Cwpan Yr Alban: Cystadleuaeth gwpan pêl-droed dynion yr Alban
Cwpan yr Alban (Saesneg: Scottish Cup; Gaeleg: Cupa na h-Alba) yw prif dwrnamaint cwpan pêl-droed yr Alban ac mae wedi'i drefnu gan Gymdeithas Bêl-droed yr Alban (SFA) ers 1874.
Ei enw llawn, swyddogol yw, Scottish Football Association Challenge Cup, Y rownd derfynol yw diwedd traddodiadol y tymor. Dyma ail gystadleuaeth cwpan cenedlaethol pêl-droed hynaf y byd, wedi Cwpan Lloegr a sefydlwyd yn 1871-72 (y trydedd gwpan hynaf yn y byd yw Cwpan Cymru a chwarewyd yn 1877-1878.)
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | cwpan pêl-droed y gymdeithas genedlaethol  |
|---|---|
| Dechrau/Sefydlu | 1874 |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Hanes
Er mai dyma'r ail gystadleuaeth hynaf yn hanes pêl-droed ar ôl Cwpan yr FA, tlws Cwpan yr Alban yw'r tlws hynaf ym mhêl-droed a hefyd y tlws hynaf yn y byd. Fe'i cyflwynwyd gyntaf i Queen's Park, a enillodd rownd derfynol y twrnamaint agoriadol ym mis Mawrth 1874.
Sefydlwyd Cymdeithas Bêl-droed yr Alban yn 1873 a chrëwyd Cwpan yr Alban fel cystadleuaeth flynyddol i'w haelodau. Digwyddodd gêm gyntaf Cwpan yr Alban ar 18 Hydref 1873 pan drechodd clwb Renton tîm Kilmarnock F.C. 2-0 yn y rownd gyntaf. Yn ei blynyddoedd cynnar, Queens Park oedd yn bennaf cyfrifol am y gystadleuaeth, a enillodd y rownd derfynol 10 gwaith yn yr ugain mlynedd cyntaf. Bu Vale of Leven, Dumbarton F.C. a Renton hefyd yn llwyddiannus yn ystod y cyfnod hwn. Ym 1885, cofnodwyd y fuddugoliaeth fwyaf erioed yn y twrnamaint pan enillodd Arbroath 36-0 yn erbyn Bon Accord mewn gêm rownd gyntaf. Hon hefyd oedd y gêm bêl-droed broffesiynol â'r sgôr uchaf a gofnodwyd mewn hanes.
Tlws
Tlws Cwpan yr Alban yw'r tlws cenedlaethol hynaf a hefyd y tlws pêl-droed hynaf yn y byd. Fe'i gwnaed gan y gof arian George Edward & Sons yn Glasgow ac mae wedi'i gyflwyno i enillwyr y twrnamaint ers 1874. Mae'r tlws arian solet yn 50cm o uchder ac yn pwyso 2.25kg. Mae'r tlws gwreiddiol yn cael ei arddangos yn Amgueddfa Bêl-droed yr Alban ym Mharc Hampden. Caiff ei dynnu unwaith y flwyddyn i'w lanhau a'i gyflwyno i enillwyr y twrnamaint. Ar ôl y seremoni gyflwyno, dychwelir y tlws i'r amgueddfa. Rhoddir copi o'r tlws gwreiddiol i enillwyr y twrnamaint ar ôl y seremoni ac fe'i defnyddir hefyd at ddibenion hyrwyddo.
Strwythur
Mae'r gystadleuaeth yn cael ei chynnal ar ffurff cystadleuaeth ddileu. Mae'r twrnamaint yn dechrau ar ddechrau tymor pêl-droed yr Alban, ym mis Awst. Rownd Derfynol Cwpan yr Alban fel arfer yw gêm olaf y tymor, sy’n cael ei chynnal ddiwedd mis Mai. Mae'n agored i'r 122 clwb sy'n aelodau llawn o gymdeithas bêl-droed yr Alban ynghyd a hyd at wyth clwb arall sy'n aelodau cysylltiol.
Yn draddodiadol mae rownd derfynol y twrnamaint wedi cael ei chwarae ym Mharc Hampden ers 1921. Yn y gorffennol, mae stadia eraill hefyd wedi cynnal y rownd derfynol pan nad oedd Parc Hampden ar y gael.
