Уна-Унсо: палітычная партыя і рух ва Украіне

Яго гісторыя пачынаецца са жніўня 1991 года, калі ён склаўся з палітычнага крыла (УНА) і парамілітарнага крыла (УНСО). Зарэгістравана пад цяперашняй назвай Міністэрствам юстыцыі Украіны 20 жніўня 2015 года.

Украінская нацыянальная асамблея
укр.: Українська національна ассамблея — Українська народна самооборона
УНА-УНСО
Эмблема руху Сцяг партыі
Лідар	Валерый Бабровіч  (укр.) (бел.
Заснавальнік	Юрый Шухевіч  (укр.) (бел. Дзмітрый Карчынскі Анатоль Лупынос  (укр.) (бел.
Дата заснавання	30 чэрвеня 1990 (33 гады таму)
Дата роспуску	22 траўня 2014 (толькі палітычнае крыло, злілося з арганізацыяй Правы сектар)
Штаб-кватэра	Кіеў, Украіна
Ідэалогія	нацыяналізм, украінскі нацыяналізм  (англ.) (бел., панславізм, антыкамунізм
Саюзнікі і блокі	Украінская народная самаабарона  (руск.) (бел. Патрыёт Украіны  (руск.) (бел. (да 2014)
Колькасць членаў	8 000
Дэвіз	Слава Нації — Смерть Ворогам!
Гімн	«Лишайся, мила, не плач, кохана»
Партыйны друк	газета «Наша справа»
Сайт	unso.in.ua
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Па словах Андрэаса Умланда  (руск.) (бел. і Антона Шэхаўцова, УНА-УНСО была створана ў 1991 годзе як «фармаванне, укамплектаванае членамі УНА, якія служылі ў савецкіх узброеных сілах… каб супрацьстаяць ДКНС». Эксперт па міжнароднай бяспецы Эндру МакГрэгар назваў УНА-УНСО «уплывовым, але маргінальным рухам», які моцна паўплываў на ўльтраправую палітыку ва Украіне  (англ.) (бел. дзякуючы сваёй прыкметнасці і ваяўнічасці, хаця яго колькасць усё яшчэ была невялікай. Хаця УНА была палітычным крылом арганізацыі, 22 мая 2014 года аб’ядналася з «Правым сектарам»; УНА-УНСО працягвае дзейнічаць самастойна.

УНСО прымала ўдзел у шматлікіх міжнародных канфліктах, адпраўляючы добраахвотнікаў для падтрымкі розных ваюючых бакоў. УНСО удзельнічаў у тым ліку ў Першай нагорна-карабахская вайне, вайне ў Прыднястроўі, вайне ў Абхазіі  (руск.) (бел., першай чачэнскай вайне, югаслаўскіх войнах і расійска-ўкраінскай вайне.

Раннія гады

УНА была створана 30 чэрвеня 1990 г. у Львове як Украінская міжпартыйная асамблея (УМА), якую ўзначаліў неадназначны палітык і пісьменнік-нацыяналіст Дзмітрый Карчынскі. 3-4 лістапада 1990 г. у Кіеве адбыўся з’езд Украінскага Нацыянальнага Аб’яднання (УНС). 11 студзеня 1991 г. атрады УНС на чале з Юрыем Тымай  (укр.) (бел. ахоўвалі Палац Сейму  (англ.) (бел. падчас студзеньскіх падзей у Літве. 30 чэрвеня 1991 года каля 200 членаў УНС правялі ў Львове факельны парад у памяць аб абвяшчэнні незалежнасці Украіны  (укр.) (бел. ў 1941 годзе.

У першыя дні спробы савецкага дзяржаўнага перавароту 1991 года атрад УНС на чале з ветэранам вайны ў В’етнаме Валерыем Бабровічам выехаў у Маскву; пазней атрад заклаў аснову для батальёна «Арго». 19 жніўня 1991 г. падчас барацьбы з ДКНС УНС стварыў у Кіеве атрад Украінскай народнай самаабароны (УНСО). Атрады былі сфармаваныя вакол невялікай групы этнічных украінцаў, ветэранаў вайны ў Афганістане. У снежні 1990 года першым кіраўніком УНС быў абраны Юрый Шухевіч  (укр.) (бел., сын Рамана Шухевіча. У сувязі з абвяшчэннем незалежнасці Украіны 8 верасня 1991 года шостая сесія УМА была перайменавана ў Нацыянальны сход Украіны; яна стала называцца УНА-УНСО, з-за цеснай сувязі УНСО з УНА.

