Альцгеймерэй Үбшэн
Альцгеймерэй үбшэн (мүн Альцгеймерэй янзын тархиин зүнтэглэл), гээшэ аажам эхилжэ аажамаар муудадаг архаг мэдэрэлэй һуларха (нейродегенеративна) үбшэн. Зүнтэглэлэй 60% - 70% тохёолдолые ушар болоно. Эгээн таараһан эртын симптом һаядаа болоһон ушарые ой ухаанда һанаха бэрхэшээл (хурдан һанаха ой тогтоолтын гээлгэ). Үбшэн дэбжэхэдээ хэлэхэ бэохэшээл, зүгые алдууха, огтууригүй һанаанай байдал, зоригые алдууха, өөрөө харууһалха, ба аяг зангай асуудалнууд гэхэ мэтэ ондоо симптомууд бии болоно Хүнэй бэе ухаанай байдал муудажа, тэдэ ехэбшэлэн гэр бүлэһөө ба ниигэмһээ гарана. Аажамаар бэе махабадай үүргэнүүдые алдаһаар, эсэстэнь үбшэн үхэлдэ хүргэнэ. Үбшэн хүгжэхэ хурданиинь илгаржа болохошье һаа, диагноз табиһанай һүүлдэ дундажа наһалалта гурбан жэлһээ юһэн жэл хүрэнэ.
| Үбшэнүүдэй олон уласай ангилал (МКБ-10; ICD-10) | ||
|---|---|---|
| G30.0 | Эртэ эхилһэн Альцгеймерэй үбшэн | |
| G30.1 | Орой эхилһэн Альцгеймерэй үбшэн | |
| G30.8 | Бусад | |
| G30.9 | Альцгеймерэй үбшэн, тодорхойгүй | |
| ICD-10 онлайн (2019 оной ДЭМБ-ын хубилбари) | ||
Альцгеймерэй үбшэнэй ушар шалтагааниинь ойлгожо мэдэшэгүй. Аюулай 70% оршом генетикэһээ ушаруулаад, элдэб түрэлэй генүүдые зэмэлжэ болоно. Ондоо аюулай факторнууд дунда толгойн бэртэлгэ, депресси, гипертони юм. Үбшэнэй урасхалынь тархиин бляшкатай болон тархиин монсогтой холбогдоно. Ондоо боломжотой ушар шалтагааниие гаргахын тулада үнэншэмэ диагноз үбшэнэй түүхэ болон танин мэдэхын туршалга ба эмнэлгын зураглал болон шуһанай шэнжэлгэ дээрэ тулгуурилна. Эхинэй шэнжэ тэмдэгынь ехэбшэлэн юрын хүгшэрэлгэтэй худхажа болоно. Тодо диагнозые табихын тула тархиин эд эсые туршаха ёһотой. Сэдьхэсын болон бэеын дадхаалга болон өөхэлэлгые тэрьелгэ Альцгеймерэй үбшэнэй аюул түгшүүрые багадхажа магадгүй. Аюул түгшүүрые багадхадаг эм гү, али БАД үгы байна.
Үбшэнэй дэбжэлтые зогсохо гү, али урбуулха эмнэлгэ үгы байхашье һаа, зарим шэнжэ тэмдэгые (симптомые) саг зуура һайжаруулжа магад. Үбшэһэн хүнүүд бусадай туһаламжада этигэжэ найдана; ходо һанаашархагшада дарамтые байралуулна.
