Maenorbŷr: Pentref a chymuned yn Sir Benfro

Mae'n rhan o Barc Cenedlaethol Arfordir Penfro.

Maenorbŷr

Maenorbŷr
Math	pentref, cymuned
Poblogaeth	1,327
Daearyddiaeth
Sir	Sir Benfro
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	1,481.46 ha
Cyfesurynnau	51.6444°N 4.7981°W
Cod SYG	W04000445
Gwleidyddiaeth
AC/au	Samuel Kurtz (Ceidwadwyr)
AS/au	Simon Hart (Ceidwadwr)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Daw'r enw o "Maenor" (sef Prif lys cantref neu gwmwd) a'r enw Pŷr (Lladin: Poriws) sef sant o'r 6g. Yr un yw tarddiad y gair "Ynys Bŷr". Cafodd Gerallt Gymro ei eni yng Nghastell Maenorbŷr.

Mae rheilffordd yn pasio'n agos i'r pentref: Rheilffordd Gorllewin Cymru a cheir Gorsaf reilffordd Maenorbŷr yno.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Samuel Kurtz (Ceidwadwyr) ac yn Senedd y DU gan Simon Hart (Ceidwadwr).

Ceir llawer o olion yn perthyn i'r Oes Efydd gan gynnwys sawl cromlech, carnedd a chaer o ffosydd gwarcheidiol ger yr orsaf reilffordd ac un arall ger "Yr Hen Gastell" sy'n cynnwys olion cytiau llwyfan. Mae yn yr ardal, hefyd, ar ochr ddwyreiniol y pentref, lawer o ffiniau caeau sy'n tarddu'n ôl i'r Oesoedd Canol a chyn hynny o bosib.

 

Trosglwyddwyd llawer o dir yr ardal i farchog Normanaidd o'r enw Odo de Barri, fel gwobr am gynorthwyo'r Saeson i feddiann'r rhan hon o Benfro, ychydig wedi 1003.

Castell mwnt a beili allan o bridd a phren oedd y castell cyntaf yma, gyda waliau cerrig yn cael eu codi tua chanrif yn ddiweddarach. Cafodd Gerallt Gymro ei eni yng Nghastell Maenorbŷr yn 1146, yn fab i William de Barri ac Angharad ferch Nest.

•  
  Cromlech
•  
  Yr eglwys
•  
  Y traeth
•  
  Y traeth
•  
  Y Castell
•  
  O fewn y castell

• Penfro (cantref)
• Ynys Bŷr
• Crug Galltbŷr: Crug crwn tua phum milltir i'r gogledd o Arberth