Mae enillydd y gwpan yn gymwys ar gyfer Cynghrair Europa UEFA.
Dim rownd derfynol
Ym 1909 oedd y tro cyntaf na chynhaliwyd gêm derfynol. Cafodd y twrnamaint cwpan ei ganslo oherwydd aflonyddwch rhwng cefnogwyr Celtic FC a Rangers FC. Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf a'r flwyddyn ganlynol (1915–1919) ac yn ystod yr Ail Ryfel Byd (1940–1946), ni chynhaliwyd twrnameintiau cwpan chwaith.
Tabl enillwyr
- 1874-2022
| Clwb | Enillydd | Chwarae yn y ffeinal | Enillydd yn: |
|---|---|---|---|
| Celtic F.C. | 40 | 19 | 1892, 1899, 1900, 1904, 1907, 1908, 1911, 1912, 1914, 1923, 1925, 1927, 1931, 1933, 1937, 1951, 1954, 1965, 1967, 1969, 1971, 1972, 1974, 1975, 1977, 1980, 1985, 1988, 1989, 1995, 2001, 2004, 2005, 2007, 2011, 2013, 2017, 2018, 2019, 2020 |
| Rangers F.C. | 34 | 19 | 1894, 1897, 1898, 1903, 1928, 1930, 1932, 1934, 1935, 1936, 1948, 1949, 1950, 1953, 1960, 1962, 1963, 1964, 1966, 1973, 1976, 1978, 1979, 1981, 1992, 1993, 1996, 1999, 2000, 2002, 2003, 2008, 2009, 2022 |
| Queen's Park F.C. | 10 | 2 | 1874, 1875, 1876, 1880, 1881, 1882, 1884, 1886, 1890, 1893 |
| Heart of Midlothian F.C. | 8 | 9 | 1891, 1896, 1901, 1906, 1956, 1998, 2006, 2012 |
| Aberdeen F.C. | 7 | 9 | 1947, 1970, 1982, 1983, 1984, 1986, 1990 |
| Hibernian F.C. | 3 | 12 | 1887, 1902, 2016 |
| Kilmarnock F.C. | 3 | 5 | 1920, 1929, 1997 |
| Vale of Leven F.C. | 3 | 4 | 1877, 1878, 1879 |
| Clyde F.C. | 3 | 3 | 1939, 1955, 1958 |
| St. Mirren F.C. | 3 | 3 | 1926, 1959, 1987 |
| Dundee United F.C. | 2 | 7 | 1994, 2010 |
| Motherwell F.C. | 2 | 6 | 1952, 1991 |
| Third Lanark A.C. | 2 | 4 | 1889, 1905 |
| Falkirk F.C. | 2 | 3 | 1913, 1957 |
| Renton F.C. | 2 | 3 | 1885, 1888 |
| Dunfermline Athletic F.C. | 2 | 3 | 1961, 1968 |
| St. Johnstone F.C. | 2 | 2014, 2021 | |
| Dumbarton F.C. | 1 | 5 | 1883 |
| Dundee F.C. | 1 | 4 | 1910 |
| Airdrieonians FC | 1 | 3 | 1924 |
| East Fife F.C. | 1 | 2 | 1938 |
| Partick Thistle F.C. | 1 | 1 | 1921 |
| Greenock Morton F.C. | 1 | 1 | 1922 |
| St. Bernard's F.C. | 1 | 1895 | |
| Inverness Caledonian Thistle F.C. | 1 | 2015 | |
| Hamilton Academical F.C. | 2 | ||
| Clydesdale F.C. | 1 | ||
| Thornliebank F.C. | 1 | ||
| Cambuslang F.C. | 1 | ||
| Raith Rovers F.C. | 1 | ||
| Albion Rovers F.C. | 1 | ||
| Gretna F.C. | 1 | ||
| Queen of the South F.C. | 1 | ||
| Ross County F.C. | 1 |
Gweler hefyd
Cyfeiriadau
Dolenni allanol
This article uses material from the Wikipedia Cymraeg article Cwpan yr Alban, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Rhoddir testun y dudalen ar gael ar delerau'r drwydded CC BY-SA 4.0, heblaw ei fod wedi nodi'n wahanol. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Cymraeg (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.