ရုရှာ

ဍုင်ဖက်ဒရေဝ် ရုရှာ Russian Federation Российская Федерация Rossiyskaya Federatsiya
အလာံ တဆိပ်
ဒွက်ဍုင်:  Государственный гимн Российской Федерации Gosudarstvenny gimn Rossiyskoy Federatsii ("State Anthem of the Russian Federation")
Russia on the globe with unrecognized territories in light green.
ဍုင်ဇၞော် ကေုာံ ဍုင်ဇၞော်အိုတ်	Moscow 55°45′N 37°37′E / 55.750°N 37.617°E / 55.750; 37.617
Official language and national language	Russian
Recognised national languages	See Languages of Russia
ဂကူ (2010)	80.9% Russian 3.9% Tatar 1.4% Ukrainian 1.1% Bashkir 1.0% Chuvash 1.0% Chechen 10.7% Other
ကွေတ်ဘာသာ	73% Christianity —70% Russian Orthodoxy —3% Other Christian 15% No religion 10% Islam 2% Other
Demonym	Russian
အလဵုအသဳ	Federal semi-presidential constitutional republic
• President	Vladimir Putin
• Prime Minister	Mikhail Mishustin
• Speaker of the Federation Council	Valentina Matviyenko
• Speaker of the State Duma	Vyacheslav Volodin
• Chief Justice	Vyacheslav Lebedev
ဒတန်သၞောဝ်	Federal Assembly
• ကၠတ်ထဝ်လတူ	Federation Council
• ကၠတ်ထဝ်သၟဝ်	State Duma
Formation
• Rurikids founded	862
• Kievan Rus'	879
• Duchy of Moscow	1283
• Tsardom of Russia	16 January 1547
• Russian Empire	2 November 1721
• Monarchy abolished	15 March 1917
• Russian Federation	12 December 1991
• Current constitution	12 December 1993
• Last polity admitted	18 March 2014
• Last amendments	4 July 2020
မပိုင်ပြဳလဝ်
• သီုဖအိုတ်	17,098,246 km2 (6,601,670 sq mi) 17,125,191 km2 (Including Crimea) (ကဆံင်: 1st)
• ဗလးဍာ် (%)	13 (including swamps)
လၟိဟ်မၞိဟ်
• 2021 တၟော်	ထာမ်ပလိက်:DecreaseNeutral 146,171,015 (including Crimea) ထာမ်ပလိက်:DecreaseNeutral 143,759,445 (excluding Crimea) (ကဆံင် - 9th)
• ကလောတ်	8.4/km2 (21.8/sq mi) (ကဆံင် - 181st)
GDP (PPP)	2021 တၟော်
• သီုဖအိုတ်	$4,328 trillion (အဆင့် - 6th)
• Per capita	$29,485 (ကဆံင် - 50th)
GDP (nominal)	2021 တၟော်
• သီုဖအိုတ်	$1.710 trillion (ကဆံင် - 11th)
• Per capita	$11,654 (ကဆံင် - 59th)
Gini (2018)	ထာမ်ပလိက်:IncreaseNegative 37.5 လဒေါဝ် · 98th
HDI (2019)	0.824 သၠုင်ဗွဲမလောန် · 52nd
လှုဲ	Russian ruble (₽) (RUB)
ဇြောမ်အခိင်	(UTC+2 to +12)
သၞောတ်လစဝ်ယာဉ်	right
ကုဒ်ဂၞန်ဖုန်	+7
Internet TLD	.ru .рф

