Мастак Джозеф Райт

Мастак вылучаецца майстэрствам светлавых эфектаў, лічыцца адным з піянераў індустрыяльнай тэмы ў выяўленчым мастацтве. Выпрабаваў уплыў караваджызму, у першую чаргу ад нідэрландскіх мастакоў Герыта ван Хантхорста і Хендрыка Тэрбругена.

Джозеф Райт
англ.: Joseph Wright
Аўтапартрэт (каля 1780 года)
Імя пры нараджэнні	Джозеф Райт
Дата нараджэння	3 верасня 1734(1734-09-03)
Месца нараджэння	Дэрбі, Дэрбі[d], Дэрбішыр, Англія, Каралеўства Вялікабрытанія[…]
Дата смерці	29 жніўня 1797(1797-08-29) (62 гады)
Месца смерці	Дэрбі, Дэрбі[d], Дэрбішыр, Англія, Каралеўства Вялікабрытанія[…]
Грамадзянства	Каралеўства Вялікабрытанія
Бацька	John Wright[d]
Маці	Hannah Brookes[d]
Жонка	Ann Swift[d]
Дзеці	Anna Romana Wright[d], Joseph Wright[d], Harriet Wright[d], Joseph Wright[d], Maria Wright[d] і John Wright[d]
Род дзейнасці	мастак, пейзажыст, партрэтыст, архітэктурны чарцёжнік
Жанр	жывапіс: партрэт, пейзаж
Вучоба	Derby School[d]
Уплыў	Томас Хадсан
Член у	Каралеўская акадэмія мастацтваў
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Джозеф Райт нарадзіўся 3 верасня 1734 гады ў Дэрбі ў сям'і адваката — Джона Райта (1697—1767), які пасля стаў гарадскім службоўцам, і яго жонкі Ханны Брукс (1700—1764), ён быў трэцім з пецярых дзяцей. Райт атрымаў адукацыю ў школе Дэрбі і сам навучыўся маляваць капіюючы гравюры.

Вырашыўшы стаць мастаком, Райт адправіўся ў Лондан у 1751 годзе. Тры гады (1751—1753 і 1756—1757) будучы жывапісец вучыўся ў Лонданскай студыі ў вельмі вядомага партрэтыста Томаса Хадсана. Да 1760 года раннія партрэты выконваюцца Райтам у манеры свайго настаўніка («Партрэт міс Кетан», Сант-Луіс, Місуры, Гар. мастацкая гал.; «Партрэт Томаса Бенета», Дэрбі, музей).

 

У ранні перыяд творчых шуканняў — з 1760 па 1773 годы — мастак жыў у Дэрбі. Тут ён пазнаёміўся з майстрам па кераміцы Джошуа Веджвудам (англ.: Josiah Wedgwood), заснавальнікам кампаніі «Веджвуд», і хімікам Джозефам Прыстлі. Прысутнічаў пры эксперыментах навукоўцаў і маляваў іх у сваіх працах. У прыватнасці, у гэты перыяд ім былі напісаны карціны «Планетар» (1766, Дэрбі, музей; варыянт — Нью-Хэвен, Ельскі цэнтр Брытанскага мастацтва) і «Выпрабаванне помпы» (1768, Лондан, гал. Тэйт Роджерса-Колтмана), адбівалыя цікавасць жыхароў Сярэдняй Англіі да навуковых пошукаў. Дэні Дзідро адзначыў гэтыя працы Райта, назваўшы іх «сур'ёзным жанрам».

Першую спробу прайсці практыку ў якасці мастака Райт зрабіў у Ліверпулі, рэгулярна выстаўляючы свае карціны (напр., Міраван) у Каралеўскім Грамадстве Мастацтваў у Лондане. Аднак яго родны і любімы Дэрбі назаўжды заставаўся асноўным месцам, дзе мастак жыў і працаваў.

У перыяд з 1773 па 1775 годы Джозеф знаходзіўся ў Італіі, дзе маляваў старажытныя руіны (напрыклад, магілу Вергілія), вывучаў прамалёўку ландшафтаў («Чалавек, які закопвае норы»), капіяваў класічныя статуі і назіраў над захапляльным феерверкам падчас карнавала ў Рыме.

У Неапалі Джозаф Райт стаў сведкай грандыёзнага вывяржэння вулкана Везувій, які натхніў яго на напісанне некалькіх дзясяткаў карцін, якія паказваюць драматычны эфект барацьбы агню і цемры. Пасля гэта тэма вельмі часта знаходзіла адлюстраванне ў яго працах.

