Malawi: Pagilian idiay Aprika
34°00′E / 13.500°S 34.000°E / -13.500; 34.000
Ti Malawi (Chichewa [malaβi]), opisial a ti Republika ti Malawi, ket ti napalikmutan ti daga a pagilian idiay abagatan a daya nga Aprika a dati nga ammo a kas ti Nyasalandia. Daytoy ket bineddengan babaen ti Zambia iti amianan a laud, ti Tanzania iti amianan a daya, ti Mozambique iti daya, abagatan ken laud. Ti pagilian ket naisina manipud iti Tanzania ken Mozambique babaen ti Danaw Malawi. Ti Malawi ket sumurok a 118,000 km2 (45,560 sq mi) ken addaan daytoy iti nakarkulo a populasion ti 16,777,547 (karkulo ti Hulio 2013). Ti kapitoliona ket ti Lilongwe ken isu pay daytoy ti kadakkelan a siudad ti Malawi; ti maikadua a kadakkelan ket ti Blantyre ken ti maikatlo ket ti Mzuzu. Nagtaud ti nagan a Malawi manipud iti Maravi, ti duog a nagan ti tattao a Nyanja a nagtagtagitao iti lugar. Ti pagilian ket nabirngasan pay iti "The Warm Heart of Africa".
Republika ti Malawi Dziko la Malaŵi | |
|---|---|
 Wagayway  Eskudo | |
| Napili a pagsasao: "Unity and Freedom" | |
| Nailian a kanta: Mulungu dalitsa Malaŵi (Chichewa) O Bendisionam Apo ti Dagami a Malawi | |
 Lokasion ti Malawi (nangisit nga asul) – idiay Aprika (napusasaw nga asul ken nangisit a kolor-dapo) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Lilongwe 13°57′S 33°42′E / 13.950°S 33.700°E |
| Opisial a sasao | Ingles |
| Mabigbig a nilian a sasao | Chichewa |
| Grupgrupo ti etniko (2008) |
|
| Nagan dagiti umili | Taga-Malawi |
| Gobierno | Unitario a presidensial a republika |
• Presidente | Lazarus Chakwera |
• Bise-Presidente | Saulos Chilima |
| Lehislatura | Nailian nga Asemblia |
| Wayawaya | |
• fmanipud iti Nagkaykaysa a Pagarian | 6 Hulio 1964 |
• republika | 6 Hulio 1966 |
• Agdama aBatay-linteg | 18 Mayo 1994 |
| Kalawa | |
• Dagup | 118,484 km2 (45,747 sq mi) (Maika-99) |
• Danum (%) | 20.6% |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2013 | 16,407,000 (Maika-64) |
• Senso idi 1998 | 9,933,868 |
• Densidad | 128.8/km2 (333.6/sq mi) (Maika-86) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2012 |
• Dagup | $14.265-bilion |
• Tunggal maysa a tao | $857 |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2012 |
• Dagup | $4.212 billion |
• Tunggal maysa a tao | $253 |
| Gini (2010) | 43.9 kalalainganna |
| HDI (2013) |  0.414ababa · Maika-174 |
| Kuarta | Kwacha (D) (MWK) |
| Sona ti oras | UTC+2 (CAT) |
• Kalgaw (DST) | UTC+2 (saan a mapalpaliiw) |
| Pagmanehuan | kanigid |
| Kodigo ti panagtawag | +265 |
| Kodigo ti ISO 3166 | MW |
| TLD ti internet | .mw |
• Dagiti karkulo ti populasion para iti daytoy a pagilian ket nalawag a mangiraman dagiti epekto iti adu nga ipupusay gapu ti AIDS; daytoy ket mabalin a pagresultaan iti ab-ababa a panagbiag, nagatngato a gatad ti ipupusay dagiti maladaga, dagiti ab-ababa a gatad ti populasion iya-adu ti populasion, ken dagiti panagbalbaliw iti pannakaiwarwaras ti populasion babaen ti tawe ken sekso a no saan ket mabalin nga isu ti manamnama. • Ti pakaammo ket naala manipud iti CIA Factbook malaksid no adda sabali a naipakaammo. | |
Ti Malawi ket maysa kadagiti kabassitan a pagilian iti Aprika. Ti Danaw Malawi ket mangsakop iti agarup a pagkatlo iti kalawa ti Malawi.
