Yevropa Ittifoqi Iqtisodiyoti

U nominal koʻrsatkichlar boʻyicha dunyoda AQSH va Xitoydan keyin, xarid qobiliyati pariteti (PPP) boʻyicha esa Xitoy va Qoʻshma Shtatlardan keyin uchinchi oʻrinda turadi. Yevropa Ittifoqining yalpi ichki mahsuloti 2022-yilda 16,6 trillion dollarni (nominal) tashkil etishi koʻzda tutilgan, bu jahon iqtisodiyotining oltidan bir qismini tashkil qiladi.

Yevropa Ittifoqining iqtisodiyoti

Parij, Yevropa Ittifoqidagi eng yirik megapolis
Valyutasi	Yevro (EUR, €) va 8 ta boshqa valyutalar
Moliyaviy yil	Kalendar yil
Savdo tashkilotlari	WTO, G20, G7 va boshqalar
Statistikalar
Aholi	447,706,209 (YI27, 1-yanvar 2020 his.)
YaIM	$16.6 trillion (nominal; 2022) $24.05 trillion (PPP; 2022)
YaIM oʻsishi	2.3% (2018) 1.7% (2019) −5.9% (2020) 5.4% (2021)
Jon boshiga YaIM	$37,180 (nominal; 2022) $53,960 (PPP; 2022)
Tarmoqlar boʻyicha YaIM	Qishloq xoʻjaligi: 1.5% Sanoat: 24.5% Xizmat koʻrsatish: 70.7% (2016 est.)
Inflyatsiya (INI)	7.5% (Mart 2022)
Qashshoqlik chegarasidan past aholi	9.8% (2013) ▼ 21,6 % qashshoqlik yoki ijtimoiy chetlanish xavfi ostida (YI27, 2018 his.)
	▲ 30.4 oʻrtacha (YI27, 2018 his.)
Inson taraqqiyoti indeksi	0.900 juda baland (2018) 0.816 juda baland IHDI (2018)
Ishchi kuchi	216,229,439 (2019) 73.1 % bandlik darajasi (Target: --, EU27; 2019) 72.7 % bandlik darajasi (EA19, 2019)
Ishchi kuchi kasb boʻyicha	Qishloq xoʻjaligi: 5% Sanoat: 21.9% Xizmat koʻrsatish: 73.1% (2014 est.)
Ishsizlik	▲ 6.2 % (YI27, Mart 2022) ▲ 6.8 % (EA19, Mart 2022)
	€24,946 yillik (2021)
Asosiy ishlab chiqarish	Temir rangli metall metall mahsulotlar neft koʻmir sement kimyoviy moddalar farmatsevtika aerokosmik temir yoʻl uskunalari avtomobil qurilish uskunalari sanoat uskunalari kema qurish elektr jihozlari mashina asboblari avtomatlashtirilgan tizimlar elektronika telekommunikatsiya uskunalari baliq ovlash ovqat va ichimlik mebel qogʻoz toʻqimachilik
Tashqi aloqalar
Eksport	$7.102 trillion (2019 his.)
Eksport tovarlari	mashinalar, avtotransport vositalari, farmatsevtika va boshqa kimyoviy mahsulotlar, yoqilgʻi, samolyotlar, plastmassa, temir va poʻlat, yogʻoch va qogʻoz mahsulotlari, spirtli ichimliklar, mebel
Asosiy eksport hamkorlari	AQSh 18.3 %  Birlashgan Qirollik 13.0 %  Xitoy 10.3 %   Shveysariya 7.2 %  Rossiya 4.1 %  Turkiya 3.6 %  Yaponiya 2.9 %  Norvegiya 2.6 %  Janubiy Koreya 2.4 %  Canada 1.7 % (2021 estimate)
Import	$6.650 trillion (2019 his.)
Import tovarlari	yoqilgʻi va xom neft, mashinalar, transport vositalari, farmatsevtika va boshqa kimyoviy moddalar, qimmatbaho toshlar, toʻqimachilik, samolyotlar, plastmassalar, metallar, kemalar
Asosiy import hamkorlari	Xitoy 22.3 %  AQSh 11.0 %  Rossiya 7.7 %  Birlashgan Qirollik 6.9 %   Shveysariya 5.8 %  Turkiya 3.7 %  Norvegiya 3.5 %  Yaponiya 2.9 %  Janubiy Koreya 2.6 %  Hindiston 2.2 % (2021 taxminiy)
	€161.6 milliard; YaIMning 1.1 %i (2015)
Yalpi	$13.05 trillion (31-dekabr 2014 his.)
	−€2,557.4 milliard; YaIMning 17.5 %i (2015)
Davlat moliyasi
Davlat qarzi	▼ YaIMning 88.1 %i (YI27; 2021) €12.741 trillion (YI27; 2021)
Byudjet balansi	€675.8 milliard defitsit (YI27; 2021) YaIMning −4.7%i (2021)
Daromadlar	YaIMning 46.9 %i (YI27; 2021)
Asosiy maʼlumotlar manbasi: Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.

