Karpatoj: Montaro en centra kaj orienta Eŭropo

Karpatoj
montaro
Maramura masivo, Rumanio
Landoj	8  -  Aŭstrio  -  Ĉeĥio  -  Hungario  -  Pollando  -  Rumanio  -  Serbio  -  Slovakio  -  Ukrainio
Parto(j)	Orientaj Karpatoj, Sudaj Karpatoj
Akvejo	11  - Olt  - Tiso  - Dunajec  - Hernád  - Hron  - Mures  - Pruto  - San  - Siret  - Váh  - Vistulo
Situo	Gerlachovský štít
- koordinatoj	49° 09′ 49″ N 20° 08′ 02″ O / 49.16361 °N, 20.13389 °O / 49.16361; 20.13389
Plej alta punkto	Gerlachovský štít
- situo	Altaj Tatroj, Regiono Prešov, Slovakio
- alteco	2 655 m s. m.
Longo	1 500 km (932,06 mi)
Areo	210 000 km² (21 000 000 ha)
Biomo	Mezvarmaj koniferarbaroj
Geologia konsisto	fliŝa zono, neovulkanitoj, oraviko
Orogenenezo montariĝo	Alpa orogenezo
Periodo	terciaro
Situo de Gerlachovský štít en Karpatoj
Surfaco de Karpatoj
Vikimedia Komunejo: Carpathian Mountains

Ili formas arkon malfermiĝantan okcidenten; ĝi sude komenciĝas ĉe la Fera Pordo inter Serbio kaj Rumanio, trairas grandan parton de Rumanio (Orientaj Karpatoj, Sudaj Karpatoj) kaj pecon de Ukrainio, tuŝas sudan Pollandon, trairas Slovakion kaj fine ĉe Bratislavo kaj Vieno proksimiĝas la Alpojn. Ilia plej alta monto estas Gerlachovský štít en Altaj Tatroj (Slovakio).

La nomo "Karpatoj" devenas plej verŝajne de la nomo de daka tribo Karpoj, loĝanta en la unua jarmilo post Kristo en Orientaj Karpatoj. Ĝin menciis Ptolemeo en la 2-a jarcento (forme de Karpates Oros). Povas esti, ke la nomo devenas de hindeŭropa vorto korpata − "monto", "roko". Alia hipotezo estas ĝia deveno de antaŭhindeŭropa cara − "ŝtono". En la 13-14-jarcentaj oficialaj hungaraj dokumentoj Karpatoj aperas sub la nomo Thorĥal aŭ Tarĉal aŭ pli malofte kiel Montes Nivium. En Pollando unuafoje uzis la nomon "Karpaty" Stanisław Staszic en la 19-a jarcento

 

Ĉefaj partoj de Karpatoj estas:

1. Eksteraj Okcidentaj Karpatoj aŭ Blankaj Karpatoj
2. Enaj Okcidentaj Karpatoj
3. Eksteraj Orientaj Karpatoj
4. Enaj Orientaj Karpatoj
5. Sudaj Karpatoj
6. Rumaniaj Okcidentaj Karpatoj
7. Transilvania Montetaro
8. Serbiaj Karpatoj – ne ĉiam agnoskata kiel parto de Karpatoj sed de Rodopa sistemo

Internaj montaroj

• Chřiby

La plej alta montaro de Karpatoj estas Tatroj, aparte ilia slovaka parto, en kiu estas Gerlachovský štít (2655 m de supermara alteco), Lomnický štít (2632 m), Ľadový štít (2628 m). Laŭvicaj montopintoj super 2500 m de supermara alteco troviĝas en Rumanio, la plej altaj estas Făgăraș-montaro (Moldoveanu – 2544 m).

Gravaj montpasejoj en Karpatoj:

• Dukla montpasejo (500 m) – la plej komforta trapasejo de Norda Eŭropo al Karpata baseno; eŭropa vojo E371
• Uĵoka montpasejo (853 m) – La plej komforta trapasejo de Orienta Eŭropo al Karpata Baseno; fervoja linio Lvovo – Budapeŝto

Karpatoj estas grava akvodislimo inter riverbaseno de Balta Maro kaj Nigra Maro. En Karpatoj komenciĝas pluraj riveroj, interalie:

• Olt
• Tiso
• Dunajec
• Hernád
• Hron
• Mures (rivero)
• Pruto
• San
• Siret
• Váh
• Vistulo

La teritorion de Karpatoj enloĝigas nun ĉirkaŭ 15 mln de homoj. Sudaj kaj Orientaj Karpatoj estas malpli ofte enloĝitaj de Okcidentaj Karpatoj, sed ankaŭ tie estas grandaj grupiĝoj de loĝantoj. Apud Karpatoj estas urboj Bratislavo, Budapeŝto, Krakovo, Lvovo, Ĉernivco, Bukareŝto, Vieno kaj Beogrado.

• Chatka pod Niemcową

• Geomorfologia divido de Slovakio
• Karpataj montarbaroj

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri geografio. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).