Linux

Linux fwait tot çou ki vos poloz ratinde d' on sistinme d' operance (come Windows, OS/2, Mac OS, Unix...) eyet co did pus : Linux est (pus) stocaesse, il est bråmint meyeu martchî (vos l' poloz minme avu po rén) eyet, so tot, c' est on "libe programe".

I gn a bråmint des sins å mot Linux. Å cominçmint i gn aveut les libès usteyes GNU : totes des comandes do djinre Unix, l' aspougneu d' tecse Emacs eyet l' copileu G GCC. Ces programes sont eployîs so des naweas propiyetaires. On studiant finlandès, Linux Torvalds, a yeu l' idêye d' ahiver a pårti d' rén on nawea ki rshonnéve a Unix. Après sacwants moes eyet bråmint des sayes, i rexhe ene prumire modêye di s' sistinme d' operance Linux (comaxhaedje di Linus et d' Unix). Ådjourdu on eploye li mot Linux po dire diferinnès sacwès :

• Linux : Li nawea Linux est l' cour del copiutrece. C' est l' programe ki permet l' berdelaedje inte l' éndjolreye eyet les programes et l' uzeu. En inglès kernel.
• Linux ou GNU/Linux : c' est l' sistinme d' operance di båze avou dvins l' nawea Linux eyet les usteyes GNU.
• Distribucion Linux : Bråmint des eterprijhes oudonbén des pordjets rexhèt des sistinmes complets avou GNU/Linux eyet on evironmint grafike (Gnome, KDE...), des ahessåves programes (betchteu waibe, cliyint d' emilaedje, aspougneu d' tecse avanci, tåvleu, evnd.). On pout les atchter ou pus rade les aberweter del daegntoele. C' est l' prodût ki serè eployî pa l' uzeu d' båze (ki n' est nén on éndjoleu). Troes distribucions sont ratournêyes a walon : Mandriva, openSUSE eyet Moblin.

 

 

Cwè ç' ki çoula vout dire? On côp ki vos l' avoz, vos estoz libe del copyî ostant ki vos voloz, del sipåde (po rén ou tot vos fjhant payî pol siervice). Mins, come vos avoz yeu li côde sourdant (li tecse do programe), vos estoz oblidjî del diner eto, et di passer les minmes droets ki les cis ki vos avoz. Nos estans libes tertos do studyî li côde ki fwait tourner Linux, del candjî, di nivter dvins, del ramidrer ou del abandner dins on ridant. Li minme rîle våt po tos les programes sipårdous dizo li GNU Public License (GPL), come Linux.

Vos pinsez ki ça n' vos sieve a rén paski vos n' estoz nén programeu ? Hmmm... Sins ça, li ratournaedje do programes e walon (dressêyes, messaedjes, purneas...) - n' åreut nén avu stî possibe. Oyi, vos avoz bén léjhou: e walon, li lingaedje d' amon nozôtes!

Avou des libes programes, vos avoz li liberté di ratourner tot e vosse lingaedje: dressêyes, messaedjes d' aroke, documintåcion, aidance, håynaedje des dates eyet des eures... Avou sacwants bokets di sacwants programes dizo Windows, c' est possibe eto, mins nén si åjheymint eyet nén si sovint ki dizo Linux, ca beacôp des programes sont csemés avou les fitchîs messaedje a pårt. Tot l' minme kî pout drovi ces fitchîs la, les lére eyet les mete dins en ôte lingaedje. Avou des programes ki n' sont nén libes, nén moyén del fé vos minme, eyet les vindeus nel front por vos ki si vosse lingaedje est rindåve assez a leus ouys...

Linux est bon po les "ptitès" culteures do monde etir: avou Linux, nos avans li liberté do fé djåzer nos éndjoles dins nos lingaedjes sins dvou aler pîler (po rén) a l' ouxh des grands vindeus eyet sins ki ça costêye en uro.

• walotux.walon.org, li waibe di Linux eyet des libes programes (e walon)
• Prumire waibe-pådje di ratournaedje e walon des programes "Linux" (L. Hendschel, 1999)
• Federåcion des libes programes (GNU)
• Linux.org
• Linux eyet l' etnodiviersité