასაწყისი
• 572—591 — ირან-ბიზანტიის ომი, რომლის შემდეგ თითქმის მთელი სომხეთი გადადის ბიზანტიის ხელში.
• 629 — ჰერაკლე კეისრის მიერ სომხეთის საბოლოო დაპყრობა
• 645 —არაბთა მიერ სომხეთის საბოლოო დაპყრობა
• 653 — არაბთა მიერ სომეხი დიდებულის თეოდოროს პშტუნის ცნობა სომხეთის, საქართველოსა და ალბანეთის უმაღლეს მმართველად.
• 744 — ბაგრატიდების მიერ სომხეთის მმართველის ტიტულის მოპოვება
• 806 — ხალიფას მიერ სომეხი დიდებულის აშოტ მსაკერის სომხეთის გამგებლად დანიშვნა.
• 851—852 — არაბი სარდლის ბუღა თურქის დამსჯელი ექსპედიცია სომხეთში
• 862 — არაბთა ხალიფას მიერ აშოტ I ბაგრატიდის ცნობა სრულიად სომხეთის ერისთავთ ერისთავად.
• 885 — აშოტ I ბაგრატიდის-ის მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვება და ანისის სამეფოს შექმნა.
• 890—914 — სუმბატ I-ის მმართველობა
• 908 — ვასპურაკანის სამთავროს გამოყოფა არწრუნების მიერ ბაგრატიდების სახელმწიფოსაგან და დამოუკიდებელი სამთავროს შექმნა.
• 914—928 — აშოტ II-ის მმართველობა
• 921 — სევანის ბრძოლა: აშოტ II-ის მიერ სომხეთიდან არაბთა განდევნა
• 922 — ხალიფატის მიერ აშოტ II-ის დამოუკიდებელი არმენიის შაჰინშაჰად ცნობა
• 929—953 —აბას I-ის მმართველობა
• 953—977 — აშოტ III-ის მმართველობა
• 961 — აშოტ III „კეთილშობილის“ მიერ დედაქალაქის ყარსიდან ანისში გადმოტანა.
• 963 — ანისელი ბაგრატიდებისადმი ვასალიტეტით დაქვემდებარებული ყარსის სამეფოს წარმოქმნა
• 966 — ბაგრატუნების სამფლობელოთა ანექსია ბიზანტიის იმპერიის მიერ
• 977—989 — სუმბატ II-ის მმართველობა
• 978 — ანისის ბაგრატუნების ვასალი ტაშირ-ძორაგეტის სამეფოს შექმნა.
• 987 — ანისის ბაგრატუნების ვასალი სიუნიქის სამეფოს შექმნა.
• 989—1020 — გაგიკ I-ის მმართველობა ანისში
• 998 — ქართველ-სომეხთა კოალიციის გამანადგურებელი ლაშქრობა რავადიდების დინასტიის წარმომადგენელ მამლან I -ზე
• 1016 — ოღუზთა პირველი მარბიელი ლაშქრობები სამხრეთ არმენიაში
• 1020—1041 — ოვანეს-სუმბატის მმართველობა
• 1021 — ბიზანტიელთა მიერ ვასპურაკანის მიერთება.
• 1022 — ტრაპიზონის შეთანხმება, ოვანეს-სუმბატის ანდერძი - ბიზანტიისათვის სომხეთის სამფლობელოების გადაცემის შესახებ მეფის სიკვდილის შემდეგ
• 1041—1045 —ბაგრატიდების სომეხთა სამეფოს უკანასკნელი მეფის გაგიკ II-ის მმართველობა
• 1045 — ბიზანტიელთა მიერ ანისის აღება. სომხეთის ცენტრალიზებული სამეფოს დაცემა.
• 1048 — თოღრულ-ბეგის პირველი ლაშქრობა სომხეთში. თურქ-სელჩუკთა მიერ არზნის განადგურება
• 1054 — თოღრულ-ბეგის შემოსევა სომხეთში
• 1064 — ალფ-არსლანის ლაშქრობა სომხეთში. თურქ-სელჩუკთა მიერ ანისის აღება
• 1065 — ყარსის სამეფოს შეერთება ბიზანტიასთან
• XI ს შუა ხანები — სომეხთა დიდი ისტორიული მიგრაციის დასაწყისი. სომხეთის მთიანეთში თურქ-სელჩუკთა მესაქონლე ტომების ჩამოსახლება.
• 1071 — მანაზკერტის ბრძოლა და ბიზანტიის ჯარის განაგდურება.
• 1071 — ფილარეტ ვარაჟნუნის სამეფოს შექმნა
• 1072 — შედადიანთა ანისის საამიროს შექმნა
• 1080 — რუბენ I-ის მიერ კილიკიის სომეხთა სამთავროს შექმნა.
• 1097 — პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა და სომეხთა კილიკიის სამეფოში
• 1100 — შაჰ არმენთა საემიროს შექმნა დასავლეთ არმენიის დიდ ნაწილზე
• 1118 — ტაშირ-ძორაგეტის სამეფოს დაცემა და ქართული ხელისუფლების კონტროლის დამყარება ამ მიწებზე.
• 1170 — ილდეგიზიდების მიერ სიუნიქის სამეფოს დაპყრობა
• 1196 — ქართველ-სომეხთა არმიის მიერ გაგარკუნიკის გათავისუფლება
• 1198 — ლევონ II -ის ცნობა კილიკიის მეფედ. წმინდა რომის იმპერიის და პაპის ტახტის მიერ კილიკიის სომეხთა სამეფოს დამოუკიდებლობის აღიარება.
• 1199 — ქართველ-სომეხთა არმიის მიერ ანისის გათავისუფლება შედადიანთა მმართველობისაგან
• 1203 — ქართველ-სომეხთა არმიის მიერ დვინის გათავისუფლება
• 1206 — ქართველ-სომეხთა არმიის მიერ ყარსის გათავისუფლება
• 1207 — ეიუბიდების მიერ შაჰ-არმენების საემიროს შეერთება
• 1211 — ქართველ-სომეხთა არმიის მიერ სიუნიქის გათავისუფლება. ორბელთა მთავრობის დასაწყისი.
• 1220—1222 — მონგოლთა პირველი თავდასხმა
• 1225 — გარნისის ბრძოლა, ქართველ-სომეხთა არმიის განადგურება ჯალალედინის მიერ
• 1226—1270 — ჰეთუმ I -ის მმართველობა კილიკიაში
• 1236 — მონღოლთა მიერ არმენიის დაპყრობა
• 1266 — ეგვიპტელი მამლუქების მიერ კილიკიის სომეხთა სახელმწიფოს განადგურება
• 1292 — რუმკალეს აღება ეგვიპტელთა მიერ
• 1338 — არმენიის დიდი ნაწილის დაპყრობა ჩობანიდების მიერ
• 1375 — ეგვიპტელთა მიერ კილიკიის სომეხთა სამეფოს დაპყრობა
• 1385 — თოხთამიშის შემოსევები და ათასობით სომხის დატყვევება
• 1386 — თემურ-ლენგის პირველი შემოსევა.
• 1410 — არმენია ყარა-ყოინლუს კონტროლის ქვეშ
• 1435 — ორბელთა სამთავროს გაუქმება სიუნიქში
• 1441 — სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის ტახტის დაბრუნება ეჩმიაძინში
• 1468 — არმენია აყ-ყოინლუს კონტროლის ქვეშ
• 1502 — სეფევიდების მიერ არმენისს კავკასიური ნაწილის დაპყრობა.

