Суніцы: род раслін

	Суніцы
	; Палуніцы (Fragaria viridis)
Навуковая класіфікацыя
Дамен:	Эўкарыёты
Царства:	Расліны
Аддзел:	Кветкавыя
Клас:	Двухдольныя
Парадак:	Ружакветныя
Сямейства:	Ружавыя
Падсямейства:	Rosoideae
Трыба:	Potentilleae
Падтрыба:	Fragariinae
Род:	Суніцы
Міжнародная навуковая назва
	Fragaria L.
Тыпавы від
	Fragaria vesca L. — Палуніцы
ITIS	24624
NCBI	3746
EOL	229659
GRIN	g:4744
IPNI	30014957-2

Род уключае больш за 21 від і мноства гібрыдаў і сартоў. Суніцы растуць ва ўмераным клімаце па ўсім зямным шары.

Уключае як дзікарослыя віды (напрыклад: суніцы лясныя (Fragaria vesca), зялёныя (Fragaria viridis) і г. д.), так і віды, якіх у дзікіх формах няма (напрыклад суніцы садовыя (Fragaria × ananassa), часта памылкова званыя клубніцамі), так і тыя віды, якія ёсць у дзікай і культурных формах (напрыклад, клубніцы (Fragaria moschata)).

Назва

Родавая лацінская назва паходзіць ад лац.: fragare — прыемна пахнуць.

Батанічнае апісанне

Шматгадовая травяністая расліна.

Лісце трайчастае, у прыкаранёвай разетцы, на доўгіх чаранках, якія дасягаюць вышыні ў 10 см. У пазухах лісця развіваюцца кароткія паўзучыя парасткі (вусы), якія ўкараняюцца ў вузлах.

Каранёвая сістэма махрыстая, глыбіня залягання каранёў — 20-25 см.

Суквецце — шматкветкавы шчыток. Кветкі, як правіла, двухполыя, радзей аднаполыя, апыляюцца насякомымі. Пялёсткі звычайна белыя, часам жаўтлявыя; шмат тычынак і песцікаў.

Плод — несапраўдная ягада, ядомая. Плады маюць у сабе вітаміны, арганічныя кіслоты, пекцінавыя і дубільныя рэчывы.

Распаўсюджанне

Адрозніваецца каля 25 відаў. Пашыраны ў Еўразіі і Амерыцы. На Беларусі 3 віды: суніцы зялёныя, або палуніцы (Fragaria viridis), трапляюцца пераважна на паўднёвым усходзе, у далінах рэк, на лугах; суніцы лясныя (Fragaria vesca) найбольш пашыраны ў лясах, родапачынальнікі сартоў рэмантантных суніц, і больш рэдкія — клубніцы (Fragaria moschata).

Віды

Паводле The Plant List род уключае наступныя віды:

Fragaria × ananassa (Weston) Duchesne — Суніцы садовыя, ці Суніцы ананасныя, ці Клубніка, ці Трускаўка, ці Клубніца
Fragaria australis (Rydb.) Rydb.
Fragaria campestris Steven
Fragaria chiloensis (L.) Duchesne
Fragaria daltoniana J. Gay
Fragaria gracilis Losinsk.
Fragaria mexicana Schltdl.
Fragaria moupinensis (Franch.) Cardot
Fragaria nilgerrensis Schltdl. ex J. Gay
Fragaria nubicola (Hook. f.) Lindl. ex Lacaita
Fragaria orientalis Losinsk.
Fragaria pentaphylla Losinsk.
Fragaria tibetica Staudt & Dickore
Fragaria vesca L. — Суніцы лясныя, ці Трускаўка, ці Пазёмачнік, ці Суніца, ці Чырвоныя ягады, ці Красныя ягады, ці Пазёмка, ці Сунішнік, ці Пазёмкі typus
Fragaria virginiana Duchesne — Суніцы віргінскія
Fragaria yezoensis HARA

Хімічны склад

Кветаложа з’яўляецца адносна моцным алергенам пры ўжыванні ў ежу.

