Астана: Ҡаҙағстандың баш ҡалаһы
Зинһар өсөн фекерләшеү тамамламайынса был ҡалыпты алмағыҙ.
Астана (элекке исемдәре Аҡмола, Целиноград, Нур-Солтан) — 1998 йылдың 10 июненән Ҡаҙағстан Республикаһының баш ҡалаһы.
| Ҡаҙағстандың баш ҡалаһы | |||||
| Астана ҡаҙ. Астана | |||||
Өҫтән сәғәт теле буйлап: астана үҙәге, Ҡаҙағстан концерт залы, Хәҙрәт Солтан мәсете, Л. Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты, Назарбаев Университет, Тыныслыҡ һәм татыулыҡ һарайы, Хан-Шатыр | |||||
| |||||
| Ил | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Статус | |||||
| Координаталар | |||||
| Эске бүленеш | 3 район | ||||
| Аким | Адильбек Рыскельдинович Джаксыбеков (2014 йылдың 22 октябренән) | ||||
| Нигеҙләнгән | |||||
| Беренсе мәртәбә телгә алынған | |||||
| Элекке исеме | до 1961 — Акмолинск, | ||||
| Ҡаҙағстандың баш ҡалаһы с | |||||
| Майҙаны | 722 км² | ||||
| Климат тибы | киҫкен континенталь | ||||
| Халҡы | ▲ 852 985 кеше (2015) | ||||
| Милли состав | ҡаҙаҡтар — 75,08% | ||||
| Конфессиональ составы | мосолмандар, христиандар һ.б. | ||||
| Этнохороним | астаналар | ||||
| Сәғәт бүлкәте | |||||
| Телефон коды | +7 7172 | ||||
| Почта индексы | 010000 | ||||
| Һанлы танытмалар | |||||
| Автомобиль коды | Z, 01 | ||||
| Рәсми сайт | astana.gov.kz | ||||
.svg)
.svg)
2015 йылдың 1 ғинуарына 985 852 кеше йәшәй. Ҡала территорияһы 200 км2 тәшкил итә. Ишим йылғаһының ике ярында урынлашҡан. Фарсы теленән тәржемәләгәндә, «Астана» һүҙе «изге урын» тигәнде аңлата. Ҡаҙағстанда ҙурлығы буйынса Алматы менән Шымкенттан һуң 3-сө урында тора.
География
Ишем йылғаһы ярында урынлашҡан.
Климаты
Ҡала климаты киҫкен континенталь. Йәй эҫе һәм ҡоро, ҡыш — һыуыҡ һәм оҙон. Уртаса йыллыҡ температура — 3,1 °C. Яуым-төшөм йылына 300 мм яуа. Уртаса йәй температураһы 20 °C, ҡышҡыһын −15 °C, йәйгеһен һауа температураһы 40 °C тиклем күтәрелеп, ҡыш көнө −50 °C тиклем түбәнәйеүе ихтимал. Климаттың йәшәү өсөн уңайһыҙлыҡтар тыуҙырыу сәбәпле, ҡаланы уратып, ағас ултыртыла.
Административ бүленеше
Астана ҡалаһы Һарыарҡа, Алматы, Есиль райондарына бүленгән.
Халыҡ һаны
2000 йыл менән сағыштырғанда, Астанала халыҡ һаны 169,2 мең кешегә артҡан, 2006 йыл башында 550,2 мең кеше булһа, 2015 йылдың 1 ғинуарына 985 852 кеше йәшәүе теркәлгән. Был күрһәткес буйынса Алматы ҡалаһынан һуң Ҡаҙағстанда 2 урында..
2009 йыл йомғаҡтары буйынса Астана ҡалаһының миграция сальдоһы 31 908 кеше тәшкил итә — республикалағы иң юғары күрһәткес. Миграция ағымының нигеҙендә — Ҡаҙағстандың башҡа төбәктәренән килеүселәр. 1000 кешегә — 704 кеше ситтән килеүсе һанала, 296 — урындағы кеше. Уларҙан сығышы менән Аҡмола өлкәһенән — 173, Көньяҡ-Ҡаҙағстан өлкәһенән — 66, Ҡарағандынан — 56, Ҡостанайҙан — 56, Алматынан 32 кеше. Уртаса никахҡа инеү йәше: ир-егеттәр — 27,5 йәш, ҡатын-ҡыҙҙар — 25,3 йәш.
