Прыватныя Ваенныя Кампаніі Ў Іракскай Вайне

Прыкметнай асаблівасцю была тое, што ўсе ўзброеныя фірмы, якія працавалі ў «гарачай кропцы», называлі сябе не ваеннымі, а ахоўнымі кампаніямі. Прычынамі гэтага сталі большая публічнасць прыватнікаў у параўнанні з мінулымі гадамі і ўзмацненне ўвагі з боку ААН, прэсы і гуманітарных арганізацый.

ПВК былі ўцягнутыя ў вайну яшчэ на падрыхтоўчым этапе: база арміі ЗША ў Катары — стартавая пляцоўка ўварвання, была пабудавана, абслугоўвалася і ахоўвалася прыватнікамі. У ходзе пачатковых баявых дзеянняў кантрактнікі былі задзейнічаны на абслугоўванні складаных сістэм узбраення. Яны кіравалі бамбардзіроўшчыкамі B-2, танкамі Abrams і баявымі беспілотнікамі Global Hawk  (англ.) (бел.. Кіраўнік часовай кааліцыйнай адміністрацыі Пол Брэмер супраціўляўся з’яўленню ваенных кампаній у Іраку. Аднак і ён не мог абысціся без паслуг наймітаў.

Спачатку фірмам дазвалялася мець толькі лёгкае стралковае ўзбраенне для самаабароны і абароны кліентаў. З цягам часу арсенал наёмнікаў папоўніўся гранатамі і гранатамётамі.

Вясной 2004 года прыватнікі адзначыліся ў баявых дзеяннях: 5—6 красавіка падчас шыіцкага паўстання байцы трох кампаній (Triple Canopy, KBR, Control Risks Group) трымалі абарону базы ў г. Эль-Кут.

З 2009 года дзейнасць замежных ПВК у Іраку патроху стала згортвацца. Прычынай гэтаму з’явіўся цэлы шэраг абставінаў. Грошай на тэндэры для прыватнікаў сталі вылучаць менш, а іракскі ўрад атрымаў вялікія правы ў распараджэнні ўласным бюджэтам. Таму набор замежных спецыялістаў скараціўся, так як сталі набіраць іракцаў за меншыя заробкі. Да таго ж з 1 студзеня 2009 года работнікі ПВК апынуліся пад юрысдыкцыяй іракскіх судоў. У пачатку 2012 года афіцыйны Багдад адмовіўся выдаваць візы і дазволы на працу замежным грамадзянам-работнікам ПВК. Гэта абцяжарыла дзейнасць прыватнікаў, і нават умяшанне офісных органаў ЗША не дапамагло выправіць сітуацыю.

У 2004 годзе ў «гарачай кропцы» дзейнічала больш за 60 ПВК з 30 тысячамі супрацоўнікаў. Многія байцы, вядома, былі амерыканцамі, але акрамя іх тут працавалі гуркхі  (руск.) (бел., філіпінцы, перуанцы, французы, немцы, палякі, брытанцы, румыны, калумбійцы, карэйцы, харваты, македонцы і іншыя. Станам на 2008 год па кантрактах з урадам ЗША, як паведамлялі афіцыйныя крыніцы, дзельнічалі 93 кампаніі. Няўрадавыя крыніцы называлі лічбу ў 310. Колькасць супрацоўнікаў ПВК у Іраку да канца 2008 года дасягнула 163 446 чалавек, што было толькі крыху ніжэй колькасці амерыканскіх вайскоўцаў у гэтай краіне. У наступным годзе колькасць вайскоўцаў склала 135 600 чалавек, а персаналу ПВК — 132 610. Станам на снежань 2011 года ў Іраку заставаліся 4 100 амерыканскіх ваеннаслужачых і 52 637 кантрактнікаў. Пасля вываду войск ЗША кантынгент ваенна-ахоўных фірм скараціўся да 10 000 чалавек.

