والۆنیا: ناوچەیەک لە باشووری بەلجیکا و زۆرینە فەڕەنسی

زمانی فەرمی ناوچەکە فەڕەنسی (%٩٨) و ئەڵمانی (%٢) وە زۆربەی خەڵکی ناوچەکە زمانی ناوخۆیی ناوچەکە (والۆنی) تێدەگەن، ھەندێکیش ھێشتا قسەی پێدەکەن، و ھەندێکیش پێی دەنووسن. ڕووبەری ناوچەکە ١٦،٨٤٤ کیلۆمەتر دووجایە، لەگەڵ نزیکەی ٣.٥ ملیۆن دانیشتوو.

واتای وشەی والۆنیا بەپێی دەقی ڕستەکە دەگۆڕێت تا ئێستاش بەپێی دەستوور ناوی "والۆن"ە، بەڵام میری ھەرێمەکە ناوەکەی بۆ "پاولۆنیا" گۆڕیوە. ئەم زاراوەیە لە ١ی نیسانی ٢٠١٠ بوو بە ڕاست و وشەی والۆن ھەندێکجار ئاماژەیە بۆ ئەو خاکەی کە لەلایەن میری ھەرێمی والۆن کۆنترۆڵکراوە، لە کاتێکدا زاراوەی "ھەرێمی والۆن" بە تایبەتی ئاماژەیە بۆ میری والۆن. لە ڕاستیدا جیاوازی نێوان ئەو دوو زاراوەیە زۆر کەمە و بەپێی دەقەکان دەگۆڕێت. وشەی والۆنیا ڕەگ و ڕیشەی لە وشەی ئەڵمانی "Walha"دا ھەیە، کە بە واتای نامۆکان دێت. ناوی لێنراوە بە ناوی ئەو واڵۆنانەی کە لە ناوچە نزمەکانی بۆرگۆندا نیشتەجێ بوون و بە زمانێکی ڕۆمانسی قسەیان دەکرد.

جولیۆس قەیسەر لە ساڵی ٥٧ پێش زایین گاولی داگیرکرد، لەو ماوەیەدا ناوچە نزمەکان بوونە بەشێک لە پارێزگای گالیکی بەلجیکا کە لە باشووری ڕۆژئاوای ئەڵمانیاوە تا نۆرماندی و باشووری ھۆڵەندا درێژ بووەوە. ناوچەکە زیاتر لەلایەن سێلتەکانەوە نیشتەجێ بوو، و کاریگەرییەکی کەمی ژێرمانی زیاتر لە باکوور بڵاوبووەوە وەک لە باشووری پارێزگاکە. وردە وردە پارێزگای بەلجیکی گەیلیک بوو بە ڕۆمانی، دانیشتووانی بەلجیکی گەیلیکیش بوون بە ڕۆمانی و گالیکی و لەلایەن دراوسێ ئەڵمانییەکانیانەوە نازناوی "Walha"یان پێدەدرا. وەلھا وازی ھێنا لە زاراوە سێلتیکەکان و دەستی کرد بە قسەکردن بە زمانی لاتینی بازاڕی.