Полацкі Богаяўленскі Манастыр

Помнік сакральнай архітэктуры
Полацкі Богаяўленскі манастыр
Полацкі Богаяўленскі манастыр
Краіна	Беларусь
Места	Полацак
Каардынаты	55°29′03″ пн. ш. 28°46′06″ у. д. / 55.48417° пн. ш. 28.76833° у. д. / 55.48417; 28.76833 28°46′06″ у. д. / 55.48417° пн. ш. 28.76833° у. д. / 55.48417; 28.76833
Канфэсія	праваслаўе
Статус	Ахоўная зона
Полацкі Богаяўленскі манастыр на мапе Беларусі Полацкі Богаяўленскі манастыр
Полацкі Богаяўленскі манастыр на Вікісховішчы

Полацкі Богаяўленскі манастыр — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Полацку. Знаходзіцца на правым беразе Дзьвіны, на гістарычнай Вялікай вуліцы. Пры пабудове быў у юрысдыкцыі Канстантынопальскага патрыярхату, цяпер — у валоданьні Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры барока і клясыцызму. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Комплекс складаецца з Богаяўленскай царквы і жылога корпуса зь дзьвюма цёплымі Эўрасіньнеўскай і Кацярынінскай цэрквамі.

Вялікае Княства Літоўскае

Дзеля пабудовы манастыра 8 траўня 1582 году кароль і вялікі князь Стэфан Баторы надаў два пляцы і вызваліў яго ад мескіх павіннасьцяў. У XVI—XVIII стагодзьдзяў манастыр складаўся з драўлянай царквы і будынка брацкай школы. Падпарадкоўваўся беспасярэдне Кіеўскай мітраполіі і канстантынопальскаму патрыярху. Упамінаецца ў 1633—1636 гадох, калі князь Самуэль Леў Агінскі і міравы земскі судзьдзя Сэбастыян Мірскі аднавілі прыстанак па пажары і паспрыялі заснаваньню праваслаўнага брацтва. У 1633 годзе манастыр як праваслаўны зацьвердзіў сваёй граматай кароль і вялікі князь Уладзіслаў Ваза. Сэбастыян Мірскі ахвяраваў пляц на Вялікай вуліцы дзеля пабудовы тэатра і школы (у 1656—1659 гадох у ёй выкладаў беларускі пісьменьнік і філёзаф Сімяон Полацкі). У 1650-я гады маскоўскі гаспадар Аляксей Міхайлавіч перадаў манастыру апусьцелы Спаскі манастыр зь яго вёскамі і двума млынамі на рацэ Палаце. У манастырскім архіве захоўваліся старажытныя акты і прывілеі, сярод якіх былі граматы маскоўскага гаспадара Аляксея Міхайлавіча 1655—1660 гадоў. Асноўнай уласнасьцю манастыра была вёска Ропна.

У чэрвені 1683 году манастыр пацярпеў ад мескага пажару, таму манахі мусілі закласьці на правабярэжным баку Полацка капліцу і новую царкву. Па пажары 1757 году ў 1761—1779 гадох збудавалі мураваную Богаяўленскую царкву.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Полацак апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, комплекс канчаткова перайшоў у валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1782 годзе архітэктар Дж. Кварэнгі распрацаваў праект пашырэньня манастыра. Прадугледжвалася раскрыцьцё архітэктурнага ансамбля ўздоўж Вялікай вуліцы — з бакоў царквы паўсталі два 2-павярховыя будынкі, разьмешчаныя чырвонай лініяй вуліцы: з захаду жылы корпус, з усходу — школа (з 1835 году мужчынская духоўная вучэльня, не захавалася). У 1798 годзе манастыр пакінулі за штатам, а ў 1842 годзе ўзьвялі ў другую клясу. У пачатку XIX ст. з усходу ад царквы збудавалі «эканамічны дом» (не захаваўся). У пачатку XX ст. пры манастыры налічвалася 28 чалавек браціі пад кіраўніцтвам архімандрыта Яўфімія.

Найноўшы час

У 1920-я гады савецкія ўлады зачынілі манастыр. У 1970-я гады жылы корпус рэстаўравалі, па чым яго выкарыстоўвалі як жылы дом. Пазьней будынак прыстасавалі пад музэй-бібліятэку Сімяона Полацкага і музэй беларускага кнігадрукаваньня. У 1959 годзе на будынку павесілі мэмарыяльную дошку Сімяону Полацкаму.