2015 ондо бүхы дэлхэй дээрэ 48 сая шахуу Альцгеймерэй үбшөөр үбшэдэг хүнүүд байгаа. Диилэнхидээ энэ үбшэн 65-һаа дээшэ наһатай хүнүүд үбшэдэгшье һаа, тохёолдолой 4% - 5% эртын Альцгеймерэй үбшэн энэнһээ эртэ эхилнэ. 65-һаа дээшэ наһатай хүнүүдэй дунда 6% Альцгеймерээр үбшэдэг. 2010 ондо, зүнтэглэл 486 000 шахуу үхэлые ушаруулба. 1906 ондо Германиин психиатр ба патолог Алоис Альцгеймер эгээн түрүүшынхиеэ тодорхойлбо. Алоис Альцгеймерэй түрүүшын эмнүүлэгшэ Августа Детер нэрэтэй байгаа. Хүгжөөһэн гүрэнүүдтэ, Альцгеймерэй үбшэн санхүүгэй талаар эгээн гаргашатай үбшэнүүдэй дунда.
Альцгеймерэй үбшэнэй үедэ ой тогтоолтын гүнзэгы алдагдал (амнези), үгэ хэлэлгын хомсодол (олигофази), этгээд хэлэлгэ (парафази), юумэнүүдые нэрлэн хэлэжэ шадахагүй байдал (ассоциатив агнози), нэрлэхэ хэлэлгэгүйдэл (амнестик афази), нэгэ гү, али хоёр оронтой тооной арифметикын үйлэдэл хэжэ шадахагүй байдал, тоо бодолгогүйдэл (акалкули), энгын хэгээд ниилэмэл үйлэдэлнүүдые гүйсэдхэжэ шадахагүйтэхэ, үйлэдэлгүйдэл (апракси), үзэг үгэ үгүүлбэри уншаад удхыень танижа шадахагүй байдал, уншалгагүйдэл (алекси) гэһэн танин мэдэхэгүйдэлэй шэнжэнүүд (агнози) элирнэ. Тархиин шэнгэндэ биохимиин шэнжэлгэ хэгээд амилоид ехэ хэмжээгээр элирнэ.
Зүүлтэ
Ород хэлээр:
- Ю. Г. Каминский, Е. А. Косенко «Популярно и не очень о болезни Альцгеймера» Либроком, 2009 г., 136 стр. ISBN 978-5-397-00194-6
- Билл Грант «Старческое слабоумие. Болезнь Альцгеймера и другие формы.» Alzheimer’s Disease. A Carer’s Guide Серия: Советы врача Норинт, 2003 г., 80 стр. ISBN 5-7711-0161-3
Англи хэлээр:
- Cummings JL, Frank JC, Cherry D, Kohatsu ND, Kemp B, Hewett L, Mittman B (2002). «Guidelines for managing Alzheimer's disease: Part I. Assessment». American Family Physician 65 (11): 2263–2272. PMID 12074525. Архивировалһан 13 таба һара 2008 оной.
- Cummings JL, Frank JC, Cherry D, Kohatsu ND, Kemp B, Hewett L, Mittman B (2002). «Guidelines for managing Alzheimer's disease: Part II. Treatment». American Family Physician 65 (12): 2525–2534. PMID 12086242. Архивировалһан 14 таба һара 2008 оной.
- Genes, lifestyles, and crossword puzzles: Can Alzheimer's disease be prevented? (PDF). US Department of Health and Human Services, National Institute on Aging. the original on 2008-02-27 үдэрһөө архивлагдаһан. 2008-02-29 үдэртэ хандаһан.
- Russell D, Barston S, White M (2007-12-19). Alzheimer’s Behavior Management: Learn to manage common behavior problems. helpguide.org. the original on 2008-02-23 үдэрһөө архивлагдаһан. 2008-02-29 үдэртэ хандаһан.
- Rodgers AB (2003). Alzheimer's Disease: Unraveling the Mystery. National Institute on Aging. Retrieved on 2008-08-22. Архивировалһан 1 арба һара 2008 оной.
This article uses material from the Wikipedia Буряад article Альцгеймерэй үбшэн, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Хэрбэеэ ондоо юумэнэй заагдаагүй һаа, CC BY-SA 4.0 зүбшөөрэлөөр удхыень хаража болохоор. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Буряад (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.