ПВК і іншыя падрадчыкі спалучалі ўдзел у вырашэнні баявых задач і забеспячэння бяспекі ў канфліктнай зоне (у тым ліку ў рамках стабілізацыі і постканфліктнага ўрэгулявання), удзел у тылавым забеспячэнні, а таксама ў іншых праграмах і праектах эканамічнага характару.

Даследчая служба Кангрэса ЗША адзначала, што прыватнікі аказвалі розныя паслугі, у тым ліку займаліся аховай стацыянарных аб’ектаў (урадавыя будынкі, жылыя масівы, месцы правядзення работ па рэканструкцыі або будаўніцтву і іншае), аховай канвояў, аховай і суправаджэннем груп асоб, асабістай аховай высокапастаўленых чыноўнікаў, аператыўным каардынаваннем (кіраванне цэнтрамі камандавання, кантролю і сувязі), зборам і аналізам разведданых, навучаннем супрацоўнікаў сілавых структур Ірака. Найміты таксама адказвалі за ахову амерыканскіх баз. У дадатак да гэтага кандыдат ваенных навук Мікалай Башкіраў вылучыў таксама ўдзел у баявых дзеяннях і спецыяльных аперацыях (у тым ліку незаконнае здабыванне разведвальнай інфармацыі, усталяванне кантактаў з палявымі камандзірамі ўзброенай апазіцыі), вядзенне авіяцыйнай разведкі, тылавое забеспячэнне войскаў, паслугі ваенных аналітыкаў і ваенных перакладчыкаў, размініраванне і знішчэнне боепрыпасаў.

Кліенты наёмнікаў пазбягалі раёнаў баявых дзеянняў. Кантрактнікі, суправаджаючы канвоі і розныя асобы ў небяспечных зонах, часцей за ўсё імкнуліся праскочыць на вялікай хуткасці месца магчымай засады. Аднак з ростам масавасці праціўніка, з прымяненнем ім выбуховых прылад і бранябойных боепрыпасаў засады пачалі прыводзіць да разгрому калон.

У ахоўным сектары Ірака працавалі ўсе буйныя ПВК. Брытанская Erinys наймала мясцовых жыхароў (15 тысяч чалавек) для абароны нафтаправодаў. AirScan ажыццяўляла паветранае назіранне за нафтаправодамі, якія ахоўвалі патрулі Erinys. Багдадскі аэрапорт абаранялі наёмнікі Custer Battles, потым — GRS (таксама займалася аховай аб’ектаў нафтавай прамысловасці і чыноўнікаў). Кампанія EOD Technology занялася аховай канвояў і кліентаў, а з 2006 года ажыццяўляла ахову амерыканскіх ваенных баз. Аўстралійская OAM наймала выключна ветэранаў аўстралійскага спецназа для праводкі канвояў па вельмі небяспечнай дарозе Багдад—Аман. Кантракты на навучанне іракскіх сілавікоў атрымалі Vinnell і DynCorp. З часам з’явіліся і амерыкана-іракскія фірмы, напрыклад, Sabre, якая працавала на поўдні краіны на ахове нафтавых аб’ектаў. Самы вялікі кантракт атрымала KBR (больш за 11 млрд долараў). У яго ўваходзіла забеспячэнне амерыканскіх часцей, будаўніцтва і аднаўленне.

Гісторык і ваенны карэспандэнт Іван Канавалаў  (руск.) (бел. адзначаў, што гэты канфлікт стаў зорнай гадзінай для кантрактнікаў. У той жа час вайна ў Іраку выразна пазначыла адмоўныя асаблівасці «прыватызацыі вайны»: фірмы дрэнна каардынавалі дзеянні паміж сабой і з войскамі кааліцыі. Часам яны не вольна перашкаджалі правядзенню вайсковых аперацый. Вайскоўцы замежных рэгулярных армій неахвотна прыходзілі на дапамогу прыватнікам. З-за няяснасці юрыдычнага статусу кантрактнікаў немагчыма было прыцягнуць да суду. Напрыклад, у скандал са здзекамі над арыштаванымі ў турме Абу-Грэйб былі замяшаныя супрацоўнікі ПВК Titan і CACI, але ніхто з іх не трапіў пад трыбунал. Да таго ж Мемарандум № 17 акупацыйнай адміністрацыі падаў ім абарону ад іракскіх законаў, робячы іх беспакаранымі.