З моманту здабыцця незалежнасці ў 1991 годзе ва Украіне існавалі сепаратысцкія рухі, накіраваныя на ўз’яднанне часткі Украіны з Расіяй і іншымі суседнімі краінамі. УНА-УНСО перашкодзіла народнаму дэпутату Вярхоўнага Савету Савецкага Саюзу Ганчарову ў справе аднаўлення Данецка-Крыварожскай савецкай рэспублікі і Данецкай нацыянальнай гвардыі на Данбасе. У Кіеве скасавалі Айчынны форум (рус.: «Отечественный форум»). У лістападзе 1991 г. УНСО правяло мітынг, і з-за бойкі з удзелам байцоў УНСО ўрад правёў першыя масавыя арышты актывістаў УНСО. У Адэсе УНСО спыніла ініцыятыву стварэння Наварасійскай рэспублікі, паўплываўшы на сепаратысцкія рухі на Букавіне і Закарпацці. 7 чэрвеня 1992 года група УНСО з Львова разагнала румынскі кангрэс у Чарнаўцах, які выступаў за аб’яднанне паўночнай Букавіны і Румыніі. У пачатку 1993 года УНСО налічвала каля 4000 членаў.

З 1994 г.

У снежні 1994 года УНА была зарэгістраваная як палітычная партыя, а на парламенцкіх выбарах ва Украіне 1994 году  (англ.) (бел. тры сябры УНА-УНСА былі абраныя дэпутатамі Вярхоўнай Рады (парламенту Украіны). У верасні 1995 года яго рэгістрацыя была прыпыненая да 1997 года.

УНСА была зарэгістравана як грамадская арганізацыя толькі ў Львоўскай, Цярнопальскай, Ровенскай і Палтаўскай абласцях. На практыцы, аднак, не было розніцы паміж членствам абедзвюх арганізацый.

 

З 1994 па 1997 гады члены УНА-УНСО стаў вядомым ва Украіне праз шэраг антырасійскіх мерапрыемстваў. Дэпутаты УНА-УНСО знішчылі расійскі сцяг у Вярхоўнай Радзе, байцы УНА-УНСО далучыліся да чачэнскіх паўстанцаў у Першай чачэнскай вайне, а актывісты ладзілі дэманстрацыі супраць расійскіх поп-выканаўцаў, якія прыяжджалі ва Украіну. УНА-УНСО ўмешваўся ва ўкраінскія царкоўныя справы і сутыкнуўся з міліцыяй падчас пахавання патрыярха Уладзіміра  (укр.) (бел., кіраўніка Украінскай праваслаўнай царквы Кіеўскага патрыярхату ў ліпені 1995 года. Арганізацыя падтрымлівала адлучанага РПЦ Патрыярха Філарэта Дзенісенку і ўдзельнічала ў спробах гвалтоўнага захопу маёмасці для новай царквы (у прыватнасці, у Ровенскай і Валынскай абласцях). Сяброўства дасягнула піка каля 10 000 удзельнікаў, каля 90 працэнтаў з якіх былі ва ўзросце ад 18 да 35 гадоў. Арганізацыя была адлюстравана ў дакументальным фільме Георгія Гангадзэ  (укр.) (бел. «Цені вайны» 1994 года.

У 1997 годзе ўрад Леаніда Кучмы забараніў Украінскую нацыянальную асамблею — Украінскую народную самаабарону. Члены УНА-УНСО адказалі гвалтоўнымі вулічнымі пратэстамі, у выніку якіх было арыштавана больш за 250 чалавек. Адным з арыштаваных быў Дзмітрый Карчынскі, які неўзабаве пакінуў арганізацыю.

У 1998 годзе новымі кіраўнікамі УНА-УНСО сталі Андрэй Шкіль  (укр.) (бел. і Юрый Шухевіч  (укр.) (бел., сын украінскага нацыяналіста Рамана Шухевіча. На парламенцкіх выбарах Украіны 1998 года  (англ.) (бел. арганізацыя атрымала 0,39 % галасоў.

