Umsonst! is a Poss'n mit G'saung und Taunz in drei Akt vom Johann Nestroy.
Der Artikl is im Dialekt Weanarisch gschriem worn. |
De Easchtauffüahrung woa'r aum 7. März 1857 im Theater an der Wien in Wean.
Daten | |
---|---|
Titl: | Umsonst! |
Goddung: | Posse mit Gesang und Tanz in drei Akten |
Originalsproch: | Deutsch |
Autor: | Johann Nestroy |
Literarische Voarlog: | Liliomfi von Ede Szigligeti |
Musi: | Carl Binder |
Eascheinungsjoar: | 1857 |
Uaauffiahrung: | 7. März 1857 |
Oat vo da Uaauffiahrung: | Theater an der Wien in Wean |
Oat und Zeid vo da Handlung: | Der erste Akt spielt in Stadt Steyr, der zweite und dritte in Braunau |
Personen | |
|
Da Schauspüla Arthur is valiabt in d' Emma, de wo vom Fräulein Anastasia im Auftråg von iah'n Vuamund, dem Fabrikant'n Finster, aufzog'n wiad. Dea is schoaf geg'n de Vabindung von sein Münd'l mit an Schauspüla und håt füa sie scho sein Neff'n und Eab'n ois Ehemaunn ausg'suacht. Drum mecht da'r Arthur mit da'r Emma davaurenna und sei Theatakolleg Pitzl soittat eahm dabei höif'n. Owa scho vuahea reist da Finster mit da'r Emma nåch Braunau fuat, nåchdem a den vameintlich'n Liabhåwa, den da Pitzl spüit, bestech'n mecht:
Im Gåsthaus Sauerfaß in Braunau san de Wiatstochta Sali und da Köina Georg eb'nfois a Liab'spaarl, gaunz gengan Gusto vom Vodan, dea wo si füa'r unhamli schlau hoit:
Da'r Arthur und da Pitzl vasuach'n, mit an Duachanaunda von etliche Theatakostüm' und -requisit'n dem Gåstwiat'n zum weismåch'n, dass dea füa de Sali vuag'sechane Bräutegam Ignaz a hochnåsata, unmeglicha Weana warat. Wia dea daunn wiakli kummt und vom Sauerfaß füa'n Arthur g'hoit'n wiad, is da Mischmasch komplett, aa'r in Ignaz sei Voda trågt des Seiniche dazua bei. Da Sauerfaß hoit schließli soga'r in Georg füa'n Neff'n vom Finster und betreibt a schnölle Hochzeit mit da Sali, damut eahm da reiche Eab' net auskumma kau. Endli stöit si daunn aussa, dass da richtiche Neffe da'r Arthur is und ollas lest si guat auf. Da Pitzl, dea wo'r a jede Geleg'nheit g'schnåppt håt, etliche Guid'n zum dakriag'n, fåsst de G'schicht z'saumm:
Obwoi auf'n Theatazedl vamerkt is, „Die Handlung ist dem Französischen nachgebildet“, håt des Weak vom Nestroy ois Vualåg in Wiaklichkeit de ungarische Poss'n Liliomfi vom Ede Szigligeti (Pseudonym füa'n Joseph Szathmáry). De Poss'n is aum 21. Dezemba 1849 easchtmois aum Budapesta Nateonäutheata aufg'füaht wua'n und im Repertoa bis in de Neuzeit vablieb'n. Aum 1. und 4. Juli 1856 is's im Josefstädter Theater, aum 24. Juli von dem gleich'n Joahr im Theater an der Wien duach ungarische Schauspüla präsentiat wua'n. Vom Weana Tänza und Ballettmasta Kaczér soi da Nestroy de Handlung und de Üwasetzung kriagt hau'm. In zwaa Briaf aus Reichenau an der Rax vom 16. und 21. Juli 1856 berichtet da Nestroy, ea tättat scho fleißich aun dem Stückl oawat'n und hoff'n, dass de Frau Kaczér net z' vüi umadum dazöiht, sunst'n kenntat eahm „eine andere Bühne zuvorkommen“ (Zitat). Dabei behaupt' da Nestroy aa, des Origenäu warat eigentli net ungarisch, sondan französesch. (Schaug dazua im Kapit'l Spätare Fåchkritik)
De dreiaktiche Fåssung håt insgesaumt 13 Auffüahrungan dalebt, de letzte aum 30. März. Z'weg'n de Buh-Ruaf' vom Publekum üwa de Läng von dem Stückl håt's da Nestroy (oda'r a von eahm Beauftrågta) auf an Akt z'saummküazt, wobei de Szenan 1–5 und teuweis 9 vom 1. Akt g'strich'n wua'n san, de Akt' 2 und 3 kompremiat, de Schlussszene (jetzt'n de 17.) håt an leicht vaändat'n Text kriagt. De Haundlung is auf'n Gåsthof Sauerfaß in Braunau beschränkt wua'n. De Veaseaun is åb 4. Jänner 1858 g'spüit wua'n und håt bis 1860 insgesaumt 25 Auffüahrungan dalebt. Åb 2. März 1861 is' aum Treumann-Theater wiedarum aufg'numma wua'n (bei de eascht'n sieb'n Auffüahrungan håt da Nestroy no mitg'spüit, z'letzt aum 19. Februar 1862).