1999 йылдан 10 йыл эсендә халыҡ үҫеше — 86,7 %. Ҡаланың милли составы: ҡаҙаҡтар, урыҫтар, әзербайжандар, украиндар, татарҙар, йәһүдтәр, белорустар, грузиндар, молдавандар, тажиктар, үзбәктәр һ.б. Дөйөм алғанда, ҡала халҡы үҫеше миграция иҫәбенә тәьмин ителә.
Халыҡ һаны артыуы
Ошо хәл һаҡланһа, үҫеш артасаҡ, йәғни ҡала халҡы һаны бер нисә йылдан миллионға тиклем етеүе ихтимал. Әммә был фараз тормошҡа ашҡан осраҡта ла, Алматыны үтә алмаҫ, сөнки уның халҡы 1.6 млн кеше тәшкил итә.
Түбәндә Астана халыҡ һаны үҫеше күрһәтелгән.
Милли составы
1987 йылда Аҡмолала халыҡ иҫәбен алыу буйынса 9707 кеше йәшәй, шул иҫәптән урыҫтар — 4619 (47,58 %), ҡаҙаҡтар — 3020 (31,11 %), татарҙар — 1035 (10,66 %), мордва — 223 (2,30 %), немецтар — 205 (2,11 %), йәһүдтәр — 173 (1,78 %), украиндар — 101 (1,04 %), башҡа милләттәр — 331 (3,41 %).
| 1989 | % | 1999 | % | 2009 | % | 2017 | % | 2018 | % | 2020 | % | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| бөтәһе | 281 252 | 100,00 % | 319 324 | 100,00 % | 613 006 | 100,00 % | 972 672 | 100,00 % | 1 030 577 | 100,00% | 1136156 | 100,00 % |
| Ҡаҙаҡтар | 49 798 | 17,71 % | 133 585 | 41,83 % | 425 298 | 69,38 % | 750 946 | 77,20 % | 805 718 | 78,18% | 906391 | 79,78 % |
| Урыҫтар | 152 147 | 54,10 % | 129 480 | 40,55 % | 122 215 | 19,94 % | 137 333 | 14,12 % | 138 175 | 13,41% | 139443 | 12,27 % |
| Украиндар | 26 054 | 9,26 % | 18 070 | 5,66 % | 12 783 | 2,09 % | 14 127 | 1,45 % | 14 176 | 1,38% | 14311 | 1,26 % |
| Татарҙар | 9339 | 3,32 % | 8 286 | 2,59 % | 8970 | 1,46 % | 11 299 | 1,16 % | 11 624 | 1,13% | 12313 | 1,08 % |
| Үзбәктәр | 640 | 0,23 % | 429 | 0,13 % | 7186 | 1,17 % | 10 238 | 1,05 % | 10 642 | 1,03% | 10906 | 0,96 % |
| Немецтар | 18 913 | 6,72 % | 9591 | 3,00 % | 6916 | 1,13 % | 9059 | 0,93 % | 9243 | 0,90% | 9403 | 0,83 % |
| Кореялылар | 1329 | 0,47 % | 2028 | 0,64 % | 4172 | 0,68 % | 6224 | 0,64 % | 6549 | 0,64% | 7048 | 0,62 % |
| Ҡырғыҙҙар | 94 | 0,03 % | 196 | 0,06 % | 2567 | 0,42 % | 4506 | 0,46 % | 4741 | 0,46% | 5235 | 0,46 % |
| Белорустар | 8220 | 2,92 % | 5761 | 1,80 % | 3752 | 0,61 % | 4034 | 0,41 % | 4052 | 0,39% | 4072 | 0,36 % |
| Әзербайжандар | 997 | 0,35 % | 902 | 0,28 % | 2618 | 0,43 % | 3696 | 0,38 % | 3811 | 0,37% | 4084 | 0,36 % |