Ti lugar idiay Aprika nga ammo itan a kas Malawi ket tinagtagitao idi babaen dagiti immak-akar a grupo ti Bantu idi agarup a maika-10 a siglo. Kadagiti napalabas a siglo idi 1891 ti lugar ket kinolonia babaen ti Britaniko. Iti 1953 a Malawi, idi ammo a kas Nyasalandia, ti protektorado ti Nagkaykaysa a Pagarian, ket nagbalin a protektorado iti kaunegan ti nawaya-bassit a Pederasion ti Rhodesia ken Nyasalandia. Nawaswas ti Pederasion idi 1963. Idi 1964 nagpatingga ti protektorado ti Nyasaland ken ti Nyasaland ket nagbalin a nawaya a pagilian babaen ni Reina Isabel ken addaan iti baro a nagan iti Malawi. Kalpasan ti dua a tawen ti Malawi ket nagbalin a republika. Kalpasan ti pannakaala iti wayawaya daytoy ket nagbalin a maysa-partido nga estado babaen ti presidensia ni Hastings Banda, ken nagtultuloy a presidente aginggana idi 1994, idi naabak isuna iti panagbubutos. Ni Peter Mutharika ti agdama a presidente. Ti Malawi ket addaan iti demokratiko, adu-partido a gobierno. Ti Malawi ket addaan iti bassit a puersa ti militar nga adaan iti buyot, marina ken aero puersa. Ti gangganaet nga annuroten ti Malawi ket managkayat iti Akinlaud ken mangiraman kadagiti positibo a diplomatiko a pannakibiang kadagiti kaaduan a pagilian ken ti pannakibinglay kadagiti nadumaduma a gunglo ti sangalubongan.
Ti Malawi ket maysa kadagiti saan unay a naparang-ay a pagilian. Kaaduan iti ekonomiana ket naibatay iti agrikultura, ken kaaduan iti populasionna ket adda iti away. Ti gobierno ti Malawi ket kaaduan nga agdepdepende kadagiti tulong manipud kadagit isabali a pagilian tapno tapno maabotna dagiti masapulna iti panagdur-as, ngem daytoy met a kasapulan ket bimaasiten (ken ti nadaton a tulong) manipud idi 2000. Makasango ti gobierno ti Malawian kadagiti karit iti panagpartuat ken panagpadakkel iti ekonomia, panagpasayaat iti edukasion, panagaywan ti salun-at, panagsalaknib iti enbironmento, ken iti panagbalin a nawaya iti pinasia. Ti Malawi ket addaan kadagiti nadumaduma a naparang-ay a programa manipud idi 2005 a mangipatengnga iti isip kadagitoy a parikut, ken ti masakbbayn ti pagilian ket sumaysayaat, gapu kadagiti panagpasayaat ti panagpadakkel ti ekonomia, edukasion ken panagaywan ti salun-at a nakita idi 2007 ken 2008.
Dagiti nota
Dagiti nagibasaran
- Cutter, Charles H. (2006). Africa 2006 (41st nga ed.). Harpers Ferry, West Virginia: Stryker-Post Publications. ISBN 1-887985-72-7.
- Davidson, Basil (1991). Africa in History: Themes and Outlines (Revised and Expanded nga ed.). New York: Collier Books, MacMillan Publishing Company. ISBN 0-02-042791-3.
- Dickovick, J. Tyler (2008). Africa 2008 (43rd nga ed.). Harpers Ferry, West Virginia: Stryker-Post Publications. ISBN 978-1-887985-90-1.
- Gall, Timothy L. (1998). Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life. Vol. 1. Cleveland, Ohio: Eastword Publications Development Inc. ISBN 0-7876-0553-0.
- Meredith, Martin (2005). The Fate of Africa – From the Hopes of Freedom to the Heart of Despair: A History of 50 Years of Independence. New York: Public Affairs. ISBN 1-58648-246-7.
- Murphy, Philip (2005). Central Africa: Closer Association 1945–1958. London, UK: The Stationery Office. ISBN 0-11-290586-2.
- Reader, John (1999). Africa: A Biography of the Continent (First Vintage Books nga ed.). New York: Vintage Books. ISBN 0-679-73869-X.
- Turner, Barry (2008). The Statesman's Yearbook 2009: The Politics, Cultures and Economies of the World. Macmillan Publishers. ISBN 978-1-4039-9278-9.
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Malawi iti Wiki Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Malawi manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Goboerno ti Republika ti Malawi Opisial a website
- Malawi a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Malawi manipud iti UCB Libraries GovPubs
- Malawi iti Curlie (iti Ingles)
- Bariweswes ti Malawi manipud iti BBC News
Wiki Atlas iti Malawi
This article uses material from the Wikipedia Ilokano article Malawi, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ti linaon ket magun-od babaen ti CC BY-SA 4.0 malaksid no adda sabali a naibaga. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ilokano (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.