Wäahrend de Vuaroawat'n håt da Nestroy vaschiedane „sprechende“ Nauman ausprobiat – füa'n Fabrikant'n Finster: Pimpl, Schlapp, Stutzig, Angstmeyer, Zeberl, Watschler, Schandler, Angstiger; füa'n Wiat'n Sauerfaß: Bierkopf; füa de Frau Zeppelmeyr: Frau Sandl.
Da Nestroy håt bei da Easchtauffüahrung aum 7. März 1857 den Pitzl, da Karl Treumann den Arthur, da Wenzel Scholz den Sauerfaß, da Alois Grois den Finster, da Friedrich Hopp den Gschlader, da Franz Gämmerler den Meyr g'spüit. De Dlle. Zöllner – mit ziemlicha Sichaheit woa damit de Emma Zöllner und net de öitare Schwesta Elise g'maant – is im letzten Moment ausg'foi'n und de Roi'n nåch ana Kritik von Moritz Gottlieb Saphir „ganz unerquicklich und abstoßend besetzt“ (Zitat) wua'n. Bei da Easchtauffüahrung von da kuaz'n Veaseaun aum 4. Jänna 1858 san da Nestroy, da Treumann, da Scholz, da Grois und da Gämmerler in eahnare Roi'n blieb'n, de Dlle. Zöllner håt desmoi mitg'spüit. Bei dera Vuafüahrung is des küazte Stückl z'saumman mit drei aundare geb'n wua'n: Den Aufaung håt Umsonst! g'måcht, daunn Schöne Seelen finden sich vom Louis Julius, Othellerl, der Mohr von Wien vom Karl Meisl und aum Schluss Zimmer und Cabinet zu verlassen vom Anton Bittner.
Nua weniche Restln vom Nestroy seine Manuskript' san no vuahaund'n. A'n Entwuaf, betit'lt Comödiant mit de Szenan 1–4 und teuweis 5, sowia de Szenan 6–9 vom 1. Akt im Konzept, ollas mit no net endgüitiche Nauman von de Peasaunan; a tit'lloses Manuskript mit de Szenan 10–12 vom 1. Akt; zwaa tit'llose Bladln mit de unvoiständich'n Szenan 14, 15 und 16 vom 2. Akt; a Szenar, eb'nfois mit'n Tit'l Comödiant.
Von da küazt'n Fåssung, Tit'l Umsonst, gibt's no zwaa Manuskript' von fremda Haund, des Souffleuabüachl und a Theatamanuskript mit aniche Untaschied' geg'nüwa dene aunda'n Veaseaunan.
A Partetua'r-Ohschrift mit'n Tit'l Umsonst. von Herrn Dirctor Johann Nestroi (sic!) Musik. von Carl Binder. Kapellmeister is eahoit'n, eb'nso a'n Ohschrift füa 24 Instrumenteustimman.
De Aufnauhm duach's Publekum – nåch da Küazung – woa duachaus guat, b'sundas de guate Roi'nbesetzung håt an Auklaung g'fund'n; de Pressestimman woa'n eha vuasichtich negativ bis neutral.
