Эліэзер Бэн-Егуда: яўрэйскі мовазнавец, рэдактар газет

Адзін з адраджальнікаў сучаснага іўрыта і заснавальнікаў гебраізму, піянер сіянізму.

Эліэзер Бэн-Егуда
іўр.: אֱלִיעֶזֶר בֶּן־יְהוּדָה
Дата нараджэння	7 студзеня 1858(1858-01-07)[…]
Месца нараджэння	Лужкі, Дзісенскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	16 снежня 1922(1922-12-16) (64 гады)
Месца смерці	Іерусалім, Брытанскі мандат у Палесціне, Злучанае каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі
Месца пахавання	Яўрэйскія могілкі на Маслічнай гары[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  Асманская імперыя  Брытанскі мандат у Палесціне
Жонка	Дэвора Бэн-Егуда[d] і Хемда Бэн-Егуда
Дзеці	Ітамар Бэн-Аві[d] і Dola Ben-Yehuda Wittmann[d]
Род дзейнасці	лексікограф, мовазнавец, журналіст, граматык, рэдактар газеты
Навуковая сфера	мовазнаўства
Альма-матар	Дзвінскае рэальнае вучылішча[d]
Член у	Камітэт мовы іўрыт[d] (16 снежня 1922)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

 

Нарадзіўся ў мястэчку Лужкі ў Віленскай губерні (цяпер Шаркаўшчынскі раён Віцебскай вобласці Беларусі). Наведваў яўрэйскую пачатковую школу («хедар»), дзе з трох гадоў вывучаў іўрыт і Біблію. Да дванаццаці гадоў ён прачытаў вялікія часткі Торы, Мішны і Талмуда. Маці і дзядзька спадзяваліся, што ён стане рабінам, таму адправілі вучыцца ў ешыву Полацка. У ешыве ён атрымаў рэлігійную габрэйскую асвету, якая ўключала таксама некаторыя свецкія творы. Пазней ён вывучыў фрацузскую, нямецкую і рускую мову, ды адправіўся ў Дзвінск (цяпер Даўгаўпілс, Латвія) дзеля дадатковай адукацыі, дзе паступіў у рэальнае вучылішча (скончыў экстэрнам у 1877).

У 1878 годзе пачаў навучанне ў Сарбонскім універсітэце Парыжа, дзе вывучаў медыцыну, а таксама гісторыю і палітыку Блізкага Усходу. Ва ўніверсітэце надалей удасканальваў габрэйскую мову і граматыку. Тады ж ён пазнаёміўся з сіянісцкім рухам і пачаў усведамляць неабходнасць адраджэння нацыянальнай мовы габрэяў. У Парыжы ўпершыню меў дыялог з яўрэем на іўрыце, што пераканала яго ў магчымасці цалкам адрадзіць гэтую мову.

У 1881 годзе іміграваў ў Палесціну, якой кіравала тады Асманская імперыя, і асеў у Іерусаліме, дзе змяніў імя на Бэн-Егуда. У сям’і адзінай мовай стасункаў быў іўрыт. Яго сын Бэн-Цыён Бэн-Егуда быў першым ізраільцянінам, для каго іўрыт быў роднай мовай, іншай ён не ведаў і размаўляў толькі на ёй. Для навучання сваіх дзяцей сям’я жыла ў моўнай ізаляцыі, дзе ўжываўся толькі іўрыт.

У 1882 годзе Нісым Бэхар, дырэктар школы Torah & Avodah пры іерусалімскім каледжы Сусветнага габрэйскага хаўрусу^[d] прапанаваў Бэн-Егуду пасаду настаўніка, дзе той пачаў выкладаць на іўрыце. Бэхар азнаёміў Бэн-Егуду з метадам выкладання іўрыта на іўрыце, без перакладу на іншыя мовы. З прычыны хваробы Бэн-Егуда выкладаў нядоўга, але ягоная праца мела плён, ужо праз некалькі месяцаў вучні маглі свабодна размаўляць на іўрыце на побытавыя тэмы.

Некалькі гадоў Бэн-Егуда пісаў артыкулы ў мясцовай газеце «Гахавацэлет», а ў 1884 годзе пачаў друкаваць уласную газету «Гацві^[d]», якая задумвалася як сродак для навучання дарослых праз змест і мову. Бэн-Егуда выкарыстоўваў сваю газету як інструмент увядзення ў іўрыт новых слоў, якіх раней не існавала. Тады ж ён пачаў працу над слоўнікам, вынікам працы стаў 17-тамовы «Поўны слоўнік старажытнагабрэйскай мовы і сучаснага іўрыту», які канчаткова быў дароблены пасля ягонай смерці другой жонкай Гемдай і сынам . У снежні 1890 года стварыў Камітэт мовы іўрыт, які ў 1920 годзе рэарганізаваны ў Акадэмію мовы іўрыт, што цяпер ёсць галоўным цэнтрам даследавання і рэгулявання іўрыту.

29 кастрычніка 1922 года іўрыт, разам з арабскай і англійскай мовамі, абвешчаны адной з афіцыйных моў Брытанскага мандату ў Палесціне. Гэта адбылося ў тым ліку дзякуючы працы Бэн-Егуды.

Эліэзер Бэн-Егуда памёр у Іерусаліме 16 снежня 1922 года ад сухотаў.

На доме Эліэзера Бэн-Егуды ў Іерусаліме ўсталяваная памятная дошка. У гонар яго названая адна з цэнтральных вуліц Іерусаліма, а таксама вуліцы ў Тэль-Авіве, Хайфе і іншых гарадах Ізраіля.

На радзіме ў Лужках усталяваны памятны знак на месцы дома, дзе ён нарадзіўся. Бюст Эліэзера Бэн-Егуды ўсталяваны на Алеі славутых землякоў у Глыбокім.