ဂကူသၠပ်ဗမံက် (East Slavs) ပြံင်လုပ်စိုပ် ပ္ဍဲဥရဝ်ပ နဒဒှ် ဂကောံဂကူမွဲ ပ္ဍဲအခိင် အကြာ ၃ ကဵု ၈ ဗွဝ်ကၠံအေဒဳ။ ပ္ဍဲၜိုတ် ၉ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ရးနိဂီုရုသ် (Rus)။ ပ္ဍဲ သၞာံ ၉၈၈ ဂှ် ညးတအ် ဒုင်ကေတ် ကွေတ်ခရေတ်ယာန် အံက်ထဝ်ဒေါက် (Orthodox Christianity) နူကဵု အေန်ပါယျာဗဳဇန်တိုင် (Byzantine Empire)။ စနူဂှ်တုဲ ဂတဂှ် ၜိုတ်သၞာံမွဲလ္ၚီ ယေန်သၞာင်ညးတအ် မကော်ဂး ယေန်သၞာင်သၠာဝိစ် ကဵု ယေန်သၞာင်ဗဳဇန်တိုင် ပ္ကောံနှဴတုဲ ကတဵုဒှ်ကၠုင် ယေန်သၞာင်ရှရှာ။ ရးနိဂီုရုသ်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာဂှ် ပါ်ကရေက်ထကးဒၟံင် ရေင်သကအ် ရးညးကဵုညး၊ စိုပ် ၁၅ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပံင်ပ္ကောံဒှ်ကၠုင် မွဲရးနိဂီု သၟဝ်မဝ်သကောဝ်ရ။ ၜိုတ် ၁၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဍုင်ဂှ် နကဵု မလုပ်သီထ္ၜောဝ်ပၠုပ် ရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ်တအ်တုဲ ကတဵုဒှ်ကၠုင် အေန်ပါယာရုရှာမွဲတုဲ ဂွံဒှ် အေန်ပါယျာဇၞော်အိုတ် မရနုက်ကဵု ပိ ပ္ဍဲကဵုဝင်ဂၠးတိဝွံရ။ ကြဴနူဂှ် ပၠန်ဂတးရုရှာ (Russian Revolution) ကတဵုဒှ်ကၠုင်တုဲ ဒက်ပ္တန် ဒက်ပ္တန် ရးနိဂီုသမတသဵုယှေဝ်လေတ် ဖေက်ဒရေဝ်သဵုဗဳယေတ်ရုရှာ (Russian Soviet Federative Socialist Republic - Russian SFSR)တုဲ ဂွံကတဵုဒှ် ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံ ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂၠးတိဝွံရ။ ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံဂှ် ညးကော်စ ကၟိန်ဍုင်ပံင်သဵုဗိယေတ် (Soviet Union) မဒှ် ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံ မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ဥပဒေသဇိုင် မဒှ်ဍုင်သၞောဝ်သဵုယှေဝ်လေတ် မဒှ်သၞောတ်မွဲဗော်ဓဝ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင် ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယဂှ် နကဵု ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံသဵုဗိယေတ် ပါလုပ် ပ္ဍဲဒပ်မဟာမိတ်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲပေါဲဗတိုက် မုက်ပၞာန်လပါ်ပလိုတ် နဒဒှ်ဒၞာဲအဓိက သွက်ဂွံဇၞးပၞာန်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ညးတအ် ဂွံကတဵုဒှ် ညးမဟာအဝဵုဂၠးတိ တုဲ ကြဴနူဂှ်ညး ပြိုင်ပကာန် ကု ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံအမေရိကာန် နကဵု ပၞာန်လၜိုဟ် (Cold War)။ နကဵု ကၟိန်ဍုင်သဵုဗိယေတ်ဂှ် ပ္ဍဲအခိင် ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ကွတ်ပညာဂတာပ်ခေေတ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဖန်ဗဒှ် ကၠောန်ပ္တိတ်မာန်ကၠုင်တုဲ ခၞံဗဒှ် ကၠောန်ပ္တိတ် ဂြိုဟ်သတာလေတ် (satellite) မကၠောန်ပ္တိတ် နကဵုကောန်မၞိဟ် ကိုပ်ကၠာ၊ သီုဂွံဒှ် ညးမဗလး က္ၜင်ဂြိုဟ် မဗလးဏာ ကောန်မၞိဟ် ပ္ဍဲစက္ကဝါ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၁ ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံသဵုဗိယေတ် ထ္ကးအာတုဲ ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ရးနိဂီုဖေက်ဒရေဝ်ရုရှာ (Russian Federation)။ ဟိုတ်နူပရေင်ကလိုက်ကမဵု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၃ ဂှ်တုဲ ဒးချူ သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်လဒက်ပတန်ဍုင်တၟိ၊ နကဵုသၞောဝ်သဇိုင်ဏအ်ဂှ် ရးနိဂီုဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုသၞောဝ်ဖေက်ဒရေဝ် မတုပ်ဗီုပြင် ရးနိဂီုသမတတုဲ နကဵုသၞောဝ်သဇိုင်ဏအ်ဂှ် ပကင်ရင်ကၠင် ရးနိဂီု စဵုကဵုတ္ၚဲဏအ်ရ။ နူစ သၞာံ ၂၀၀၀ ဂှ် ဝၠဒိမိရ် ပူတိန် (Vladimir Putin) ကလိဂွံလဝ် အဝဵုဍုင် စဵုကဵုလၟုဟ်တုဲ ပရေင်ဒစဵုဒစး အခေါင်အရာမၞိဟ်၊ ပရေင်ဗက်မုက် စလာဘ်တအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်ဒၟံင် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင်ရ။