Аўтары кнігі «Асаблівасці партызанскіх і супрацьпартызанскіх дзеянняў у ходзе Іракскай вайны (2003—2011)» Алег Валецкі і Уладзімір Няелаў вылучалі яшчэ адзін праблемны момант — заробак кантрактнікаў быў большым, чым у вайскоўцаў рэгулярных армій краін кааліцыі. Паказальны выпадак, які меў месца ў маі 2005 года, калі амерыканскія марскія пяхотнікі з-за мітусні і блытаніны затрымалі байцоў ПВК Zapata. Вайскоўцы, ахоўваючы палонных прыватнікаў, даведаліся, што найміты атрымліваюць па 200 тысяч у год. Марпехі здзівіліся, чаму ў дзяржаўных падраздзяленнях, якія выконваюць аналагічныя функцыі, заробак нашмат меншы.

Валецкі і Няелаў ступень эфектыўнасці кантрактнікаў ацанілі нізка. Многія прыватныя кампаніі ў пагоні за грашыма не надавалі належнай увагі мэтазгоднасці тых ці іншых праектаў. Прафесійная этыка і энтузіязм персаналу на практыцы тут далёка не заўсёды вітаўся. Некаторыя фірмы займаліся банальным «адмываннем грошай». Асабліва Валяцкі і Няелаў адзначылі няякасны ўзровень паслуг па навучанні іракскіх вайскоўцаў, што адгукнецца ў 2014 годзе пры наступленні ІДІЛ на поўначы Ірака.

Паводле Башкірава, амерыканцы не былі гатовыя да вайны ў Іраку з маштабнай апорай на прыватных падрадчыкаў, з прычыны чаго шкода ад неэфектыўнага расходавання, падману, крадзяжу, карупцыі і іншых фактараў вылічалася мільярдамі. Дзейнасць ПВК была адной з прычын негатыўнага ўспрымання ЗША сярод мірнага насельніцтва. Сцвярджалася, што кантрактнікі ўяўлялі пагрозу легітымнасці мясцовых уладаў, якія дазвалялі гэтым структурам бескантрольна дзейнічаць. Шматлікія парушэнні і злачынствы (выпадкі адкрыцця агню па цывільным асобам, здзекі над зняволенымі і іншае), якія здзяйсняліся супрацоўнікамі фірм, станавіліся фактарам эскалацыі партызанскай барацьбы і паўстанцкага руху.

Валецкі і Няелаў сярод вядомых інцыдэнтаў з кантрактнікамі назвалі наступныя:

• 31 сакавіка 2004 года чацвёра супрацоўнікаў амерыканскай ПВК Blackwater трапілі ў засаду пад Фалуджай і былі забітыя. Нападнікі здзекаваліся над іх целамі і падвесілі на мосце.
• 4 красавіка 2004 года ў горадзе Эн-Наджаф супрацоўнікі Blackwater і байцы марской пяхоты ЗША ўдала адбілі атаку іракскіх паўстанцаў, але пры гэтым ад дзеянняў байцоў пацярпелі 100 мірных грамадзян.
• У маі 2005 года па падазрэнні ў нападзе на амерыканскіх вайскоўцаў былі затрыманы байцы Zapata. Як высветлілася, у адной з машын узброенай калоны кампаніі лопнула кола, што было ўспрынята ваеннымі як стрэл.
• 16 верасня 2007 годзе ў сталічным Багдадзе з-за прыдарожнай спрэчкі байцы Blackwater расстралялі натоўп мірных грамадзян.

• Прыватныя ваенныя кампаніі ў Афганскай вайне