| Поляктар | 2412 | 0,98 % | 2537 | 0,79 % | 2179 | 0,36 % | 2685 | 0,28 % | 2687 | 0,26% | 2711 | 0,24 % |
| Ингуштар | 2311 | 0,67 % | 1822 | 0,57 % | 2129 | 0,35 % | 2590 | 0,27 % | 2642 | 0,26% | 2733 | 0,24 % |
| Чечендар | 514 | 0,18 % | 752 | 0,24 % | 951 | 0,16 % | 1269 | 0,13 % | 1328 | 0,13% | 1415 | 0,12 % |
| Уйғырҙар | 53 | 0,02 % | 161 | 0,05 % | 689 | 0,11 % | 1210 | 0,12 % | 1315 | 0,13% | 1450 | 0,13 % |
| Башҡорттар | 1187 | 0,42 % | 870 | 0,27 % | 925 | 0,15 % | 1159 | 0,12 % | 1217 | 0,12% | 1271 | 0,11 % |
| Әрмәндәр | 814 | 0,29 % | 576 | 0,18 % | 946 | 0,15 % | 1174 | 0,12 % | 1204 | 0,12% | 1258 | 0,11 % |
| Молдавандар | 1004 | 0,36 % | 629 | 0,20 % | 621 | 0,10 % | 772 | 0,08 % | 783 | 0,08% | 814 | 0,07 % |
| башҡалар | 5498 | 1,64 % | 3649 | 0,83 % | 8089 | 1,32 % | 10 371 | 1,07 % | 10 670 | 1,04% | 11298 | 0,99 % |
Тарихы
Ҡала 1830-сы йылда Ишим йылғаһы буйында казак форпосты булып барлыҡҡа килә. Нигеҙ һалыусыһы — полковник Фёдор Кузьмич Шубин-икенсе, Бородино алышы ҡатнашыусыһы. Урыҫ-ҡаҙаҡ дуҫлыҡ мөнәсәбәттәре үҫешендәге роле өсөн II дәрәжәләге Изге Анна ордены менән бүләкләнә.
1862 йылда Аҡмола ҡала статусын алды.
1962 йылда ҡалаға Целиноград исеме бирелде.
1997 йылда Ҡаҙағстан Президенты Нурсолтан Назарбаев ҡалаға тарихи Аҡмола атамаһына күсереү тураһында ҡарар ҡабул итә.
1998 йылдың 6 майында ҡалаға Астана исеме бирелә.
1998 йылдың 10 июнендә Ҡаҙағстандың яңы баш ҡалаһы Астана менән халыҡ-ара рәсми танышыу уҙғарыла.
Иҡтисад
Ҡала иҡтисадын сауҙа, транспорт һәм бәйләнеш, төҙөлөш барлыҡҡа килтерә. Алматы һәм Астана ҡалаларының дөйөм һөҙөмтәһе Ҡаҙағстан сауҙаһының яртынан ашыу өлөшөн булдыра. Тауар әйләнеше буйынса Астана икенсе урында тора, төҙөлөш өүҙемлеге буйынса ла алда бара. 2009 йылда төҙөлгән бар торлаҡ йорттарҙың биштән бер өлөшө Астана ҡалаһына тура килә. Биш йылдан ашыу ҡала торлаҡтың файҙаланыуға тапшырыу күләме буйынса беренсе урында.
Ҡаланың сәнәғәт өлкәһе төҙөлөш материалдарын, аҙыҡ-түлек сығарыу, машина төҙөү өлкәһендә тупланған. Инвесторҙар йәлеп итеп, яңы конкурентлы өлкәләрҙе үҫтереү өсөн «Астана — яңы ҡала» махсус иҡтисад зонаһы булдырылған. Бындағы үҙенсәлекле хоҡуҡи режим һалым һәм таможня ташламалары менән ҡыҙыҡһындыра.