ရုရှာဂှ် ဒှ်ရးနိဂီု မနွံကဵု အဝဵုသြဇာဇၞော်မွဲတုဲ ဗီုပြင် သွက်ဂွံဆက်ထိင်အာ မဟာအဝဵုဂှ် နွံဒၟံင်တၟာဂလိုင်ဏီရ။ ပ္ဍဲကဵု စရင်လၟိဟ် ညးဍုင်ကွာန်ဇၞော်မောဝ် (Human Development Index) ဂှ် ရုရှာ နွံဒၟံင် ဒၞာဲကဆံင်လတူတုဲ ဒှ်ရးနိဂီု မနွံကဵု သၞောဝ်ပရေင်ထတ်ယုက်ဇၟာပ်မၞိဟ် (universal healthcare system)၊ သၞောတ်ပရေင်ပညာတက္ကသိုလ် ဗၠးၜး (Free university education)။ ပ္ဍဲလပါ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ပၠန်လေဝ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ရုရှာလေဝ်ဂှ် နကဵု GDP (နကဵုလၟိဟ်ဇၟာပ်ကောန်ဍုင် မပတိတ်ကပေါတ်)ဂှ် နွံဒၟံင် ကဆံင်စှ်မွဲတုဲ နကဵု PPP မ္ဂး နွံဒၟံင် ကဆံင် မရနုက်ကဵု တြဴ။ ရုရှာဂှ် ဒှ်ဍုင် မပိုင်ပြဳလဝ် လွဟ်အနုလက်ကၠိုက်၊ တုဲပၠန် လပါ်ပၞာန်ပၠန် ရုရှာဂှ် ဒှ်ဍုင် ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်အိုတ် ဒုတိယ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် ဂွံပိုင်ပြဳလဝ် တမ်ရိုဟ်ဒြဟတ် ကေုာံ သယံဇာတဂၠိုင်အိုတ်တုဲ ဒှ်ဍုင်မပတိတ် ကၠေင် ကေုာံ သၟုဟ်ဓါတ်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်ရ။ စပ်ကဵု အဝဵု ပ္ဍဲဂၠးတိပၠန် ရုရှာဂှ် ဒှ်ဂကောံထာဝရ ပ္ဍဲကုလသမဂ္ဂတုဲ ကလိဂွံလဝ် အာဏာဗဳဒဝ်။ ပ္ဍဲဂကောံဇၞော်ဇၞော် မကလိဂွံအဝဵု ဂၠးတိဂမၠိုင် မပ္တံကဵု မဟာဓန-၂၀ မကော်ဂး G–20၊ ဂကောံပံင်တောဲရှင်ဟာဲ (Shanghai Cooperation Organisation - SCO)၊ ကံင်သဳဥရဝ်ပ၊ ဂကောံပံင်တောဲပရေင်ပိုန်ဒြပ်အာရှ-ပါသဳဖိစ် (Asia-Pacific Economic Cooperation- APEC)၊ ဂကောံသွက်ပရေင်ဂီုကၠီု ကေုာံ ပံင်တောဲ ပ္ဍဲဥရဝ်ပ (Organization for Security and Co-operation in Europe - OSCE)၊ ဘာဏ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်ဍုင်နာနာ (International Investment Bank - IIB) ကေုာံ ဂကောံဗၞိက်ဂၠးတိ (World Trade Organization - WTO) တအ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ကောန်ဂကောံတုဲ ပ္ဍဲကဵု ဓနသဟာယ ရးနိဂီုဗၠးၜးဂမၠိုင် (Commonwealth of Independent States -CIS)၊ ဂကောံလိက်ကသုက် ပံင်ကောံ ပရေင်ဂီုကၠီု (Collective Security Treaty Organization - CSTO) ကဵု သမဂ္ဂပရေင်ပိုန်ဒြပ်ယူရေရှာ (Eurasian Economic Union - EAEU)တအ်ဂှ် ပါလုပ် နဒဒှ် မၞိဟ်သကိုပ်သကမွဲရ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲရုရှာဂှ် နွံကဵု ဒၞာဲဒတန် အာဲကၟာဲယေန်သၞာင်ဂၠးတိ နကဵု ယူနေတ်သကဝ် မစၟတ်သမ္တီလဝ် နွံဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ဂၠိုင်အိုတ် လတူဂၠးတိဏအ် မရနုက်ကဵုဒစိတ်ရ။