.

• 1512 — აკოფ მეგაპარტის მიერ «ურბატაგირკის»  ( სომხურ ენაზე პირველი ნაბეჭდი წიგნი) გამოცემა.
• 1514 — ერზინჯანის და ერზრუმის დაპყრობა ოსმანთა მიერ.
• 1533 — ვანის დაპყრობა ოსმანთა მიერ.
• 1547 — კათალიკოს სტეფანოზ V სალმასცეტის მიერ ეჩმიაძინის საიდუმლო კრების მოწვევა სომხეთის გასათავისუფლებლად
• 1555 — ამასიის ზავით სომხეთის გაყოფა სპარსეთსა და ოსმალეთს შორის
• 1562 — კათალიკოს მიქაელ I სებასტაცის მოწვევით გაიმართა ეჩმიაძინის მეორე საიდუმლო კრება სომხეთის გათავისუფლების იდეით.
• 1604—1605 — დიდი სურგუნი - შაჰ აბასის მიერ 250 ათასამდე სომხის გადასახლება სომხეთიდან სპარსეთში.
• 1699 — სომხეთის გათავისუფლებისათვის ანგეხაკოტის კრება.
• 1722—1730 — სიუნიქი XVII—XVIII ს.ს. ზანგეზურის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა დაუდ-ბეგის მეთაურობით.
• 1726—1728 — კავკასიელი სომხების ბრძოლა თურქთა შემოსევების წინააღმდეგ
• 1726—1809 — სომეხთა განმათავისუფლებელი მოძრაობის მეთაურის, იოსებ ემინის ცხოვრება და მოღვაწეობა
• 1794—1796 — პირველი სომხური ჟურნალის «აზდარარის» გამოცემა ინდოეთში.
• 1805—1848 — განმანათლებელ ხაჩატურ აბოვიანის ცხოვრება და მოღვაწეობა.
• 1827 — რუსული არმიის მიერ ერევნის არება გენერალ პასკევიჩის მეთაურობით.
• 1828 — თურქმანჩაის ზავი რუსეთსა და სპარსეთს შორის. აღმოსავლეთ არმენიის შეერთება რუსეთთან. არმენიის ოლქის წარმოქმნა.
• 1850 — ერევნის გუბერნიის წარმოქმნა.
• 1869—1923 — ოვანეს თუმანიანის ცხოვრება და მოღვაწეობა.
• 1878 — ყარსის შეერთება რუსეთის იმპერიასთან. სომეხთა საკითხის განხილვის დაწყება საერთაშორისო დიპლომატიაში.
• 1885 — პარტია არმენაკანის დაარსება.
• 1887 — სოციალ-დემოკრატიული პარტია გნჩაკიანის დაარსება ჟენევაში.
• 1890 — პარტია დაშნაკცუტიუნის დაარსება თბილისში.
• 1894—1896 — სომეხთა მასობრივი მკვლელობა 1894—1896 წ.წ. ოსმალთა იმპერიაში.

