Rinåd

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Rinåd », loukîz cial.

On rnåd, c' est ene biesse ås tetes, magneuse di tchå, ki vike dins les bwès et ki s' aprepeye voltî des måjhons.

Sincieus no d' l' indje : Vulpes vulpes

Li rnåd vike dins des terêyes. I magne bråmint des rawiants, aprume des soris.

Li rnåd a l' no d' esse on hapeu d' poyes dins les cinses, mågré k' i n' î vént k' rålmint.

Li rnåd esteut eto tchessî po s' pea.

El Walonreye, el fén do 20inme sieke, li rnåd a stî les cåzes di sacwantès minêyes di må d' araedje.

Terêye

 

 

Å pus sovint, li rnåd va colnijhî des terêyes di taessons. Li taesson pout continouwer a-z î dmorer, avou li rnåd.

I pout eto abaguer dins ene terêye di robete, si c' est dins l' såvlon, et k' el pôrè alårdji.

I pout tchoezi ene terêye dins tolminme ké tere, apus ki les plaeces avou bråmint des rotches.

Cwand on-z a gazé les terêyes di rnåd a cåze do må d' araedje, dins les anêyes 1960, on-z a veyou des rnåds ki fjhént leu bôre so tere.

Les terêyes ont todi dipus d' on trô.

Amagnî

Li rnåd est on grand distrujheu d' rawiants. On vout k' i magne inte 6000 et 10.000 pitits rawiants l' an, aprume des soris et des rates. Gn a nole ôte biesse k' endè distrût ostant.

I s' nourixh eto di robetes, di live, di faizans, di coks di bouhire, di fans d' tchivroûs et d' poyes et ds ôtes oujheas d' poli.

Mins li rnåd pout ossu bén apicî :

• des oûs
• des ptitès biesses ås tetes
• des pexhons
• des cwate-peces
• des insekes (cok d' awousse, scarbote, baloujhe, covisse di wesses.
• curêyes di biesses
• vier di tere
• caracole

I magne eto voltî des plantes :

• ceréjhes, rujhins, meumeures, caclindjes
• biyokes
• påte di frumint u carote di mayisse, cwand ele sont-st a laecea
• tinrès waides
• mosseas

On-z a studyî ki l' avalaedje di plante aléve disk' a 18 åcint di si amagnî.

Mopliyaedje

Li rnåd pout esse epayî ezès moes k' i gn a on R divins e francès (do moes d' setimbe å moes d' avri). C' est a ç' moumint la k' il a on pus bea pwel. Portant e moes d' måss et avri, c' est ddja sovint trop tård, pask' il a cmincî a wayimer.

Li rnåd est onk des mwaisse persounaedjes des fåves do vî vî tins. Insi, onk des prumîs scrijhaedjes e neyerlandès (u dins l' prumî rfondou flamind), c' esteut li paskêye d' on rnåd "Van den Vos Reynaerde" (on no rdoblete). Mins, dins l' adrovaedje, li scrijheu Jacob van Maerlant dit k' il a ratourné ene pårtêye des fåves a pårti do walon :

Dat die avounture van Reynaerde
In dietsche onghemaket bleven
Ende hise den walschen boucken
In dietsche dus hevet begonnen.

Dins ces fåves la, li rnåd vout esse pus malén k' les ôtès biesses, mins i s' fwait todi emantchî al fén.

Bråmint des vîyès fåves so li rnåd ont stî riscrîte pa Gaston Lucy.