ဝင်တမၠာ

ဇုတ် မနုဿခေတ်တၟိ မနွံအာယုက် လအ်နူ ၄၀,၀၀၀ သၞာံ ဂွံဆဵုကေတ် နူကဵု ရုရှာလပါ်သၠုင်ကျာ၊ ပ္ဍဲကွာန် ကောသတျောကဳ (Kostyonki) ကဵု ကွာန် ဗောရ်ချ်ယောဝေါ (Borshchyovo) မဒှ်ကွာန် မနွံဇိုင်ကြုင်ဒေါန် (Don River)။

 

ဂကောံမၞိဟ် နကဵုဂကောံပြံင်လုပ်မံင် နူကဵု အစခေတ်ဗရိုတ်။ ဒၞာဲမၞိဟ်ခေတ်ဗရိုတ်တအ် မပဒတဴလဝ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဒၞာဲ ဣပတဝ်ဝဝ် (Ipatovo)၊ သိန်တရှတာ (Sintashta)၊ အာကိမ် (Arkaim)၊ ကေုာံ ပဇဳရုက် (Pazyryk)၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံတီကေတ် မဗတိုက်ပၞာန် နကဵုချေဟ်အိုတ်ရ။

ပ္ဍဲကၞောတ် ၈ ဗွဝ်ကၠံဘဳသဳဂှ် သၟာဗၞိက်ဂရိတ် ခေတ်တြေံတအ် ပဗၞိက် ပ္ဍဲကဵု တနာဲ (Tanais) ကေုာံ ဖနဂဝ်ရဳယျာ ([Phanagoria)။

ပ္ဍဲ အေဒဳ ၃ ဗွဝ်ကၠံ ကဵု ၄ ဗွဝ်ကၠံ ဍုင်ဨကရာဇ်ဂေါတ် သြိမ် (Gothic kingdom of Oium) ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲ ရုရှာလပါ်သၠုင်ကျာ၊ ဍုင်ဂှ် ဗွဲကြဴ ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူဟုန် (Huns)တအ်ရ။ အကြာ အေဒဳ ၃ ကဵု ၆ ဗွဝ်ကၠံ ဍုင်ဨကရာဇ်ဗေါသ်ပဝ်ရာန် ဂွံတိတ်ဗၠးနူ ဘဝသၟဝ်တဲဂရိ၊ တုဲ ဒးဒုင်သီဏာ ကုဟုန်တအ်ရ။ သၟိင်ခဇာ (Khazars) မဒှ်သၟိင်ဂကူတူရကဳ ပကင်ရင်ကၠုင်လဝ် ဒေသဝေါဂသၟဝ် (Volga) မဒှ်ဒေသ အကြာ ခသပိန် (Caspian) ကဵု ၜဳလမ္စံက် (Black Seas) စဵုကဵု ၁၀ ဗွဝ်ကၠံရ။

တၞောဝ်ဗဳဇတမ်မူ ဂကူရုရှာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်တၞောဝ်ဂကူသၠဝိစ် (Slavic tribes) မဒှ်ဂကူ တမ်မူလ တၠပညာတအ် ပတှ်ေကေတ် မကၠုင်နူကဵု ဒေသဂြိုပ် ပိန်သက မာရှာ (Pinsk Marshes) မဒှ်ဒၞာဲ တိထၞေက် ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု ဥရဝ်ပရ။ ဂကူသၠဝိစ်ဗမံက်တအ်ဂှ် ပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဒေသရုရှာလပါ်ပလိုတ် နကဵု ၜါအလန်၊ မွဲအလန်ဂှ် ကၠုင်နူ ကိပ် (Kiev) ပြံင်မံင် ပ္ဍဲ သုဇဒါ (Suzdal) ကဵု မုရောမ် (Murom)၊ အလန်လက်ကြဴဂှ် နူကဵု ပဝ်လောတ်သက (Polotsk) ပြံင်မံင် ပ္ဍဲ နောဝ်ဂဝ်ရောဒ် (Novgorod) ကဵု ရဝ်သတောဝ် (Rostov)။ နူကဵု ၇ ဗွဝ်ကၠံ စဵုကဵု တ္ၚဲဏအ် ဂကူသၠဝိစ်ဗမံက်တအ် ပဒတဴကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲ ရုရှာလပါ်ပလိုတ်၊ ဗွဲကြဴ နကဵုသိုက်က်ဂှ် ဂကူဂှ် ဒှ်အာ ဂကူရးတၞံ ဖိန်နဝ်-ဥဂရိစ် (Finno-Ugric peoples) လ္ၚဵုဒှ်အာ မာယာ (Merya)၊ the Muromians, ကေုာံ ဂကူမေသရှေရ (Meshchera)တအ်ရ။

