Glasskilderkuns

Dit word ook brandskildering genoem. As die glas klaar verwerk is, word dit in loodstafies vasgesit. Die tegniek is gedurende die Middeleeue ontwikkel en het tydens die Gotiek ʼn hoogtepunt bereik. Gedurende die Renaissance het die glasskilderkuns 'n tweede bloeityd beleef, waarin veral die Noordelike en Suidelike Nederlande 'n belangrike rol gespeel het.

Hierna het die belangstelling sterk afgeneem en met die oplewing van die Middeleeuse kuns gedurende die Romantiek (begin van die 19e eeu) moes die tegniek opnuut ontdek word. In die 19e en 20e eeu is die glasskilderkuns meer dikwels toegepas en die ou metodes het feitlik geen veranderinge ondergaan nie.

Die manier waarop die gebrandskilderde glas gedurende die Middeleeue vervaardig is, is opgeteken in 2 ou resepteboeke. Die belangrikste een is die Schedula diversarum artium van die monnik Rogkerus (bynaam Theophilus), wat omstreeks 1100 in die Benediktyneklooster in Helmarshausen (Sakse) as goudsmid werksaam was.

Die prosedure was soos volg: Die ontwerp word eers in die korrekte grootte geskets, aanvanklik op ʼn plank of tafel en later op papier. Hierdie skets in die regte formaat (meestal van dieselfde afmetings as die werk wat gedoen moet word), word " karton" genoem.

Op die karton word met swaar lyne aangedui hoe die stroke buigsame lood moet loop om die stukkies glas aanmekaar te hou. Die glas, wat ontstaan het deur die samesmelting van sand en die as van beukehout (later soda), word volgens die verskillende vlakkies, op die karton met letters aangedui, met 'n warm yster in stukke gesny. Sedert die 15e eeu word 'n diamant gebruik. Die glas word gedurende die smeltproses gekleur wanneer verskillende metaaloksiede bygevoeg word.

Op die gekleurde glas word details met swart of donkerbruin verf geskilder, wat (volgens dieselfde beginsels as emalje) uit verpoeierde glas van 'n lae smeltpunt en yster- of koperoksiede (vir die kleur) saamgestel word. Dit word met 'n bindmiddel soos Arabiese gom gemeng. Die glasverf word in 'n oond, wat tot 600 °C verhit is, op die onderlaag van die glas vasgesmelt (gemoffel). Die beperkte kleurskema (waarin blou, geel, groen en rooi oorheers) bepaal in groot mate die geheimsinnige, vonkelende karakter van die vroeë Gotiese glas tot omstreeks 1250.

As die venster een maal gemonteer is, word dit nog verder verstewig deur 'n raamwerk van ysterstawe, die armatuur. Teen die middel van die 13e eeu is die Gotiese boutegniek vervolmaak en was dit moontlik om baie groot openinge vir vensters te laat, wat gesteun word deur stene, middelstyle en transeerders.

In dieselfde eeu is 'n geel verfstof uitgevind, vervaardig uit 'n mengsel van silwerpoeier en oker (geelklei), wat deursigtig gebly het en gebruik kon word om skakerings in ander kleure aan te bring. Bruin, geel en olyfgroen was toe die oorheersende tinte in die vensters wat saam met die witter, gladder glas baie meer lig deurgelaat het.

Teen 1500 het die glasskilderkuns baie van sy oorspronklike karakter verloor. Groter stukke glas is met emaljeverf in meer kleure beskilder en swart is gebruik om skaduwerking aan te bring. Die loodstafies het hul funksie as ondersteuning van die voorstelling verloor en dit het dikwels gelyk of dit onwillekeurig aangebring is of dit het die vensters in reghoekige kompartemente verdeel. Na 'n lang periode van stilstand is hierdie tegniek in sy ongewysigde vorm weer toegepas. Pleks van lood is nou ook beton of kunsstof gebruik om die glasstukkies vas te hou.

Vermoedelik het die glasskilderkuns in Bisantium ontstaan maar in die Westerse Christendom volledig ontwikkel. Geskrewe bronne en enkele oorblywende fragmente dui daarop dat daar in die 9e en 10e eeu al vensters in Duitsland en Frankryk met voorstellings beskilder is. Die 5 profetefigure in die katedraal in Augsburg is waarskynlik die vroegste voorbeeld wat volledig bewaar gebly het (sommige dateer uit 1060 en ander uit omstreeks 1130).

Die glasskilderkuns het ʼn geweldige ontwikkeling beleef met die opkoms van die Gotiese boukuns. Die eerste belangrike sentrum was île de France (die gebied om Parys) met die abdy van St. Denis. Omstreeks 1140 was daar onder ab Suger (1085-1151) glaseniers werksaam wie se invloed oor die hele Noord-Frankryk en selfs in die weste van Duitsland en Frankryk gegeld het.

Die glas uit hierdie periode, waarin 'n diepblou en vlamrooi oorheers het, was onderverdeel in 'n aantal geometriese vorme - medaljons - waarin Bybelse verhale en teologiese temas aan die volk uitgelê is. Die katedraal van Chartres was nil. St. Denis die belangrikste sentrum van die glasskilderkuns in Frankryk.

Van die grootste aantal vensters wat in die tweede helfte van die 12e eeu en die begin van die 13e eeu in die katedraal aangebring is, het die meeste bewaar gebly. Pragtige vensters uit hierdie tyd kan ook in die kerke van Poitiers, Le Mans, Bourges en Auxerre gesien word. Die tegniese ontwikkeling het in die loop van die 19e eeu tot gevolg gehad dat die onderverdeling van vensters in medaljons plek gemaak het vir groter aanmekaargesitte voorstellings.

Die geborduurde rande (borduursels) met gestileerde bladmotiewe wat die voorstellings omsoom het en vroeër al gebruik is, was natuurliker van karakter. Die glas van die Sainte Chapelle in Parys (1248) het 'n nuwe kleurgebruik laat ontstaan. Pragtige glas uit die 14e eeu kan byvoorbeeld in die St. Quen in Rouen en in die katedraal van Evreux gesien word. Naas die gekleurde kerkvensters het daar al vroeg 'n raamversiering van abstrakte of plantmotiewe in grys (grisaille) ontwikkel, wat veral in die Cisterciënserkloosters toegepas is. Die bekendste Cisterciënser, Bernardus van Clairvaux (1090-1153), het in 1134 gelas dat die vensters kleurloos moet wees en sonder voorstellings versier moes word.

Tydens die Gotiek was die Engelse glasskilderkuns nou verwant met die Franse glasskilderkuns. Pragtige vensters uit die 13e eeu het in die katedrale van Canterbury, Lincoln en York behoue gebly. Kenmerkende Engelse elemente is regafgeslote kore wat dikwels van een groot venster voorsien is en die baie smal, hoë, lansetvormige (spitsboogvormige) verdeling van die venster (kenmerkend vir die loodlynstyl wat in die 14e eeu toegepas is). Vensters uit die 14e eeu kan in die katedrale van Lincoln, Wells en Salisbury gevind word. Terwyl die Franse invloed wes van die Ryn oorheers het, was die ontwikkeling in die glasskilderkuns in Middel-en Suid-Duitsland (ook in Oostenryk en Switserland) meer streekgebonde.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409494 band