Архитектура

Иштта «архитектура» оал сага́ ва́ха а ле́ла а гонахье хулийташ йолча ерргича гӀишлонехи кхыйолча хьалъяьча хӀамаехи.

Архитектура чу вӀаший дувзаденна да объектий тайп-тайпара белгалонаш: функциональни (декхар, пайда), технически (чӀоагӀа хилар, дукха ха йоаккхарг хилар), эстетически (хозал), иштта цар массане исбахьален маӀан а. Архитектурай исбахьален маӀан а специфика а эггара дикагӀа белгалъеш я классика лоархӀаш йола Витрувийчун триада: ЧӀоагӀал, Пайда, Хозал (лат. Firmitas, Utilitas, Venustas).

Архитектура белхаш каст-кастта исбахьален кхолламаш морг а, культурни е политически символаш морг а лоархӀ. Тархьара цивилизацеш белггала я шоай архитектурни карагӀдаьннарашца (толамашца). Юкъарлен вахарца ювзаенна йола функцеш Ӏалашъе вӀаштӀехьа доалийташ я архитектура. Бакъда, архитектура хьакхолл наьха торонагеи хьашташкеи хьажжа́.

Архитектураца ювзаенна халкъашта юкъера эггара лакхехьара долча совгӀатех я Притцкеровски преми. ХӀара шера архитектурай областе тӀехдика толамаш дахарах луш я из преми.

1996 шера Барселоне хиннача Къамашта юкъера архитекторий союза (МСА) ТкъоалагӀча Генеральни ассамблеяс оттадаьд, хӀара шера Ардара бетта хьалхара оршот дийнахьа Къамашта юкъера архитекторий белха-говзала цӀай дездеш хургдолаш — Дунен архитектурай ди.

«Архитектура» хьатӀаийцад латиний меттацара лат: architectura яхача деша тӀара. Латиний метта из дош architectus «архитектор» яхача дешах хьахиннад, амма из ше къаьнарча яний меттацара хьатӀаийцад — ш.-ян. ἀρχιτέκτων: αρχι- (керттера, воккхагӀа) + τέκτων (дахчанпхьар, гӀишлонхо) — «керттера гӀишлонхо».

ГӀалгӀай метта хьалдоттара исбахьале белгалъеш ший дош долаш да: «тӀого́взал» («тӀо» + «го́взал»). Юххьанцара иштта оалаш хиннад кхерах хьалдоттар, хӀаьта из белха-говзал лелаечох «тӀого́взанча» оалаш хиннад.