Vladimir Putin   President	Mikhail Mishustin   Prime Minister

နကဵု သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင် ရုရှာ မ္ဂး ရးနိဂီုရုရှာဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု သၞောတ်ကၟိန်ဍုင်ဖေဝ်ဒရေဝ် ဗီုပြင်နာနာ (asymmetric federation) ကေုာံ သၞောတ်ဍုင်သမတ ကဝက် (semi-presidential republic) မဒှ်သၞောတ် နကဵုသမတ ဒှ်သကိုပ်သကဍုင်၊ တုဲ သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဂှ် ဒှ်သကိုပ်သက အလဵုအသဳ။ သၞောဝ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ရုရှာဂှ် နကဵုဗွဲသဇိုင်မ္ဂး ဒက်ပ္တန်ခၞံဗဒှ်လဝ် နကဵု သၞောဝ်ဗော်ဇဳ (Multi-party system)၊ သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေသဳမပစၞး (representative democracy)တုဲ အလဵုအသဳဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ပိသွာင် -

• သွာင်ပတန်သၞောဝ်ဥပဒေ (Legislative) - စၠတ်ထဝ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ရုရှာဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု မၞိဟ်စၞး နူကဵု စၠတ်ထဝ်ညးဍုင်ကွာန် မကော်ဂး ဒူမာ ဂှ် ၄၅၀ တၠ၊ အမာတ်နူ ကံင်သဳဖေဝ်ဒရေဝ် (စၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ) ဂှ် နွံ ၁၇၀ တၠ။ နကဵု စၠတ်ထဝ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဏအ်ဂှ် ခၞံထ္ၜုတ် သၞောဝ်ဥပဒေဖေဝ်ဒရေဝ်၊ လလောင်တြးပၞာန်၊ ပဒတန် လိက်ကသုက်ဂမၠိုင် မနွံကဵု အဝဵုသြဇာ လတူအလဵုအသဳ ကေုာံ သမတရ။
• သွာင်စၟိန်ပြမာန် (Executive) – သမတရုရှာဂှ် ဒှ် သေနာပတိပၞာန် (commander-in-chief) ဒပ်ပၞာန်ရုရှာ၊ ကလိဂွံလဝ် အဝဵုဝဳဒဝ် လပါ်သၞောဝ်ဥပဒေ ကိုပ်ကၠာ မဟွံဂွံ ပဒတန် နဒဒှ်သၞောဝ်ဥပဒေဏီ၊ တုဲပၠန် နွံအခေါင် ဒက်ပတန် အလဵုအသဳရုရှာ ကေုာံ ခပတိုန် သကိုပ်အဝဵုအသဳဍုင် ညးမဒက်ခၞံသၞောဝ်ဥပဒေ ကေုာံ ပဝ်လသဳ မဆေင်ကဵု ဖေဝ်ဒရေဝ်။
• သွာင်စဳရေင်သၞောဝ် (Judiciary) - နာဲဗစာ သွက် ရုင်ဗစာလဒက်ပတန်ဍုင် (Constitutional Court)၊ ရုင်ဗစာလတူ (Supreme Court) ကေုာံ ရုင်ဗစာဖေဝ်ဒရေဝ်သၟဝ်ဂမၠိုင် (lower federal courts) တအ်ဂှ် ခပတိုန် နကဵု ကံင်သဳမဆေင်ကဵုဖေဝ်ဒရေဝ် နကဵု တင်လတုပ်စိုတ် သမတ၊ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် သၞောဝ်ကီု သ္ဂုတ်သွာတ် ပ္ဍဲအရာမဟွံဂွံပတန်သၞောဝ်ကီုဂှ် ညးတအ် ကလိဂွံလဝ် အခေါင်ရ။