Па рэстаўрацыі ў 1981 годзе ў царкве разьмяшчалася карцінная галерэя. У 1991 годзе царкву перадалі Беларускаму экзархату Маскоўскага патрыярхату.

Богаяўленская царква

Асноўны артыкул: Сабор Божага Яўленьня (Полацак)

Царква Божага Яўленьня — помнік архітэктуры барока. Гэта крыжова-купальная базыліка з 2 вежамі на галоўным (заходнім) фасадзе і паўкруглай апсыдай. Над перакражаваньнем асноўнага аб’ёму і трансэпту — высокі сьветлавы барабан з сфэрычным купалам, завершаным гранёным ліхтаром. Такімі ж купаламі завяршаюцца 1-ярусныя фасадныя вежы, паўночная зь якіх зьяўлялася званіцай (7 званоў). Сьцены вежы, грані барабана праразаюцца высокімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі і падзяляюцца пілястрамі ў прасьценках. Галоўны фасад вэртыкальна падзяляецца магутнымі слаістымі пілястрамі на высокіх цокалях, восьсю сымэтрыі аркавы ўваходны партал і аконны праём хораў над ім. Вось сымэтрыі бакавых фасадаў падкрэсьліваецца рызалітам з лучковым уваходным праёмам з глыбокімі адхіламі. Пэрымэтрам будынка праходзіць карніз простага профілю.

Усярэдзіне 4 масіўныя слупы квадратнага сечавы, перакінутыя церазь іх аркі і ветразі нясуць сфэрычны купал зь ліхтаром. Цыліндрычны барабан пад купалам мае выгляд ратонды. Перакрыцьці — цыліндрычныя скляпеньні на распалубках. Над нартэксам на тройной аркадзе разьмяшчаюцца хоры з каванай агароджай. На левым перадалтарным слупе месьціцца ракальная арка — выхад на колішні амбон. Фрагмэнтарна захаваўся фрэскавы росьпіс на ўнутранай паверхні барабана.

Жылы корпус

Жылы корпус — помнік архітэктуры барока і клясыцызму. Гэта Г-падобны ў пляне будынак. Ва ўсходнім крыле разьмяшчаліся кельлі манахаў, пакоі ігумена, у кутняй частцы — дзьве цёплыя царквы: Эўфрасіньнеўская і Кацярынінская (плян зьмяніўся). З прычыны няроўнасьці рэльефу частка будынка мае наўпадвальны паверх. Галоўны (паўночны) фасад арыентуецца на гістарычную Вялікую вуліцу. У кампазыцыі галоўных фасадаў будынкаў выкарыстоўваецца характэрны для клясыцызму прынцып ордэру, але безь яго вэртыкальных частак. Першы паверх выступае як п’едэстал пад больш парадным другім паверхам, дэкаруецца рустам і падзяляецца невялікімі лучковымі аконнымі праёмамі. На гладкай паверхні сьценаў другога паверха — шырокі пасак, вокны больш выцягнутыя, з простымі ліштвамі. Будынкі завяршаюцца разьвітым прафіляваным карнізам. Кутняя частка (тут знаходзіліся кельлі) вылучаецца чатырма дарыцкімі паўкалёнамі, завяршаецца франтонам і невялікай вежай з купалам на цыліндрычным барабане.

Гістарычная графіка

• Старая графіка
•  
  1846 г.
•  
  Д. Струкаў. 1864—1867 гг.
•  
  1885 г.
•  
  1897 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
•  
  1889—1891 гг.
•  
  1889—1891 гг.
•  
  1890-я гг.
•  
  1900 г.

•  
  1900 г.
•  
  1902 г.
•  
  1903 г.
•  
  1903 г.

•  
  1906 г.
•  
  1910 г.
•  
  С. Пракудзін-Горскі, 1912 г.
•  
  1918 г.

•  
  Ф. Краўскопф, 1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.

•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.

•  
  1941 г.
•  
  1941 г.
•  
  1942—1943 гг.
•  
  1941—1943 гг.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
•  
  З боку ракі
•  
  Жылы корпус з боку двара
•  
  Жылы корпус з боку вуліцы
•  
  Уваход у жылы корпус

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Кулагін А. Праваслаўныя храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2001. — 328 с.: іл. ISBN 985-11-0190-7.

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  212Г000617

• Полацкі Богаяўленскі манастыр , Radzima.org