 

Рух УНА-УНСО ўдзельнічаў ў кампаніі пратэсту «Украіна без Кучмы  (укр.) (бел.» 2000-01. На парламенцкіх выбарах 2002 года  (англ.) (бел. Андрэй Шкіль выйграў выбарчую акругу ў Львоўскай вобласці і атрымаў месца ў Вярхоўнай Радзе, сама партыя набрала 0,04 % галасоў. У 2003 годзе Шкіль выйшаў з партыі і стаў памочнікам Юліі Цімашэнкі.

2002 апынуўся годам расколаў. 30 чэрвеня 2002 года ў партыі адбыўся раскол — прыхільнікі Андрэя Шкіля правялі з’езд і абралі яго старшынёй УНА-УНСО. Скарыстаўшыся зняволеннем Мікалая Карпюка, група ўнсоўцаў абрала сваім старшынёй партыйнага фунцыянера Эдуарда Каваленку  (укр.) (бел.. Былы дэпутат ад УНА-УНСО Юрый Тыма  (укр.) (бел. гэтак жа арганізаваў сваю ўласную партыю, якую назваў «Украінская нацыянальная асамблея — Украінская нацыянальная салідарная арганізацыя».

Падчас Аранжавай рэвалюцыі члены УНА-УНСО падтрымлівалі Віктара Юшчанку і былі супраць яго прарасійскіх апанентаў, забяспечваючы бяспеку прыхільнікаў Юшчанкі і аранжавых лідараў, такіх як Юлія Цімашэнка, на Майдане Незалежнасці ў Кіеве.

У 2005 годзе Юрый Шухевіч  (укр.) (бел. зноў стаў лідарам партыі. На парламенцкіх выбарах 2006 года  (англ.) (бел. яна не атрымала прадстаўніцтва ў парламенце з 0,06 працэнта галасоў і не ўдзельнічала ў выбарах 2007 года  (англ.) (бел..

 

У 2008 годзе генеральны пракурор Паўднёвай Асеціі Тэймураз Хугаеў абвінаваціў УНА-УНСО ў далучэнні да грузінскага падраздзялення падчас жнівеньскай вайны, але ніякіх доказаў не было прадстаўлена. Паводле справаздачы Следчага камітэта Расіі за жнівень 2009 года, 200 членаў УНА-УНСО і вайскоўцаў Сухапутных войскаў Украіны аказвалі дапамогу Грузіі падчас баёў. Украіна абвінавачанне не прызнавала. Намесьнік кіраўніка УНА-УНСО Мікалай Карпюк  (укр.) (бел. заявіў, што «на жаль», ніводзін з сябраў арганізацыі не браў удзелу ў грузінскім канфлікце.

УНА-УНСО ўдзельнічала ва ўкраінскіх парламенцкіх выбарах 2012 году  (англ.) (бел., атрымаўшы 0,08 працэнта галасоў выбаршчыкаў і не выйграўшы ні ў адной з пяці выбарчых акруг, у якіх яны вылучалі кандыдатаў. Такім чынам, партыя не змагла атрымаць прадстаўніцтва ў парламенце.

У сакавіку 2014 года Расія распачала крымінальную справу супраць партыі і некаторых яе членаў, у тым ліку лідара партыі Алега Цягнібока са Свабоды, за «арганізацыю ўзброенай банды», якая нібыта ваявала з расійскай 76-й гвардзейскай дэсантна-штурмавой дывізіяй падчас першай чачэнскай вайны.

УНА-УНСО браў удзел у Еўрамайдане на баку пратэстоўцаў. Падчас пратэстаў загінула тры сябры УНА-УНСО, у тым ліку беларус Міхаіл Жызнеўскі. Палітычнае крыло арганізацыі «Украінская нацыянальная асамблея» аб’ядналася з «Правым сектарам» 22 траўня 2014 года. Партыя «Правы сектар» была створана на юрыдычнай і кадравай базе УНА.

24 сакавіка 2014 пад Роўна быў забіты пры нявызначаных абставінах відны дзяяч УНА-УНСО Аляксандр Музычка  (укр.) (бел. («Сашко Білий»).