• 1903—1978 — არამ ხაჩატურიანის ცხოვრება და მოღვაწეობა.
• 1904 — სომეხთა აჯანყება სასუნში.
• 1909 — კილიკიის ხოცვა-ჟლეტა. სომეხთა ხოცვა ადანაში (1909)
• 1915 — სომეხთა გენოციდის დასაწყისი ოსმანთა იმპერიაში
• 1918 — სომხეთის პირველი რესპუბლიკის წარმოქმნა. სარდარაპატის და ბაშ-არაპანის ბრძოლები. სომეხთა ხოცვა-ჟლეტა ბაქოში (1918 წ მარტი)
• 1920—1922 — ოპერაცია ნემესისი.
• 1920 — შუშის ხოცვა-ჟლეტა. თურქეთ-სომხეთის ომი. სომხეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა.
• 1921 — მოსკოვის (1921) და ყარსის ხელშეკრულება დასავლეთ სომხეთის, ნახიჩევანის და ყარაბახის დაკარგვა.
• 1922 —სომხეთის შესვლა ამიერკავკასიის ფედერაციაში.
• 1936 — ამიერკავკასიის ფედერაციის ლიკვიდაცია
• 1943 — სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის დაარსება.
• 1949 — სომეხთა დეპორტაცია შუა აზიაში
• 1947—1950 —აზერბაიჯანელთა დეპორტაცია სომხეთიდან
• 1946—1948 — სომეხთა რეპატრიაცია სომხეთის სსრში
• 1959 — მატენადარანის მშენებლობა ერევანში.
• 1965 — გენოციდის 50-წლისთავისადმი მიძღვნილი აქცია.
• 1975—1991 — სგსსა საბრძოლო აქციები.
• 1988 — ყარაბახის კონფლიქტის დასაწყისი. სუმგაითის დევნა. სპიტაკის მიწისძვრა.
• 1990 — სომეხთა დევნა ბაქოში
• 1991 — ოპერაცია "რკალი". სომხეთის დამოუკიდებლობის აღდგენა
• 1991—1994 — ყარაბახის ომი.
• 1998—2008 — რობერტ ქოჩარიანის პრეზიდენტობა.
• 1999 — სომხეთის პარლამენტის ტერაქტი.
• 2008 — სერჟ სარგსიანის პრეზიდენტობის დასაწყისი

• სომხეთის ისტორია

• (1870) „Armenia“, რედ. William Henry Overall: Dictionary of Chronology. London: William Tegg. 
• George Henry Townsend (1877), „Armenia“, Manual of Dates (5th რედ.), London: Frederick Warne & Co., http://hdl.handle.net/2027/wu.89097349427?urlappend=%3Bseq=79
• Benjamin Vincent (1910), „Armenia“, Haydn's Dictionary of Dates (25th რედ.), London: Ward, Lock & Co., http://hdl.handle.net/2027/loc.ark:/13960/t89g6g776?urlappend=%3Bseq=85
• Rouben Paul Adalian (2010). „Chronology“, Historical Dictionary of Armenia, 2nd, Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7450-3.