ھەرات

.ئەم شارە یەکێکە لە شارە پڕ دانیشتووەکانی ئەفغانستان و بە یەکێک لە چوار شارە گەورەکەی ئەفغانستان دادەنرێت لەگەڵ کابول، مەزار شەریف و قەندەھار. خەڵکی سەرەکییەکەی بە شێوەزاری ھێراتی بە زمانی فارسی قسە دەکەن. لە ساڵانی ١٣٧٠وە، ھێرات ناوەندی سەرنجڕاکێشانی زۆرێک لە کۆچبەران بووە لە سەرانسەری ئەفغانستانەوە؛ بەڵام خەڵکی سەرەکی ئەم شارە بریتین لە خێڵی تاجیک، بێگومان ھەرات نەتەوەی جیاوازی ھەیە و زمانی سەرەکی قسەکردن لەم شارەدا فارسی. زۆربەی خەڵکی ئەم شارە بە شێوەزارێکی ھێراتی بە زمانی فارسی قسە دەکەن. نەتەوەکانی تر کە تێیدا دەژین بریتین لە: تاجیک، پاشتوون، ھەزارە، تورکمان، بلۆچ، کورد و عەرەب (عەرەبی خەزاعی، شیبانی عەرەب). شاری ھێرات دەکەوێتە ڕۆژاوای ئەفغانستان، لە یەکێک لە نەرمترین ناوچە جوگرافییەکانی ئەفغانستان. ھێرات لە گوتاری ئەدەبی و فەرمیدا بە ھێراتی کۆن ناودەبرێت. ئەم شارە بە مینارە و تەلارسازی بەناوبانگە و لە ڕابردوو و ئێستاشدا ھەرات بە یەکێک لە ناوەندە پەروەردەیییە گەورەکان دادەنرێت. لە ساڵی ٢٠٠٩ ئەم شارە لە بەرنامەی ھەزار شار و ھەزار ژیان لەلایەن یونسکۆ دوای ڕووپێوی شارە جیاوازەکانی جیھان خرایە نێو بەرنامەیزۆرێک لە شاعیرانی زمانی فارسی لیستی شاعیران و نووسەران نووسەر و عیرفان و سۆفی فارسی لەدایک بوون یان ژیاون ئەم شارە، بەڵام ھەرات گەورەترینە بەھۆی ئەوەی دوو سنووری ھاوبەشی لەگەڵ وڵاتانی ئێران و تورکمەنستان ھەیە و گەورەترین شاری پیشەسازی لە ئەفغانستان ھەیە، ناوەندی بازرگانی ئەفغانستانە.ھێرات دەکەوێتە سەر ڕێڕەوی بازرگانی کۆنی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست، ئاسیای ناوەڕاست و باشووری ئاسیا، کە ڕێگاکانی بەرەو ئێران و تورکمانستان ھێشتا گرنگییەکی ستراتیژییان ھەیە. وەک دەروازەی ئێران و تورکمانستان داھاتێکی زۆری گومرگی ھەیە، تەقینەوەی بۆمب لە ڕۆژئاوای شاری ئەفغانستان کەوتەوەیەکێک لە شارە گەورەکانی ئەفغانستان ناوەندی پارێزگای ھێراتە لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە. ئەم شارە دوای کابول، دووەم شارە پڕ دانیشتووانە بریتییە لە ئەفغانستان. ھێرات خاوەنی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی. تا ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی دانیشتووانی ٥٧٤ ھەزار و ٢٧٦ کەس بووە و دەکەوێتە دۆڵی بەپیتی حەریرود. ئەم شارە بەستراوەتەوە بە کەندەھار، کابول و مەزار شەریف لە ڕێگەی ڕێگای سەرەکی ئەڵقەی ئەفغانستان، لە ڕێگەی ڕێگای ڕۆژاوای خۆیەوە بۆ مەشھەد. ئێران بە ئیسلام قەڵا (شار) بەندەری ئیسلام قەڵە و لە ڕێگەی ڕێگای باکووری خۆیەوە بە شاری مرۆڤ تورکمەنستان بە بەندەری تۆرگەندی بەستراوەتەوە. . لەم دواییانەدا بەرپرسانی حکوومەت ڕایان گەیاند کە ئەم شارە توانای وەرگرتنی دانیشتووانی زیاتری نەماوە. ڕێژەی سەدی بەکارھێنانی زەوی لە ھێرات؛ 21% زەوی چۆڵ و 18% ناوچەی نیشتەجێبوون و 36% کێڵگەی بەپیتن. ھێرات دابەشکراوە بەسەر پازدە قەزا و دەیان گەڕەک. ھێمای شارەکە قەڵای ئیختار الدین (قەڵا)ی ئەم شارەیە. مزگەوتی جامێ و منارەکانی ئەم شارەش ھێماکانی تری ئەون. ھێرات میوانداری نزیکەی نیوەی چالاکییە پیشەسازییەکانی ئەفغانستان دەکات، کارگەکانی بوارەکانی ئامێری ماتۆڕسکیل، ئامێری کارەبایی و ئەلیکترۆنی، قوماش، شەکر، چیمەنتۆ و خۆراک لەم شارەدا ھەڵکەوتوون، ھەروەھا ھێرات بازاڕێکی سەرەکییە بۆ فرۆشتنی ئۆتۆمبێلی ھاوردە لە سەرتاسەری ئەفغانستان. لە گەڕەکی باکووری ھێرات، بەرپرسانی حکوومەت خەریکی دروستکردنی پاڵاوگەیەکی نەوتن. لە ھەرات شوێنی مێژوویی ئایینی وەک مزگەوت و منارە و بینا مێژوویییەکان زۆر بەناوبانگن. ھێراتی کۆن شوێنی مێژوویی ھەیە وەک قەڵای ئەختەرەدین یان (قەڵا) مەسمە. بە یەکێک لە گەورەترین بەرھەمە مێژوویییەکانی ئەفغانستان دادەنرێت کە مێژووەکەی ٩٣٠ ساڵە.

(فارسی)
شار
لە سەرەوە: مزگەوتی ھێرات جامێ، مەزارگەی خواجە عەبدوڵڵا ئەنساری، گۆڕی میروەیس صدیق خان، دیمەنێک بۆ گۆڕی گۆھار شاد
ناسناو(ەکان):  '"ئێرانی بچووک."'«ناگین خوراسان»
(فارسی) شوێن لە ئەفغانستان
پۆتانەکان:
وڵات	ئەفغانستان
ولایت	ھێرات
ڕووبەر
• سەرجەم	١٨٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٧٠ میلی چوارگۆشە)
بەرزایی	٩٢٠ مەتر (٣٬٠٢٠ پێ)
ژمارەی دانیشتووان
• مەزندە  (٢٠٢٠)	٥٥٦٫٢٠٥
ناوچەی کاتی	UTC+٤:٣٠ (کاتی ستانداردی ئەفغانستان)
شارەزایی	ئەفغانستان

•  دەروازەی ئەفغانستان