Еўдакім Раманаў

Нарадзіўся ў мястэчку Нова-Беліца (цяпер у межах Гомля) у сям’і мяшчан. Скончыў Гомельскую прагімназію (1870), курсы настаўнікаў расейскай мовы і гісторыі (1872). Працаваў настаўнікам (з 1872), інспэктарам народных вучэльняў Віцебскай, Гарадзенскай губэрняў (1886—1895), Магілёўскай губэрні (1895—1906), быў чальцом Часовай камісіі па ўладкаваньні Віленскай публічнай бібліятэкі і музэю (1906—1916).

На працягу 6 гадоў (1897—1903) быў рэдактарам неафіцыйнай часткі газэты «Могилёвские губернские ведомости», з 1910 году — загадчыкам сэкцыі этнаграфіі і археалёгіі Паўночна-Заходняга аддзяленьня Расейскага геаграфічнага таварыства. З 1917 году жыў у Стаўрапалі, Расея.

Як гісторык і этнограф Раманаў вывучаў матэрыяльную і духоўную культуру Беларусі: жыльлё, адзеньне, сямейны побыт, народныя абрады, вераваньні, дзіцячыя гульні, народны каляндар і мэдыцыну. Зьяўляецца аўтарам больш як 200 працаў па этнаграфіі, фальклёры, гісторыі, археалёгіі і мове, сабраў і надрукаваў больш як 10 тысячаў фальклёрных твораў. Галоўная фальклёрна-этнаграфічная праца Раманава «Беларускі зборнік» (вып. 1—9, 1886—1912) зьяўляецца своеасаблівай энцыкляпэдыяй побыту і культуры беларусаў дарэвалюцыйнага часу.

Падчас жыцьця ў Магілёве Раманаў апублікаваў каля 100 розных дасьледаваньняў, ня лічачы бібліяграфічных нататак, колькасьць якіх даходзіла да 20—30 за год. Еўдакім Раманаў увёў у навуковы ўжытак вялікую колькасьць пісьмовых крыніцаў па гісторыі Магілёва, абсьледаваў археалягічныя помнікі гораду, даў ім апісаньне. Ён сабраў археалягічную калекцыю, у якой прадстаўленыя рэчы ўсіх эпох — ад каменных прыладаў працы да вырабаў XVII—XVIII стагодзьдзяў.

У 1886—1894 гадах вёў археалягічныя раскопкі на тэрыторыі Магілёўскай і Віцебскай губэрняў. Склаў археалягічныя мапы Магілёўскай, Віцебскай і Гарадзенскай губэрняў, сабраў зьвесткі пра больш за 1000 гарадзішчаў на Беларусі, выявіў шмат стаянак першабытнага чалавека, вёў антрапалягічныя дасьледаваньні. У 1905 годзе дасьледаваў Пелагееўскае гарадзішча, самае старое пасяленьне на тэрыторыі Магілёва (з VI ст. да н. э.).

Каля в. Высокі Гарадзец Талачынскага раёну Раманаў адкрыў помнік эпіграфікі XII ст. Барысаў камень. У 1900 годзе Раманаў выдаў зборнік «Тарас на Парнасе і іншыя беларускія вершы» (дапоўненае выданьне выйшла ў 1902), у 1901 апублікаваў (са скарачэньнямі) працу А. Мэера «Апісаньне Крычаўскага графства 1786 г.» Папулярызаваў творы Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча, Францішка Багушэвіча. Апублікаваў дасьледаваньне катрушніцкага лемезьня.

Яму належыць аўтарства першай археалягічнай мапы Магілёўскай губэрні. Ім таксама быў заснаваны ў 1897 годзе магілёўскі царкоўна-археалягічны музэй, які разьмяшчаўся ў будынку былога бэрнардынскага кляштара, меў больш за 6 тысяч экспанатаў.

За вялікі ўнёсак у разьвіцьцё навукі Раманаў быў абраны правадзейным чальцом Расейскага геаграфічнага таварыства (1886), таварыства аматараў прыродазнаўства, антрапалёгіі і этнаграфіі (1888), Маскоўскага археалягічнага таварыства (1890), Віцебскага статыстычнага камітэту (1891) і інш. На будынку краязнаўчага музэю ў Магілёве (Савецкая плошча) вісіць шыльда ў гонар Еўдакіма Раманава.

Аўтар болей за 200 прац па этнаграфіі, фалькларыстыкі, гісторыі, археалёгіі ды беларускай лінгвістыкі.

• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. 1—2 : Песни, пословицы, загадки / Е. Р. Романов. — Киев : Типография С. В. Кульженко, 1885. — 468 с.
• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 3 : Сказки / Е. Р. Романов. — Витебск : Типо-литография Г. А. Малкина, 1887. — 444 с.
• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 4 : Сказки космогоническия и культурныя / Е. Р. Романов. — Витебск : Типо-литография Г. А. Малкина, 1891. — 220 с.
• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 5 : Заговоры, апокрифы и духовные стихи / Е. Р. Романов. — Витебск : Типо-литография Г. А. Малкина, 1891. — 450 с.
• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 6 : Сказки / Е. Р. Романов. — Могилев : Типография Губернского правления, 1901. — IV, 527, [2] с.
• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 7 : Белорусские народные мелодии. Песни сезонные, обрядовые, игровые, танцы, духовные стихи / Е. Р. Романов. — Вильно : типография «Русский почин», 1910. — 44 с.
• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 8 : Быт белоруса / Е. Р. Романов. — Вильна : Типография А. Г. Сыркина, 1912. — 600 с.
• Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 9 :Опыт словаря условных языков Белоруссии с параллелями великорусскими, малорусскими и польскими / Е. Р. Романов. — Вильна : Типография А. Г. Сыркина, 1912. — 124 с.
• Романов, Е. Р. Опыт белорусского народного снотолкования / Е. Р. Романов. — Москва : «Русская» типография, 1889. — 18 с.
• Могилевская старина : Сборник статей «Могилевских губернских ведомостей». Вып.1. 1898 и 1899 гг. / под редакцией Е. Р. Романова. — Могилёв : Типография Губернского правления, 1900. — 87 с.
• Могилёвская старина : Сборник статей «Могилёвских губернских ведомостей». Вып. 2. 1900—1901 гг. / под редакцией Е. Р. Романова. — Могилёв : Типография Губернского правления, 1901. — 154 с.
• Могилёвская старина : Сборник статей «Могилёвских губернских ведомостей». Вып. 3. 1902—1903 гг. / под редакцией Е. Р. Романова. — Могилёв : Типография Губернского правления, 1903. — 127 с.
• Романов, Е. Р. Очерк быта нищих Могилевской губернии и их условный язык («любецкий лемент») / Е. Р. Романов // Этнографическое обозрение. — 1890. — № 4. — С. 117―145.
• Романов, Е. Р. Материалы по исторической топографии Витебской губернии. Уезд Велижский / Е. Р. Романов. — Могилев, 1898. — 252 с.
• Романов, Е. Р. Катрушницкий лемезень. Условный язык дрибинских шаповалов / Е. Р. Романов. — Санкт-Петербург : Типография Императорской Академии наук, 1901. — 44 с.
• Материалы по этнографии Гродненской губернии. Выпуск 1 / Ред. Е. Романов ; Управление Виленского учебного округа. — Вильно : Издание Управления Виленского учебного округа, 1911. — 238 с.
• Материалы по этнографии Гродненской губернии. Выпуск 2 / Ред. Е. Романов ; Управление Виленского учебного округа. — Вильно : Издание Управления Виленского учебного округа, 1912. — 396 с.

• Раманаў Еўдакім Раманавіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4 — С. 291.
• Раманаў Еўдакім Раманавіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8 — С. 90.
• Раманаў Еўдакім Раманавіч // Беларуская мова: Энцыклапедыя / Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: БелЭн, 1994.— 655 с. — С. 452—453.
• Раманаў Еўдакім Раманавіч // Археалогія і нумізматыка Беларусі: Энцыклапедыя. — Менск: БелЭн, 1993. — 702 с.: іл. ISBN 5-85700-077-7. — С. 533—534.
• Раманаў Еўдакім Раманавіч // Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Рэдкалегія: І. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Менск: БелСЭ, 1989. — 575 с.: іл. ISBN 5-85700-014-9. — С. 426.
• Раманаў Еўдакім Раманавіч // Асветнікі зямлі беларускай, X — пачатак XX ст. : Энц. даведнік / Рэд. кал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш. — Менск: БелЭн, 2001. — 496 с.: іл. ISBN 985-11-0205-9. — С. 348—349.
• Беларусы: У 13 т.  Т. 3: Гісторыя этналагічнага вывучэння / В. Бандарчык і інш.; Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. — Менск: Беларус. навука, 2001. — С. 126—133.
• Алексеев, Л. В. Евдоким Романович Романов (1855—1922 гг.) // Археология и краеведение Беларуси XVI в. — 30-е годы XX в. — Мн., 1996. С. 145—148.
• Раманаў Еўдакім Раманавіч // Беларускія лінгвісты — ураджэнцы Магілёўшчыны. Магілёў, 2001. С. 21—24.
• Невядомая спадчына Еўдакіма Раманава : матэрыялы да археал. карты Магілёўс. губерні : археаграф. зб. / аўт.-склад. І. А. Марзалюк. — Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2001. — 57 с.
• Марзалюк, І. А. Еўдакім Раманавіч Раманаў — археограф і археолаг Магілёўшчыны // Магілёўская даўніна. Магілёў, 1993. С. 37—45.
• Макушников, О. А. Е. Р. Романов и археология Гомельщины // Краеведение — основа духовного и нравственного возрождения общества. — Гомель, 1997. С. 82—84.
• Лярскі, П. А. Беларускі энцыклапедыст // Пачатковая школа. 1997. № 10. С. 56—58.
• Перапіска А. П. Сапунова з Е. Р. Раманавым / [публ. Іны Абрамавай] // Віцебскі сшытак. 2000. № 4. С. 64—73.

• 11 верасня — 150 год з дня нараджэння Е. Р. Раманава (1855—1922), этнографа, фалькларыста, археолага, краязнаўца, педагога // Нацыянальная бібліятэка Беларусі
• Артыкул у часопісе «Гістарычная брама»
• Старонка, прысвечаная Е. Р. Раманаву, на сайце Магілёўскага абласнога краязнаўчага музэю