သမတဂှ် ရုဲစှ်ကေတ် နကဵုဆန္ဒမာဲလပါ်ဂၠိုင် ဇၟာပ်ပ် တြဴသၞာံမွဲ။ နကဵု သမတဂှ် ရုဲစှ်ခပတိုန် ဝန်ဇၞော်ဂမၠိုင် သွက်အလဵုအသဳရ။ အလဵုအသဳဂှ် ဒက်ပတန်လဝ် နကဵု သကိုပ်ဝန်ဇၞော်၊ ဒုသကိုပ်ဝန်ဇၞော်၊ ဝန်ဇၞော်မဆေင်ကဵု ဌာနနာနာတအ်ရ။

ပရေင်ပါ်ပရအ် အဝဵုပရေင်ဍုင်ကွာန်

အတိုင် သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်ရုရှာမ္ဂး ရးနိဂီုဖေဝ်ဒရေဝ်ရုရှာဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ဂကောံဖေဝ်ဒရေဝ် ၈၅ ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၃ အခိင်မစပတန် သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်တေအ်ဂှ် ဂကောံဖေဝ်ဒရေဝ် သီုဖအိုတ် နွံ ၈၉၊ ဆဂး လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပံင်ပထောအ်မွဲတုဲ လၟုဟ် နွံ ၈၅။ ဇၟာပ်ဇၟာပ် ဂကောံဖေဝ်ဒရေဝ်ဂှ် ဂွံပစၞး ပ္ဍဲကံင်သဳဖေဝ်ဒရေဝ် (စၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ) လၟိဟ်တုပ်ပ်။ ဂကောံဖေဝ်ဒရေဝ်မွဲကဵုမွဲ ၜိုန်ရ ဇမၞော်သမၠဲ၊ လၟိဟ်မၞိဟ် တၞဟ်ခြာကီုလေဝ် ကလိဂွံ အခေါင်မဂွံဒုင်ရုဲစှ် အမာတ်မၞိဟ်စၞး ဂလိုင်တုပ်ပ် ဖအိုတ်။

 

ခရိုင်ဖေက်ဒရေဝ်ဂမၠိုင် (Federal districts)

ဂကောံဖေက်ဒရေဝ်တအ်ဂှ် ပါ်ကရေက်ထောအ် သီုဖအိုတ် ခရိုင်ဖေက်ဒရေဝ် ဒစာံဂကောံ၊ ဇၟာပ်ပ်ဂကောံဂှ် နွံကဵု မၞိဟ်စၞး မခပတိုန် နူကဵု သမတ ရုရှာ။ ခရိုင်ဖေက်ဒရေဝ် မဟွံတုပ် ကုဂကောံဖေဝ်ဒရေဝ်တအ်ဂှ် ခရိုင်ဖေက်ဒရေဝ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံပကင်ရင် ကဆံင်ဒေသ ဟွံသေင်၊ ဒှ်ဂကောံပကင်ရင် ကဆံင်အလဵုအသဳဖေဝ်ဒရေဝ်။ မၞိဟ်စၞး ခရိုင်ဖေဝ်ဒရေဝ် မခပတိုန် နူကဵု သမတရုရှာဂှ် နွံအဝဵု ဗၟံက်ရုပ်ရဴ သၞောဝ်ဥပဒေဖေဝ်ဒရေဝ် ကေုာံ ပရေင်ပံင်ဗစိုပ် အကြာ သမတ ကဵု သၟိင်ရးဂမၠိုင်ရ။

ပရေင်ဆက်ဆောံ ဍုင်သအာင်

 

