Triangelu angeluzuzena, triangelu zuzena, hiruki angeluzuzena edo hiruki zuzena hiru angeluetako bat zuzena duen triangelua da, hau da, hiru angeluetako bat 90°-koa edo π/2 radianekoa duena.
Triangelu angeluzuzen bateko aldeen eta angeluen arteko erlazioa trigonometriaren oinarri da.
Triangelu angeluzuzena | |
---|---|
Mota | Triangelua |
Aldeak | 3 |
Triangelu bat angeluzuzena izateko, bere aldeen luzerek Pitagorasen teorema bete behar dute:
, non eta triangeluaren katetoak eta hipotenusa diren.
Hirukiaren alde luzeenari hipotenusa deitzen zaio, hau da, angeluzuzenaren kontrako aldean dagoenari. Beste alde txikiagoei kateto deitzen zaie, hauek angeluzuzena eratzen dute eta goiko irudian angeluzuzenarekiko bertikalean eta horizontalean daudenak (a eta b) izango lirateke. Kateto bakoitzak angelu zorrotz bat eratzen du. Hiru aldeen neurriak zenbaki osoak badira, hiruko pitagorikoa eratuko dute.
Katetoen neurriak berdinak badira, hiruki angeluzuzen isoszele baten aurrean gaude (45-90-45 graduko angeluak). Hortaz:
Bada hiruki eskaleno oso ezagun bat zeinaren kateto txikienak hipotenusaren luzeraren erdia neurtzen duen. Hiruki horretan, aipatutako bi aldeek 30º-ko angelu zorrotz bat eratzen dute eta beste angelu zorrotza 60º-koa da, hala, ondorengo angeluak ditu: 30-90-60. Hiruki hori aldeberdina da altuerari dagokionean, horrek egiten du berezi. Hiruki aldeberdinaren aldea dela eta altuera baten bidez bi hiruki angeluzuzen lortzen direla onartzen badugu (beraz, hiruki bakoitzaren hipotenusa da; 30º-ko angeluarekiko aurkako katetoa da, eta 60º-ko angeluarekiko aurkako katetoa da), sinuen ondorengo balioak eskuratuko ditugu, hurrenez hurren:
Hiruki angeluzuzen orok hurrena betetzen du:
Bi motako triangelu angeluzuzenak daude:
Triangelu angeluzuzen batean, 'A-n erpina eta neurria duen angeluaren arrazoi trigonometrikoak honakoak dira:
Sinua: aurkako katetoaren eta hipotenusaren arteko arrazoia,
Kosinua: aldeko katetoaren eta hipotenusaren arteko arrazoia:
Tangentea: aurkako eta aldeko katetoen arteko arrazoia.
Gogora dezagun hiruki ororen azalera kalkulatzeko ahalmena ematen digun adierazpen matematikoa zein den:
; Non azalera den, oinarria eta altuera.
Triangelu angeluzuzenei dagokienean, ondorengoa ondorioztatu dezakegu aurreko adierazpena abiapuntutzat hartuta: Hiruki angeluzuzen baten azalera diagonalak erdibitzen duen laukizuzenaren azaleraren erdiarekiko baliokidea da, lehen irudian ikus daitekeen moduan. Hiruki angeluzuzena isoszelea bada, karratu bat ere har genezake azaleratzat.
Non a eta b aldeekin bat datozen katetoen neurrien adierazle diren eta laukizuzenaren altuerarekin bat datozen, lehen irudian ikusten den bezala. Hiruki batean, kateto batek bestearen altuera adierazten du beti. Beraz, a = 1katetoa eta b = 2katetoa direla onartuz, aurreko adierazpen matematikoarekiko baliokidea den bigarren ekuazio bat idatz dezakegu, ondorengo moduan:
Aurreko frogapena kasu berezi bat baino ez da, soilik triangelu angeluzuzenekin balizkoa dena eta adierazpen askoz orokorrago batetik eratorritakoa. Adierazpen orokorrago horrek triangelu ororen azalera kalkulatzeko gaitasuna ematen digu eta hori, Euklidesen I.41 proposizioa da, paralelogramo deritzon kontzeptu orokorrago batean oinarritzen da proposizio hori, eta beraz, bere balizkotasuna laukizuzen eta triangelu angeluzuzenetatik at hedatzen da.
Zirkunferentziaerdi batean irudika daiteken azalera handieneko triangelu angeluzuzena triangelu angeluzuzen isoszelea da. Aurrez esan bezala, hiruki honek kateto berdinak ditu, luzerakoak, non R irudikatutako zirkunfentziaerdiaren erradioa den, hipotenusa R-ren bikoitzarekin bat dator.
Froga |
Zirkunferentziaerdiaren gainean lan eginez gero eta azaleraren funtzioa baliatuz, ; non hartutako oinarria hipotenusa den eta garaiera berarekiko zuta den. Orduan A(x) maximoa izango da h maximoa denean, 2R konstantea delako. |
This article uses material from the Wikipedia Euskara article Triangelu angeluzuzen, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.