Латві́йская Сацыялісты́чная Саве́цкая Рэспу́бліка (па-латыску: Latvijas Sociālistiskā Padomju Republika) — кароткатэрміновае дзяржаўнае ўтварэньне ў форме сацыялістычнае рэспублікі, утворанае падчас вайны за незалежнасьць Латвіі і якое існавала на тэрыторыі сучаснае Латвіі.
Абвешчаная 17 сьнежня 1918 году пры палітычнай, эканамічнай і вайсковай падтрымцы рэжыму Ўладзімера Леніна ў Расеі. Кіраўніком ураду зьяўляўся пісьменьнік, юрыст і адзін з арганізатараў Камуністычнае партыі Латвіі Пэтэрыс Стучка.
Латвійская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка лат. Latvijas Sociālistiskā Padomju Republika | |||||
| |||||
| |||||
Дзяржаўны гімн: «Internacionāle» | |||||
Афіцыйная мова | латыская, расейская, рэгіянальныя мовы | ||||
Сталіца | Рыга (да 22 траўня 1919), Рэжыца, Дзьвінск | ||||
Форма кіраваньня Старшыня ўраду | Сацыялістычная рэспубліка Пэтэрыс Стучка | ||||
Незалежнасьць — абвешчаная — ліквідаваная | 17 сьнежня 1918 13 студзеня 1920 |
Гісторыя Латвіі |
Раньняя гісторыя Сярэднявечча Новы час Найноўшы час |
24 сьнежня 1917 году ў горадзе Валка Выканаўчы камітэт Савету працоўных, салдацкіх і безьзямельных дэпутатаў Латвіі прыняў дэклярацыю пра самавызначэньне Латвіі, у выніку чаго была ўтворанае дзяржаўнае ўтварэньне, вядомае як Рэспубліка Іскалату. Старшынём ураду быў прызначаны Фрыцыс Розіньш. Улада рэспублікі распаўсюджвалася на рэгіёны Латвіі, не занятыя нямецкімі войскамі, аднак у пачатку наступнага году нямецкія войскі занялі ўсю тэрыторыю сучаснае Латвіі.
Пасьля падпісаньня 3 сакавіка 1918 году Берасьцейскага міру, паводле якога замацоўвалася адпадзеньне ад Расеі Балтыі, курляндзкі (поўдзень Латвіі) і ліфляндзкі (поўнач Латвіі без Латгаліі) соймы мясцовай арыстакратыі нямецкага паходжаньня 8 і 12 сакавіка адпаведна абвясьцілі ўтварэньне Курляндзкага й Лівонскага герцагстваў на тэрыторыях Курляндзкай, Ліфляндзкай і Эстляндзкай губэрняў. Нямецкае камандаваньне Обэр-Осту прапаноўвала аб’яднаць гэтыя ўтварэньні ў асабістай уніі з Прусіяй, разьлічваючы на дапамогу мясцовых немцаў. Увосень 1918 году новае герцагства было прызнанае нямецкім імпэратарам. Неўзабаве, 9 лістапада 1918 году ў Нямеччыне адбылася рэвалюцыя і была абвешчаная рэспубліка. Новае кіраўніцтва аддало загад пра вывад нямецкіх войскаў з Балтыі і герцагства спыніла сваё існаваньне.
У той жа час 18 лістапада 1918 году Народнай радай на чале з Карлісам Улманісам і Янісам Чакстэ, якія прадстаўлялі шэраг латвійскіх партыяў і арганізацыяў, грунтуючыся на раней прынятых рэзалюцыях, была абвешчаная незалежная Латвійская Рэспубліка. Гэты дзень лічыцца Днём Незалежнасьці ў сучаснай Латвіі. 7 сьнежня немцы афіцыйна перадалі свае паўнамоцтвы новаму ўраду на чале з Улманісам.