ပ္ဍဲၜိုတ် သၞာံ ၂၀၁၉ ဂှ်မ္ဂး ရုရှာ နွံကဆံင် မရနုက်ကဵုမသုန် ပ္ဍဲအရာ မဆက်ဆောံ ကုဍုင်သအာင် - ဗွဲတၟေင် နွံကဵု ပရေင်ဆက်ဆောံ ကုဍုင် ၁၉၀ ဍုင် မဒှ်ဍုင် မလုပ်လဝ် ဂကောံကုလသမဂ္ဂ၊ ရးနိဂီု မစၟတ်သမ္တီဍုင် ၜါဍုင်၊ ဍုင် နကဵုကုလသမဂ္ဂ မရံင်စံင်ဒၟံင် ပိဍုင်၊ နွံကဵု ရုင်ကလုတ် ဍုင် ၁၄၄ ဍုင်။ ရုရှာဂှ် ဒှ်ဍုင်မနွံကဵု အဝဵုသြဇာမဇၞော် မကော်ဂး သုပါပါဝါ၊ တုဲပၠန် နကဵုဝင်လေဝ် ကေင်ဒှ်ကၠုင် ဍုင်မနွံကဵု အဝဵုသြဇာ မဇၞော်မွဲ နဒဒှ် အဝဵုအဓိက ပ္ဍဲဂၠးတိဝွံတုဲ ပ္ဍဲကဵု ကံင်သဳဂီုကၠီု ကုလသမဂ္ဂ ကောန်ဂကောံထာဝရ သီုဖအိုတ် နွံမသုန်ဍုင်ဂှ် ဍုင်ရုရှာ ပါလုပ်မွဲတၠကီုရ။ ရုရှာဂှ် ဒှ်ကောန်ဂကောံ G20၊ ကံင်သဳဥရဝ်ပ (Council of Europe)၊ ဂကောံ ပရေင်ဂီုကၠီု ကေုာံ ပရေင်ပံင်တောဲ ပ္ဍဲဥရဝ်ပ (Organization for Security and Co-operation in Europe - OSCE)၊ ဂကောံပံင်တောဲ ပရေင်ပိုန်ဒြပ် အာရှ-ပါသဳဖိစ် (Asia-Pacific Economic Cooperation - APEC)၊ တုဲပၠန် နွံဒၟံင် ကဆံင်မပၠတရဴ ပ္ဍဲဂကောံ မပ္တံကဵု ဂကောံဓနသဟာယ ဍုင်သၠးပွးဂမၠိုင် (Commonwealth of Independent States - CIS)၊ သမဂ္ဂပရေင်ပိုန်ဒြပ် ယူရေသဳယာန် (Eurasian Economic Union - EAEU)၊ ဂကောံလိက်ကသုပ်ပရေင်ဂီုကၠီု မရုဲစှ်လဝ် (Collective Security Treaty Organisation - CSTO)၊ ဂကောံပံင်ကောံ ရှင်ဟာဲ (Shanghai Cooperation Organisation -SCO) ကေုာံ ဂကောံပံင်ကောံပရေင်ပိုန်မသုန်ဍုင် (BRICS) ဗြာသဳ၊ ရုရှာ၊ အိန္ဒိယ၊ ကြုက်၊ အာဖရိကသၠုင်ကျာ။

ပရေင်ဆက်ဆောံ အဓိက တုဲပၠန် ကြပ်ညောန်ခိုဟ်ညးသကအ်အိုတ်ဂှ် ကုဍုင် မပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံပံင်တောဲရှင်ဟာဲ (ကြုက်၊ ကာဇာတ်သတာန်၊ ကျာဂါတ်သတာန်၊ ရုရှာ၊ တာဇိကိသတာန် ကေုာံ ဥဇဗေကိသတာန်)။ ဂကောံBRICS ဂကောံ EAEU (အာမေနိယျာ၊ ဗေလာရုသ်၊ ကာဇာတ်သတာန်၊ ကျာဂါတ်သတာန်၊ ရုရှာ၊ ကျူဗါ၊ မောဒေါဝါ၊ ဥဇဗေကိသတာန်)၊ ကေုာံ ဂကောံBRICS၊ ဗွဲတၟေင် ကု ဗေလာရုသ် မဒှ်ရးနိဂီုမကြပ်ညောန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ဗွဲတၟေင်ရ။ ဍုင်သာဗိယျာဂှ် ဟိုတ်နူအခိုက်ကၞာကီု၊ တၞောဝ်ဂကူကီု ကြပ်ညောန်ဒၟံင်တုဲ ပရေင်ဆက်ဆောံ ခိုဟ်ဒၟံင် ကုရုရှာ နူကဵု ဗွဝ်ကၠံဗွဲမဂၠိုင်။ ပ္ဍဲ ၂၁ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပရေင်ဆက်ဆောံ အကြာ ကြုက် ကဵု ရုရှာဂှ် ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်တုဲ သီုထ္ပက်လဝ် လိက်ကသုက် နဒဒှ် မဟာမိတ်ဗွဲတၟေင်ဏီရ။ အိန္ဒိယဂှ် ဒှ်ဍုင်မရာန်လွဟ် နူကဵု ရုရှာဂၠိုင်အိုတ်တုဲ ဍုင်ၜါဝွံလေဝ် ပရေင်ဆက်ဆောံ ခိုဟ်ကၠုင်ဒၟံင် နူကဵု သၞာံဗွဲမလအ်တေအ်ရ။