7 красавіка 2015 года УНА-УНСО вырашыла ўзнавіць самастойную палітычную дзейнасць і выбрала старшынёй Канстанціна Фуштэя. Аднак 2 ліпеня 2015 года ў рэгістрацыі партыі УНА-УНСО была адмоўлена; па словах кіраўніка партыі, афіцыйнай матывацыяй адмовы было тое, што прадстаўнікі УНА-УНСО «ваявалі на баку фашыстаў у 1942 годзе». Аднак пазней, 20 красавіка 2015 года партыя ўсё ж была зарэгістравана і абвясціла аб намеры ўдзельнічаць у восеньскіх мясцовых выбарах.

У 2019-м годзе на выбарах у другім туры партыя Фуштэя падтрымала Пятра Парашэнку.

Лідары арганізацыі па гадах

• 1990—1994 Юрый Шухевіч  (укр.) (бел.
• 1994—1999 Алег Вітовіч  (укр.) (бел.
• 2002-? Андрэй Шкіль  (укр.) (бел.
• 2005-? Юрый Шухевіч  (укр.) (бел.
• 2015—2016 Канстанцін Фуштэй  (укр.) (бел.
• 2016-? Бабровіч Валерый  (укр.) (бел.

Грамадская арганізацыя «УНСО»

У кастрычніку 2014 года на Вялікім коле УНСО пераабрала склад Вярхоўнага Савета і зацвердзіла галоўнакамандуючым УНСО Канстанціна Фуштэя, яго намеснікам — Алега Білага «Ольжыча», а кіраўніком выканаўчай улады — Яраслава Лагнюка. Таксама ў Вярхоўны Савет увайшлі Раман Кароль «Цярэн» і Валерый Бабровіч «Усцім».

Партыя УНА-УНСО

У дзяржаўны рэестр унесены наступныя звесткі аб складзе кіруючых органаў партыі:

• Канстанцін Канстанцінавіч Фуштэй  (укр.) (бел. — старшыня партыі, член кіраўніцтва партыі,
• Валерый Алегавіч Бабровіч  (укр.) (бел. — намеснік старшыні Партыі, член кіраўніцтва партыі,
• Ярослав Алегавіч Лагнюк — член Праўлення партыі,
• Наталля Андрэеўна Чангулі — член Праўлення партыі,
• Сяргей Віктаравіч Чумак — член Праўлення партыі.

Новыя добраахвотнікі праходзяць вучэбна-патрыятычную і вайсковую падрыхтоўку ў вучэбным цэнтры УНСО ў Вінніцы і пасля адпраўляюцца на ўсход.

УНА-УНСО праводзіць дабрачынныя акцыі, маршы пратэсту, супрацоўнічае з валанцёрамі, дабрачыннымі арганізацыямі, навучальнымі ўстановамі, іншымі грамадскімі арганізацыямі і правымі палітычнымі партыямі, будуе сетку аддзяленняў.

• Студзеньскія падзеі ў Літве (1991) — на баку   Літвы.
• 1991 Спроба савецкага дзяржаўнага перавароту ў Маскве (лета 1991) — на баку   Расіі.
• Прыднястроўская вайна ў Малдове (вясна-лета 1992 г.) — на баку   Прыднястроўя.
• Вайна ў Абхазіі  (руск.) (бел. (1992—1993) — на баку   Грузіі.
• Першая карабахская вайна (1988—94) — на баку   Азербайджана.
• Вайна за незалежнасць Харватыі (1991—1995) — на баку   Харватыі.
• Баснійская вайна (1992—1995) — на баку   Босніі.
• Першая чачэнская вайна ў Расіі (1995—1996) — на баку   Ічкерыі.
• Вайна ў Косава (1998—99) — на баку   Саюзнай Рэспублікі Югаславія.
• Вайна ў Паўднёвай Асетыі (2008) — на баку   Грузіі (па заявах Следчага камітэту пры пракуратуры Расійскай Федэрацыі).
• Расійска-ўкраінская вайна (2014—цяпер) — на баку   Украіны.