17 сьнежня гэтага ж году выйшаў маніфэст Часовага працоўна-сялянскага ўраду Латвіі, лідэрам якога быў Пэтэрыс Стучка. Гэтым маніфэстам аб’яўлялася ўстанаўленьне савецкае формы ўлады. Узброеныя сілы Латвійскае Сацыялістычнае Савецкае Рэспублікі, якія складаліся з чальцоў г.зв. Латыскіх стралкоў ды іншых частак Чырвонай арміі, здолелі хутка захапіць большую частку тэрыторыі сучаснае Латвіі, пакінуўшы пад кантролем часовага ўраду на чале з Карлісам Улманісам невялікі фрагмэнт тэрыторыі вакол гораду Ліепая, што на паўднёвым захадзе краіны. 3 студзеня была занятая Рыга, 13 студзеня ў Рызе адбылося абвяшчэньне Латвійскае Сацыялістычнае Савецкае Рэспублікі.
22 сьнежня 1918 году Ўладзімер Ленін падпісаў «Дэкрэт Савету Народных Камісараў пра прызнаньне незалежнасьці Латвійскае Савецкае Рэспублікі Латвіі», паводле якога абвяшчалася, у прыватнасьці, даручэньне вайсковым і грамадзянскім уладам Расеі дапамагаць савецкаму ўраду Латвіі ў авалоданьні ўсёй тэрыторыяй краіны. У савецкай гістарыяграфіі гэтая дата лічылася пачаткам латвійскае дзяржаўнасьці, яна ж працягвае лічыцца падобнай датай і ў гістарыяграфіі сучаснае Расеі.
Урад Стучкі працягнуў ажыцьцяўленьне камуністычных рэформаў і палітыкі, распачатых пры ліквідаваным раней урадзе г.зв. Іскалату. Некаторыя рэформы, такія як экспрапрыяцыя ўласнасьці «буржуазіі» (то бок, сярэдняй і вышэйшае клясаў), напачатку мелі папулярнасьць серад насельніцтва краіны. Разам з гэтым, урад Стучкі прыняў рашэньне пра нацыяналізацыю сельскагаспадарчых надзелаў, што прывяло да незадавальненьня ўрадам ЛССР серад сялянаў і цяжкіх эканамічных наступстваў у гарадох. Гэта прываяло, у сваю чаргу, да адмовы сялянаў у пастаўкі прадуктаў харчаваньня на ўрадавых умовах, праз што недахоп харчу ў гарадох стаў крытычным. У мескай мясцовасьці пачаўся голад, урад пачаў тэрор па мескіх і сельскіх раёнах у пошуках контрарэвалюцыянэраў, якія нібыта былі вінаватыя ў праліках ураду. Серад падобных захадаў адзначылася, у прыватнасьці, існаваньне рэвалюцыйных трыбуналаў.
Вясною 1919 году ўрад Улманіса атрымаў падтрымку нямецкіх фармаваньняў Фрайкору і здолеў аднавіць кантроль над страчанымі тэрыторыямі. 22 траўня гэтага ж году войскі ўраду Латвійскае Рэспублікі ўзялі пад кантроль Рыгу, у выніку чаго сілы ЛССР былі адкінутыя на ўсход краіны ў Латгалію, якая потым у пачатку 1920 году была адваяваная сумесным латвійска-польскім наступам. У выніку гэтага наступу былі ўзятыя Дзьвінск і Рэжыца, з прычыны чаго ЛССР спыніла сваё існаваньне.
11 жніўня 1920 году ўрад Латвійскае Рэспублікі падпісаў з РСФСР Мірную дамову між Расеяй і Латвіяй, такім чынам Расея прызнала незалежнасьць Латвіі і прызнала ўрад Латвійскае Рэспублікі ў якасьці яе паўнапраўнага палітычнага прадстаўніка. Разам з гэтым, у дамове падкрэсьлівалася адсутнасьць якіх-небудзь прэтэнзіяў датычна латвійскага народу й зямлі.
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Латвійская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.