ပၞာန်

 

ဒပ်ပၞာန်ရုရှာဂှ် ပါ်လဝ် ပိ၊ ပၞာန်တိုက်၊ ပၞာန်ဍာ်၊ ကေုာံ ပၞာန်ကျာ။ တုဲပၠန် ဒပ်ပၞာန် မပါ်လဝ် ဗွဲတၞဟ်ခြာ ၜါပၠန်ဂှ် ဒပ်လွဟ်မိဿာဲ (Strategic Missile Troops) ကဵု ဒပ်ကျာ (Airborne Troops)။ ၜိုတ်သၞာံ ၂၀၁၉ ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ရုရှာ နွံလၟိဟ်ပၞာန် မကေတ်ဒၟံင်တာလျိုင်ပေင်င် မွဲမဳလဳယာန်၊ မဒှ် ပၞာန်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် မရနုက်ကဵုပန်။ ပၞာန်အရန်ဂှ် နွံဒၟံင် ၂,၅ မဳလဳယာန်ပြင်င် သီုဖအိုတ်မ္ဂး နွံစဵုကဵု ၂၀ မဳလဳယာန် ဒှ်မာန်ရ။ နကဵုသၞောဝ် ဇၟာပ်မၞိဟ်တြုဟ် အကြာအာယုက် ၁၈-၂၇ မ္ဂး သ္ဒးလုပ်ယိုက်ဂၠေင် နဒဒှ် ပၞာန်အရန် အောန်အိုတ် မွဲသၞာံ။

ပၞာန်ဍာ်ရုရှာဂှ် ဒှ်ပၞာန်ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ် ဒုတိယ ပ္ဍဲဂၠးတိဝွံရ။ တုဲပၠန် ရုရှာဂှ် ဒှ်ဍုင် မဂွံလဝ် လွဟ်အနုလက်ကၠိုက်မွဲ ပၞောဝ်ကဵု သီုဖအိုတ် မသုန်ဍုင်ဂှ်တုဲ နွံကဵု လွဟ်အနုလက်ကၠိုက်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိဏအ်ရ။ လွဟ်အနုလက်ကၠိုက် အလုံမွဲဂၠးတိ သီုဖအိုတ် နွံဒၟံင် ၁၃,၅၀၀ ဂှ် ရုရှာပိုင်လဝ် ကဝက်ပြင်င်။ က္ၜင်ဗလိုပ်ဍာ်ပၞာန်လေဝ် ဇၞော်အိုတ်ဒုတိယ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိဝွံ၊ တုဲပၠန် ဍုင်မပိုင်ပြဳလဝ် က္ၜင်ကျာမထောအ်ဗုမ် နကဵုဗျူဟာစှ်ေစှ်ေ မကော်ဂး (strategic bomber) ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် သီုဖအိုတ် နွံပိဍုင်ဓဝ်ဂှ်လေဝ် ရုရှာပါလုပ်မွဲကီု၊ တုဲပၠန် ပ္ဍဲအရာပၞာန်တိုက်မ္ဂး ဒှ်ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု ဂၠးတိဝွံရ။ စပ်ကဵု ပၞာန်ကျာမ္ဂး ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ်ဒုတိယ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်၊ တုဲပၠန် လပါ်ပၞာန်ဍာ်မ္ဂး ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ်ဒုတိယ ပ္ဍဲဂၠးတိ။ ရုရှာ စကာသြန် ပ္ဍဲပၞာန်ဂၠိုင်အိုတ် စတုတ္ထ ပ္ဍဲဂၠးတိ၊ ဥပမာ စကာသြန် ၆၅,၁ ဗဳလဳယာန် ဒဝ်လာ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၉။ တုဲပၠန် ရုရှာဂှ် ဒှ်ဍုင်မပတိတ် ကပေါတ်ပၞာန် ဗွဲမဇၞော်တုဲ ကပေါတ်ပၞာန်ဇကု ကြပ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဇကုကၠောန်ပတိတ်ကေတ်တ် တုဲပၠန် သီုဒှ် ဍုင်မကၠောန်ပတိတ်လွဟ် ဇၞော်အိုတ်ဒုတိယ ပ္ဍဲဂၠးတိဝွံရ။ ဂၠိုင်နူ ရုရှာဂှ် နွံဆ ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံအမေရိကာန် မွဲဟေင်ရ။