Aum Tåg nach da Easchtauffüahrung håt de Wiener Vorstadt-Zeitung (8. März, Nr. 66) in dem Sinn g'schrieb'n:
De Wiener Theaterzeitung (Nr. 56, S. 239) vom Adolf Bäuerle woa ziemli freindli, eb'nso des Fremden-Blatt (Nr. 55), sowia de Blätter für Musik, Theater und Kunst (Nr. 20, S. 80), olle drei vom 10. März.
Der Wanderer vom 10. März 1857 (Nr. 111) håt den unguat'n indirekt'n Eifluss vom Karl Treumann kritesiat:
In Saphir sei Zeidung Der Humorist, oft recht Nestroy-kritisch eig'stöit, woa'r aum 11. März (Nr. 67, S. 268) ziemli ob'nhin und kuaz:
Des daumois beliabte Monatsbladl Hans-Jörgel von Gumpoldskirchen håt aum 16. März (11. Heft, S. 22) in dera füa de Zeidung g'wohnt'n Dikteaun g'schrieb'n:
De einaktiche Veaseaun is nua'r in weniche Zeidungan besproch'n wua'n, de aus kuaze Stückln z'saummgstöite Benefizvaraunstoitung füa'n Karl Treumann håt dabei insgesaumt vanichtende Kritik'n kriagt.
Der Humorist vom 5. Jänna 1858 (Nr. 3, S. 4) håt g'schrieb'n:
In da Presse, eb'nfois vom 5. Jänna (Nr. 3), is de Kritik no kräfticha ausg'foi'n:
In da Ost-deutschen Post (Nr. 3) vom söib'n Tåg is anzich in Nestroy sei Stückl aun dem Åb'nd anichamåss'n posetiv beuateuit wua'n; de gleiche Manung hau'm de Wiener Vorstadt Zeitung, de Morgen-Post (Nr. 3) und des Fremden-Blatt (12. Jahrgang, Nr. 3) g'håbt.
Da Otto Rommel maant, dass des Weak zu dene „Schauspielstücken der letzten [Schaffens-]Periode“ (Zitat) zum dazuarechna warat, es hättat, genau a so ois wia Theaterg’schichten (1854) und dem zu seins Lebzeit net aufg'füaht'n „Nur keck!“ (1855),
Da Scholz hättat dabei imma'r a meistn's „statische“ Roi'n zuag'wies'n kriagt. Da Nestroy is dabei in ana eahm wiakli guat bekaunnt'n Umgewung blieb'n, nämlich in Theata. Olladings hättat eahm bei Umsonst! de Reakteaun vom Publekum, dem wås duach de uasprüngliche Laungåtmichkeit g'schwind fad wua'n is, zua'r ana drastisch'n Küazung auf an Akt zwunga.
Beim Fritz Brukner und Otto Rommel wiad b'sundas drauf hig'wies'n, dass des Problem mit'n Origenäu net kloa g'måcht warat, weu da Nestroy meglichaweis z' Recht aunehma håt kenna, es warat ka wiaklicha ungarischa Uasprung; de Motiv von dera Poss'n warat'n unzweifehåft in da französesch'n und deitsch'n Poss'nliteradua belegboa. In Nestroy sei Vasuach, den ungarisch'n Uasprung von dem Stückl net auf'n Theatazedl zum augeb'n, warat aus seina negativ'n Hoitung geg'nüwa dem ungarisch'n Nateonäulismus eakläaboa. In etliche Anekdot'n aus dera Zeit wurat auf de in Ungarn duachaus unfreindli kommentiate Eistöllung hig'wies'n. Geg'n den Dichta von Liliomfi håt si da Nestroy nåch ana Notiz in da Budapesta Zeidung Hőlgyfutár duachaus korrekt benumma, indem ea'r eahm von sich aus a großzügiche Entschädigung zuakumma håt låss'n. Trotzdem håt's in da ungarisch'n Presse no bis zum Aufang vom 20. Joahrhundat schoafe Augriff': da Pester Lloyd (1908, Nr. 73) håt g'schrieb'n „Ein Plagiat Nestroys“; a weitare Stimm aus'n gleich'n Joahr woa: „Nestroy ‚Umsonst‘ – ja és a ‚Liliomfi‘“ (Nestroys ‚Umsonst‘ – ist der ‚Liliomfi‘).