Мәҙәниәт
Һуңғы йылдарҙа ҡалала мәҙәни-мәғариф ойошмалар күбәйҙе: 3 театр, 23 китапхана, 2 кинотеатр, Аҡмола өлкә филармонияһы, 2 һарай, 3 балалар музыка мәктәбе. Шулай уҡ музейҙар (Ҡаҙағстан Республикаһының милли музейы, һынлы сәнғәт музейы, Сәкән Сәйфуллин музейы), театрҙар (Күләш Байсәйетова ис. милли опера һәм балет театры, Кәлибәк Ҡыуанысбаев ис. ҡаҙаҡ музыка драма театры, М. Горький ис. академия урыҫ драма театры), Конгресс-холл, Йәштәр һарайы, Президент мәҙәниәт үҙәге эшләп килә. Бәйтерек монументы — ҡала символы.
Спорт
Ҡаланың иҫтәлекле урындары
- Байтерек — монумент, Астананың мөһим иҫтәлекле урыны һәм символы
- Казак Ели — монументы
- Нуржол бульвары (элекке Һыулы-йәшел бульвар) — Йырлаусы фонтандар аллеяһы менән рекреацион йәйәүлеләр зонаһы.
- «Аҡ Урҙа» — Ҡаҙағстан Республикаһы Президентының резиденцияһы.
- Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы — халыҡ-ара кимәлдә үтә торған һәм дипломатик саралар өсөн тәғәйенләнгән бина; бинала шулай уҡ буласаҡ һәм булған объекттар менән Астананың күләмле макет-планы бар.
- Тыныслыҡ һәм татыулыҡ һарайы — Конгресс-холл, саммиттар һәм традицион ҡаҙаҡ һәм донъя дине вәкилдәренең съездарын үткәреү өсөн тәғәйенләнгән.
- «Ҡаҙағстан» — Үҙәк концерт залы.
- «Шабыт» — Сәнғәттәрҙең Ҡаҙаҡ милли университеты.
- «Жастар» — Уҡыусылар һәм йәштәрҙең ижад һарайы.
- «Хан Шатыр» — Эре сауҙа-күңел асыу үҙәге (донъяла иң ҙур сатыр булып иҫәпләнә).
- Милли- мәҙәни комплекс «Этноаул»
- «Мангiлiк ел» триумфаль аркаһы
- Милли йыһан үҙәге
- Киләсәк энергия музейы «Нур алем»
- «Донъя диуары» монументы
Туғандаш ҡалалар
Астана донъялағы 20 ҡала менән туғанлашҡан.
| Ҡала | Йыл | Дәүләт |
|---|---|---|
| Анкара | - |  Төркиә |
| Истанбул | - | Төркиә |
| Измир | - | Төркиә |
| Өфө | 2017 |  Рәсәй |
| Мәскәү | - | Рәсәй |
| Санкт-Петербург | - | Рәсәй |
| Ҡазан | 2004 | Рәсәй |
| Амман | - |  Иордания |
| Рига | - |  Латвия |
| Ташкент | - |  Үзбәкстан |
| Гданьск | 1996 |  Польша |
| Варшава | 2002 | Польша |
| Киев | 1998 |  Украина |
| Сеул | 2004 |  Көньяҡ Корея |
| Дубай | - |  БҒӘ |
| Пекин | - |  Ҡытай |
| Манила | - |  Филиппины |
| Тбилиси | 2005 |  Грузия |
| Бишкәк | 2011 |  Ҡырғыҙстан |
| Ханой | - |  Вьетнам |
| Ницца | 2013 |  Франция |
| Оулу | 2013 |  Финляндия |
Ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр
- Астана — төньяҡтан ҡарағанда, Азия баш ҡалаларының иң ситтә урынлашҡаны.
- Астана — Төньяҡ боҙло океан бассейнында урынлашҡан дәүләттәрҙең икенсе баш ҡалаһы. Тағы берәүе — Монголияның баш ҡалаһы Улан-Батор.
Һылтанмалар
- Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігі 2011 йыл 29 сентябрь архивланған.
- Астана Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)
- күні мерекесіндегі басты шаралар(недоступная ссылка)
Иҫкәрмәләр
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Астана, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.