Кветаложа суніц утрымлівае арганічныя кіслоты, дубільныя рэчывы, аскарбінавую кіслату (да 500 мг/л), карацін (да 5 мг/л), вугляводаў утрымліваецца каля 8 г, бялкоў — да 2 г, нязначную колькасць вітаміну B, антацыянавыя злучэнні, пеларганідзін, трошкі эфірных масел. Каларыйнасць — каля 40 ккал / 100 г.

Лісце змяшчае вялікую колькасць аскарбінавай кіслаты (да 2,8 г/л), дубільныя рэчывы і часткова алкалоіды.

Збор і захоўванне

Збіраюць суніцы спелымі ў чэрвені — ліпені, лісце — у час цвіцення, у маі — чэрвені. Плады сушаць у цяні на гарышчы або ў сушылцы. Лісце сушаць на адкрытым паветры ў цяні.

Культываванне

У культуру суніцы ўведзены ў XV—XVI стагоддзях. Віды, якія вырошчваюцца:

суніцы садовыя, або ананасныя (Fragaria × ananassa), да якіх часта ўжываюць назву клубніцы (хоць у біялагічнай наменклатуры гэта назва належыць расліне, якія адносяцца да другога біялагічнага віду). З’яўляецца самым распаўсюджаным ў культуры відам суніц.
суніцы зялёныя (Fragaria viridis), якія сустракаюцца ў дзікім стане ў Беларусі і сярэдняй паласе Расіі.
суніцы віргінскія (Fragaria virginiana)
клубніцы (Fragaria moschata)
Fragaria chiloensis

Акрамя гэтага вырошчваюць іншыя гібрыды і сарты.

Выкарыстанне

Харчовыя і лекавыя расліны. У медыцынскай практыцы настой з ягад ці лісця ўжываюць як лёгкі мачагонны сродак пры ныркавых і пячоначных каменнях, а таксама пры матачных крывацёках.

У народным побыце, звычайна, ужываюць узвар расліны цалкам пад час цвіцення. П’юць гарачую і халодную гарбату пры прастуднай хваробе, высокай тэмпературы, захворваннях печані і жоўцевага пузыра, пры малакроўі.

Сокам ягад суніц націраюць вуллі, каб не хварэлі пчолы.

Суніцы ў культуры

I цяпер, калі сініца
Б’ецца крыльлем за акном, —
Мне твая усмешка сніцца,
Пах суніцаў ллецца ў дом.

Рыгор Крушына. «Суніцы».

У гонар роду Суніцы быў названы астэроід 1105 Fragaria (укр.) (бел., адкрыты 1 студзеня 1929 года. Адзін з фільмаў Інгмара Бергмана называецца «Сунічная паляна».

Вясной паляны пачыналі сніцца,
Хацелася туды прыспешыць крок,
Дзе на прыпёку першыя суніцы
Паказваюць ружовенькі бачок.

Сяргей Законнікаў. «Суніцы».

У геральдыцы

Суніцы ўпрыгожваюць шматлікія гербы (італ.) (бел. розных адміністрацыйных адзінак.

Герб нарвежскай камуны Нурдал (руск.) (бел.
Герб нарвежскай камуны Квефьёрд (руск.) (бел.
Герб Кстоўскага раёна (руск.) (бел. Ніжагародскай вобласці
Герб нямецкай камуны Фельдафінг (руск.) (бел.

У філатэліі

Выявы розных відаў суніц змешчананы на паштовых марках Беларусі, Германі і Расіі.

Паштовая марка Расіі 2003 года
Паштовая марка Беларусі 2004 года
Паштовая марка Беларусі 2004 года

У мастацтве

Як шырока распаўсюджаныя ягады, суніцы часта сустракаюцца на палотнах еўрапейскіх мастакоў. Іх малявалі Дэвід Кэндэл (англ.) (бел., Дэбара Грыскам (англ.: Deborah Griscom), Ян Пётр Норблін, Марыя Якунчыкава (руск.) (бел., Севярын Разен (англ.) (бел., Альберт Эдэльфельт, Альберт Анкер, Іеранім Босх, Вінсент Кларэ, Адрыян Каорт (руск.) (бел., Георг Флегель (руск.) (бел. і многія іншыя.

Севярын Разен (англ.) (бел.. «Нацюрморт з клубніцамі»
Альберт Эдэльфельт. «Дзікія суніцы»