A Kritik vom Literatuahistorika Elemér Császár (1874–1940) håt beklågt, dass „das beste ungarische Possenspiel und diese total unbedeutende Posse von Nestroy […] ein und dasselbe“ warat'n.
Da Helmut Ahrens schreibt eb'nfois üwa de Diskusseaunan z'weg'n da Heakunft von dem Stückl, b'sundas auf de teulweis recht heftich'nn Reakteaunan in Ungarn. Aa de Tåtsach, dass da Nestroy füa si söwa, in Treumann und in Scholz Hauptroi'n im Sinn von an „Schauspielerstück“ eineg'schrieben hättat, wiad eawähnt.
Da Rio Preisner maant zu dem gleich'n Thema, da Nestroy hättat den ungarisch'n Uasprung meglichaweis aa drum vaschwieg'n, weul a'r aun des französesche Vuabüd g'laubt håt, siacht ois wesentlicha'n Grund aa no dafüa: „Die Ursache war rein politisch.“ (Zitat) Üwa de Roi'n vom Pitzl uateut a:
Sieben Mädchen in Uniform (Beoawatung) | Prinz Friedrich von Corsica | Der Zettelträger Papp | Dreyßig Jahre aus dem Leben eines Lumpen | Der Einsylbige | Der Tod am Hochzeitstage | Der unzusammenhängende Zusammenhang | Magische Eilwagenreise durch die Comödienwelt | Zwey Schüssel voll Fasching Krapfen | Der gefühlvolle Kerckermeister | Nagerl und Handschuh | Humoristische Eilwagen-Reise durch die Theaterwelt | Zampa der Tagdieb | Der konfuse Zauberer | Die Zauberreise in die Ritterzeit | Genius, Schuster und Marqueur | Der Zauberer Februar | Der Feenball | Der böse Geist Lumpacivagabundus | Robert der Teuxel | Der Tritschtratsch | Der Zauberer Sulphurelectrimagneticophosphoratus | Müller, Kohlenbrenner und Sesseltrager | Das Verlobungsfest im Feenreiche | Die Gleichheit der Jahre | Die Fahrt mit dem Dampfwagen | Die Familien Zwirn, Knieriem und Leim | Weder Lorbeerbaum noch Bettelstab | Eulenspiegel | Zu ebener Erde und erster Stock | Die Ballnacht | Der Treulose | Die beiden Nachtwandler | Der Affe und der Bräutigam | Eine Wohnung ist zu vermiethen in der Stadt | Moppels Abentheuer | Das Haus der Temperamente | Glück, Mißbrauch und Rückkehr | Der Kobold | Gegen Torheit gibt es kein Mittel | Die verhängnisvolle Faschingsnacht | Der Färber und sein Zwillingsbruder | Der Erbschleicher | Der Talisman | Das Mädl aus der Vorstadt | Einen Jux will er sich machen | Die Ereignisse im Gasthofe | Die Papiere des Teufels | Liebesgeschichten und Heurathssachen | Das Quodlibet verschiedener Jahrhunderte | Nur Ruhe! | Eisenbahnheirathen | Hinüber – Herüber | Der Zerrissene | Die beiden Herren Söhne | Das Gewürzkrämerkleeblatt | Unverhofft | Der Unbedeutende | Zwey ewige Juden und Keiner | Der Schützling | Die schlimmen Buben in der Schule | Martha oder Die Mischmonder Markt-Mägde-Miethung | Die lieben Anverwandten | Freiheit in Krähwinkel | Lady und Schneider | Judith und Holofernes | Der alte Mann mit der jungen Frau – Der Flüchtling | Höllenangst | Sie sollen ihn nicht haben | Karikaturen-Charivari mit Heurathszweck | Alles will den Prophet'n seh'n | Verwickelte Geschichte! | Mein Freund | Der gutmüthige Teufel | Kampl | Heimliches Geld, heimliche Liebe | Theaterg’schichten | „Nur keck!“ | Umsonst! | Tannhäuser (unsicha) → Tannhäuser (Wollheim) | Ein gebildeter Hausknecht (Beoawatung) | Zeitvertreib | Lohengrin | Frühere Verhältnisse | Häuptling Abendwind |
This article uses material from the Wikipedia Boarisch article Umsonst!, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Der Inhalt ist verfügbar unter CC BY-SA 4.0, sofern nicht anders angegeben. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Boarisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.