•  
  Вывяржэнне Везувія (1774)
•  
  Дом у агні ноччу (каля 1785 — 1793)
•  
  Везувій у Пасіліпа (каля 1788)
•  
  Пячора, паблізу Неапаля (1774)
•  
  Грот у Салернскім заліве, закат (каля 1780 — 1781)

На беразе Неапалітанскага заліва мастак даследаваў маляўнічыя пячоры і гроты. Свае ўражанні пра італьянскую прыроду ён выказаў словамі: «прыгожая і незвычайная атмасфера, гэтакая чыстая і зразумелая», што пасля знайшло адлюстраванне ў яго працах.

Два гады (1775—1777) мастак працаваў у Баце, дзе дарэмна спрабаваў прыцягнуць кліентуру Томаса Гейнсбара. Патрываўшы няўдачу, вярнуўся ў Дэрбі.

Пачынальна з 1778 года былі напісаны некаторыя яго лепшыя партрэты («Партрэт сэра Брука Бутбі», 1781, Лондан, гал. Тэйт; «Партрэт Юса Кока з жонкай і Дэніэлам Паркерам Кокам», 1780—1782, Дэрбі, музей; «Партрэт Томаса Гісбарна з жонкай», 1786, Нью-Хейвен, Ельскі цэнтр Брытанскага мастацтва). З гэтага часу твора Райта выстаўляюцца ў Каралеўскай Акадэміі, чальцом якой ён неўзабаве становіцца (асацыяваным з 1781 года, а ў 1784 годзе — поўным).

У апошнія гады жыцця ён часта хварэў і лячыўся ў свайго сябра Эразма Дарвіна.

Памёр Джозаф Райт у Дэрбі 29 жніўня 1797 гады ў крузе сям'і і быў пахаваны ў аснаванні царквы святога Алькмунда.

У 1968 годзе царква была разбурана, каб вызваліць месца для новай буйной часткі ўнутранай колцавай дарогі, якая праходзіць праз цэнтр горада, і, у наш час, знаходзіцца пад дарогай. Рэшткі Райта былі вывезены ў могілкі Нотынгем Роад.

У Райта і яго адзінай жонкі было шасцёра дзяцей, трое з якіх памерлі ў маленстве.

Поспех Джозафа Райта ў якасці партрэтыста прыносіў яму стабільны прыбытак. Аднак, у першую чаргу, ён вядомы сваімі навуковымі і індустрыяльнымі працамі, поўнымі драматызму, што адрознівала яго ад іншых сучаснікаў, ставячы ў адзін шэраг з іншымі вялікімі брытанскімі мастакамі.

Упершыню героямі вялікіх кампазіцый сталі працоўныя і навуковыя, а не антычныя і біблейскія персанажы ці жанрава-алегарычныя постаці. Месца пражыванне мастака ў Дэрбі, як раз спрыяла гэтаму, бо менавіта тут выявілася Індустрыяльная рэвалюцыя праз гамарні, шкляныя і гліняныя крамкі і мясцовыя фабрыкі. Дух гэтых месцаў знайшоў адлюстраванне ў шматлікіх працах мастака, напрыклад, «Лекцыя пра сонечную сістэму» (каля 1763—1765, Мастацкая галерэя, Дэрбі); «Досвед з паветранай помпай» (1768, Галерэя Тэйт Брытэйн, Лондан); «Гамарня» (1773, Эрмітаж, Пецярбург), «Алхімік, які адкрывае фосфар» (1771—1795, Мастацкая галерэя, Дэрбі)

•  
  Тры чалавекі, якія разглядаюць гладыятара пры свячах (1765)
•  
  Кузня (1771)
•  
  (1772)
•  
  Эксперымент над птушкай у помпе (1768)

Да канца жыцця Джозафа Райт заставаўся правінцыйным мастаком, аднак, дзякуючы яго арыгінальнай манеры, якая спалучае элементы готыкі і неакласіцызму, яго цікавасці да навуковых даследаванняў і да сучаснай літаратуры, ён стаў адным з папярэднікаў рамантычнага мастацтва.

Творчая спадчына Райта сабрана, галоўным чынам, у Ельскім цэнтры Брытанскага мастацтва ў Нью-Хэйвене, ва Уодсварт Атэнеум у Хартфардзе, у галерэі Тэйт у Лондане і ў музеі Дэрбі, уключаючы значны збор малюнкаў і акварэляў.