ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ

ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ
	; ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ প্ৰতীক
	বৰ্তমান পদাধিকাৰী; ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড়; ৯ নৱেম্বৰ, ২০২২ -ৰ পৰা
	ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়
চমুনাম	চিজেআই
আসন	নতুন দিল্লী
মনোনয়ন কৰ্তা	ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ কলেজিয়াম
নিয়োগকৰ্তা	ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি
কাৰ্যকাল	৬৫ বছৰলৈকে
Constituting instrument	ভাৰতৰ সংবিধান (১২৪ অনুচ্ছেদ মতে)
গঠন	১৯৫০; ৭৪ বছৰ আগতে
প্ৰথম পদাধিকাৰী	এইছ. জে. কানীয়া (১৯৫০–১৯৫১)
দৰমহা	₹২,৮০,০০০ (৩,৯২৫.৬ ডলাৰ) (প্ৰতি মাহ)
ৱেবচাইট	ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়

ভাৰতৰ প্ৰথম মুখ্য ন্যায়াধীশ এইছ এছ কানীয়া আছিল। ভাৰতৰ বৰ্তমান ৫০তম মুখ্য ন্যায়াধীশ হৈছে ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড়।

নিযুক্তি

সাধাৰণতে উচ্চতম ন্যায়াধীশৰ সেৱাৰ ফালৰ পৰা আটাইতকৈ জ্যেষ্ঠ ন্যায়াধীশ গৰাকীক মুখ্য ন্যায়াধীশ হিচাপে বাছনি কৰা হয় যদিও এই নিয়ম দুবাৰকৈ ১৯৭৩ আৰু ১৯৭৫ চনত ভংগ কৰা হৈছে। উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সেৱাৰ ফালৰ পৰা জেষ্ঠ্য ন্যায়াধীশেৰে গঠিত কলেজিয়ামে ভাৰত চৰকাৰৰ আইন মন্ত্ৰালয়লৈ পৰৱৰ্তী মুখ্য ন্যায়াধীশৰ নাম পঠিয়ায় আৰু আইন মন্ত্ৰালয়ে সেই নাম ৰাষ্ট্ৰপতিলৈ দাখিল কৰে। বৰ্তমান নীতি অনুসৰি আইন মন্ত্ৰালয়ে নাম পুনৰ বিবেচনাৰ বাবে কলেজিয়ামলৈ পঠিয়াব পাৰে যদিও কলেজিয়ামৰ নিৰ্ণয় অন্তিম নিৰ্ণয়। তাৰপিছত ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে মুখ্য ন্যায়াধীশ গৰাকীক নিযুক্তি প্ৰদান কৰে। ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে তেওঁক শপত বাক্য পাঠ কৰোৱায়।

কাৰ্যকাল আৰু অপসাৰণ

ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশৰ কোনো নিৰ্ধাৰিত কাৰ্যকাল নাই। তেওঁ নিযুক্তিৰ তাৰিখৰ পৰা ৬৫ বছৰ বয়সলৈকে এই পদত অধিষ্ঠিত থাকিব পাৰে। সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ ১২৪(৪)ৰ মতে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশৰ অপসাৰণৰ নিয়ম তেওঁৰ ওপৰতো প্ৰযোজ্য। তেওঁক কেৱল ভাৰতৰ সংসদত অপসাৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে অপসাৰিত কৰিব পাৰি।

ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশক তেওঁৰ কাৰ্যকালত পদৰ পৰা অপসাৰিত কৰিব নোৱাৰি যদিও ভাৰতৰ দুয়ো সদনত মুঠ উপস্থিত সাংসদৰ দুই তৃতীয়াংশ সাংসদৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠ ভোটেৰে গৃহীত হোৱা তেওঁৰ সংবিধানৰ অৱজ্ঞা তথা অপব্যৱহাৰৰ ওপৰত আধাৰিত একে অধিবেশনতে ৰাষ্ট্ৰপতিক দাখিল কৰা অপসাৰণ প্ৰস্তাৱৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে তেওঁক পদৰ পৰা অপসাৰণৰ নিৰ্দেশ দিব পাৰে।
— অনুচ্ছেদ ১২৪(৪), ভাৰতৰ সংবিধান,

সা-সুবিধাসমূহ

সংবিধানে ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশে লাভ কৰা সা-সুবিধাসমূহ নিৰ্ণয় কৰা অধিকাৰ ভাৰতীয় সংসদক প্ৰদান কৰিছে। উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশে 'ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকল (দৰমহা আৰু অন্যান্য সা-সুবিধাসমূহ) আইন, ১৯৫৮' ৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা মতে সা-সুবিধাসমূহ লাভ কৰে। ষষ্ঠ কেন্দ্ৰীয় বেতন আয়োগৰ পৰামৰ্শ মতে ২০০৬-০৮ চনত তেওঁ লাভ কৰা সুবিধাসমূহ পুনিৰীক্ষণ কৰা হৈছে। বৰ্তমান তেওঁ প্ৰতিমাহে ₹ ২,৮০,০০০ টকা দৰমহা হিচাপে লাভ কৰাৰ লগতে অন্যান্য সা-সুবিধা সমূহ উপভোগ কৰে।

কাৰ্যকৰী ৰাষ্ট্ৰপতি

'ৰাষ্ট্ৰপতি (কাৰ্যৰ পৰা অব্যাহতি) আইন, ১৯৬৯' অনুসৰি ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি আৰু উপৰাষ্ট্ৰপতিৰ দুয়ো গৰাকীৰ পদখালি হ'লে ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশে কাৰ্যকৰী ৰাষ্ট্ৰপতি হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰে। ভাৰতৰ ইতিহাসত এনে ঘটনা কেৱল এবাৰ সংঘটিত হৈছে। ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জাকিৰ হুছেইনৰ কাৰ্যকালত মৃত্যু হোৱাত উপৰাষ্ট্ৰপতি বৰাহগিৰি ভেংকট গিৰিয়ে কাৰ্যকৰী ৰাষ্ট্ৰপতি হিচাপে কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰিছিল। পিছলৈ ৰাষ্ট্ৰপতি পদৰ নিৰ্বাচনৰ বাবে ভি. ভি. গিৰিয়ে উপৰাষ্ট্ৰপতি পদৰ পৰা পদত্যাগ কৰে আৰু তেতিয়া উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ মহম্মদ হিদয়াতুল্লাহয়ে কাৰ্যকৰী ৰাষ্ট্ৰপতিৰ পদভাৰ গ্ৰহণ কৰিছিল। ইয়াৰ লগতে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সেৱাৰ ফালৰ পৰা জ্যেষ্ঠ ন্যায়াধীশ গৰাকীয়ে কাৰ্যকৰী মুখ্য ন্যায়াধীশ পদ লাভ কৰে। নৱনিৰ্বাচিত ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰাৰ পিছত মহম্মদ হিদয়াতুল্লাহ পুনৰ মুখ্য ন্যায়াধীশৰ পদলৈ ঘূৰি আহে।

কাৰ্যকৰী ৰাষ্ট্ৰপতি হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা মুখ্য ন্যায়াধীশ সকলে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সমূহ ক্ষমতা আৰু সা-সুবিধা লাভ কৰে।