Прыднястроўе

Падчас вайны ў Прыднястроўі члены УНА-УНСО ваявалі разам з прыднястроўскімі сепаратыстамі супраць урадавых войскаў Малдовы, абараняючы вялікую этнічную ўкраінскую меншасць у Прыднястроўі. Больш за 50 членаў УНСО ўзнагароджаны ордэнам «Абаронца Прыднястроўя».

Грамадзянская вайна ў Грузіі

 

У 1993 годзе УНА-УНСО накіравала добраахвотнікаў на абхаза-грузінскі канфлікт  (руск.) (бел. супраць абхазскіх сепаратыстаў. Падраздзяленне УНА-УНСО «Арго» далучылася да грузінскага боку каб супрацьстаяць абхазскім сілам, якія падтрымліваліся Расіяй, а некаторыя добраахвотнікі далучыліся да Сухумскага батальёна марской пяхоты Грузіі. Атрад CPT «Ustym» прадухіліў дэсантны штурм расійскіх войскаў пад Сухумі, патапіўшы расійскі вайсковы катэр. Сямёра сяброў УНСО загінулі пад Сухумі, 30 чальцоў атрымалі ордэн Вахтанга Гаргасалі.

Галоўныя бітвы з удзелам сяброў УНСО:

• Налёт на Сухумі (чэрвень 1993 г.)
• Засада вёскі Старушкіна (15 ліпеня 1993 г.)
• Штурм вёскі Шромы (17 ліпеня 1993 г.)
• Абарона Хомі (4 кастрычніка 1993 г.)
• Абарона Самтрэдыі (17 кастрычніка 1993 г.)

 

Расійска-ўкраінская вайна

У 2014-м годзе УНСО таксама ваявалі у расійска-ўкраінскай вайне ў складзе Добраахвотніцкага ўкраінскага корпуса  (укр.) (бел. і батальёна тэрытарыяльнай абароны  (укр.) (бел. 54-га Асобнага развед-батальёна «УНСО», а таксама чальцы УНА-УНСО склалі касцяк 131 Асобнага развед-батальёна «УНСО» УСУ. УНА-УНСО была перадана ваеная база ў Гушчынцах, дзе створаны і функцыянуе Вучэбны Цэнтр імя Яўгена Канавальца, дзе праходзяць навучанне рэзервовыя батальёны тэрытарыяльнай абароны, якія камплектуюцца ваенкаматамі з розных мясцовасцяў Украіны.

Яе сябры таксама ваююць ў 2022 годзе падчас расійскага ўварвання ва Украіну.

1996 год

Чальцы УНА-УНСО удзельнічалі ў Мінскай вясне. У прыватнасці, яны бралі ўдзел у супрацьстаянні з беларускай міліцыяй падчас Чарнобыльскага Шляху 1996 года ў Мінску. Па розных сведчаннях украінскія актывісты ўдзельнічалі ў бойках з міліцыяй. Ёсць версія аб тым, што менавіта іх удзел справакаваў перакрыццё праспекту Скарыны міліцэйскімі аўтамабілямі.

Д. Карчынскі ў сваёй кнізе «Вайна ў натоўпе» (укр.: «Війна в натовпі») не адмаўляе гэтага і сцвярджае, што адной з мэтаў УНА-УНСО ў Беларусі былі правакацыі грамадскіх хваляванняў і гвалтоўных пратэстаў. Пра тыя падзеі ён пісаў наступнае:

«На дзясятую гадавіну Чарнобыльскай катастрофы апазіцыя ў Мінску рыхтавала масавыя акцыі. Я вырашыў, што мы маглі б іх радыкалізаваць. Беларусы былі гатовы цярпець за ідэю. Я адправіў да Мінску некалькі груп (усяго некалькі дзясяткаў чалавек). Яны дабіраліся рознымі шляхамі. Адзінае, што я гаварыў ім на развітанне - "правакацыя, рэпрэсія, рэвалюцыя". Адну з груп затрымалі ў невялікім беларускім гарадку і, пратрымаўшы два дні, дэпартавалі. Усе іншыя дабраліся. Там яны арганізоўвалі сутычкі з АМАПам, перакульвалі міліцэйскія машыны, здолелі пераўтварыць звычайную дэманстрацыю ў перадумову грамадзянскай вайны. На жаль, працягу не адбылося... Большасці нашых удалося ўдала выслізнуць з Мінску, аднак сем людзей былі вылаўлены і абвінавачаны ў арганізацыі масавых хваляванняў... Мы намагаліся падняць хвалю абурэння ва Украіну, актывізаваць прэсу і ўрад. Усё няўдала... Мы працягвалі правакацыі ў Беларусі. Нашым заданнем было пасяліць у галавах моладзі ідэю пра неабходнасць тэрору. Мы масава засылалі ў Мінск і іншыя гарады інструкцыйныя і прапагандысцкія матэрыялы. » — Арыгінальны тэкст (укр.)   «На десяту річницю Чорнобильської катастрофи опозиція в Мінську готувала масові заходи. Я вирішив, що ми могли б їх радикалізувати. Білоруси були готові страждати за ідею, необхідно було їх навчити вбивати за ідею. Я відправив до Мінська кілька груп (всього кілька десятків чоловік). Вони добиралися різними шляхами. Єдине, що я говорив їм на прощання - "провокація, репресія, революція". Одну з груп затримали в невеликому білоруському містечку і, протримавши дві доби, депортували. Всі інші дісталися. Там вони організували сутички з ОМОНом, перевернули дві міліцейські машини, зуміли перетворити пересічну демонстрацію в передмову цивільної війни. На жаль, продовження не відбулося... Більшості наших вдалося вдало вислизнути з Мінська, однак сім людей були виловлені і звинувачені в організації масових заворушень... Ми намагалися підняти хвилю обурення в Україну, активізувати пресу і уряд. Все невдало... Ми продовжували провокації в Білорусі. Нашим завданням було поселити в головах молоді ідею про необхідність терору. Ми масово засилали в Мінськ та інші міста інструктивні і пропагандистські матеріали. »

2014-ы год

 

Да аб’яднання з «Правым сектрам» у рух уваходзілі таксама і грамадзяне Беларусі. Адным з іх быў журналіст і член УНА-УНСО Міхаіл Жызнеўскі («Локі»). Ён быў адным з першых загінулых на Еўрамайдане ў Кіеве. Гэта адбылося падчас сутыкненняў пратэстоўцаў з міліцыяй на вуліцы Грушэўскага.

У 2017-м Міхаіл Жызнеўскі быў пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам «Залатая Зорка» і атрымаў званне Герой Украіны.

Палітычная праграма  (англ.) (бел. Украінскай нацыянальнай асамблеі — Украінскай народнай самаабароны 1994 г. прадугледжвала Кіеў як цэнтар новага, панславянскага, усходняга вайсковага блоку. Эксперт па міжнароднай бяспецы Эндру МакГрэгар у 2006 годзе заявіў, што УНА-УНСО «можна лепш за ўсё ахарактарызаваць як уплывовы маргінальны рух» і «яго высокая вядомасць супярэчыць яго абмежаванай колькасці». Гімн руху «Застанься, мілая, не плач, каханая» — рэпрыза «Бэла чаа  (англ.) (бел.».

Ідэолагі руху прапагандуюць гістарычную нянавісць да некаторых народаў (напр. палякаў і рускіх).

Мэты і праграма

Асноўнымі мэтамі партыі, згодна са Статутам, з’яўляюцца:

• развіццё незалежнай, сувярэннай, прававой, сацыяльнай і дэмакратычнай дзяржавы;
• удзел у фармаванні ворганаў дзяржаўнай улады, мясцовага і рэгіянальнага самакіравання, прадстаўніцтва ў іх складзе шляхам удзелу ў выбарах і іншых палітычных дзейнасцях;
• мадэрнізацыя  (укр.) (бел. дзяржавы па прынцыпе справядлівасці, празрыстасці і безкарупцыйнасці, а таксама спрыянне фармаванню і выражэнню палітычнай волі грамадзян, забеспячэнне правоў чалавека

Праграма партыі пабудавана на прынцыпах і правілах грамадзянскага нацыяналізму  (укр.) (бел..

Парламентарыі УНА-УНСО

• Юрый Тыма  (укр.) (бел.
• Андрэй Шкіль  (укр.) (бел.

• Правы сектар
• Еўрамайдан
• Расійска-ўкраінская вайна
• Белы легіён