Yevro ikkinchi eng yirik zahira valyutasi va dunyoda AQSh dollaridan keyin ikkinchi eng koʻp sotiladigan valyutadir. Yevrodan Yevropa Ittifoqiga aʼzo 27 ta davlatdan 19 tasi foydalanadi, umuman olganda, u 25 ta mamlakatda, yevro hududida va boshqa oltita Yevropa davlatida rasmiy yoki de facto rasmiy valyuta hisoblanadi.

Yevropa Ittifoqi iqtisodiyoti erkin bozor va ilgʻor ijtimoiy modellarga asoslangan aralash iqtisodiyotning ichki bozoridan iborat. Masalan, u tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchining erkin harakatiga ega boʻlgan ichki yagona bozorni oʻz ichiga oladi. Yevropa Ittifoqida aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot (PPP) 2018-yilda 43 188 dollarni tashkil etdi, AQShda bu koʻrsatkich 62 869 dollar, Yaponiyada 44 246 dollar va Xitoyda 18 116 dollarga teng. Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlar oʻrtasida aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotda (PPP) Lyuksemburgdagi 106 372 dollardan Bolgariyada 23 169 dollargacha sezilarli tafovut mavjud. Gini koeffitsiyenti 31 ga teng boʻlgan Yevropa Ittifoqi dunyo boʻyicha oʻrtacha daromaddan koʻra koʻproq tenglik taqsimotiga ega.

2012-yilda Yevropa Ittifoqining xorijiy davlatlarga kiritgan sarmoyalari 9,1 trillion dollarni tashkil etgan boʻlsa, Yevropa Ittifoqiga kiritilgan xorijiy investitsiyalar 2012-yilda jami 5,1 trillion dollarni tashkil etib, dunyodagi eng yuqori xorijiy va mahalliy sarmoya hisoblandi. Euronext yevro hududining asosiy fond birjasi boʻlib, bozor kapitallashuvi boʻyicha dunyoda oltinchi oʻrinda turadi. Yevropa Ittifoqining eng yirik savdo hamkorlari: AQSh, Xitoy, Buyuk Britaniya, Shveysariya, Rossiya, Turkiya, Yaponiya, Norvegiya, Janubiy Koreya, Hindiston va Kanada. Yevropa Ittifoqiga real investitsiyalar 2020-yilning ikkinchi choragi oxiriga kelib, 2019-yilning toʻrtinchi choragiga nisbatan 14,6 foizga kamaydi. Bu kamayish qayta tiklanib, 2021-yilning ikkinchi choragida 2019-yil darajasiga qaytdi.

2009-yilda davlat qarzi inqirozi boshlanganidan beri, bir tomondan Janubiy Yevropa, ikkinchi tomondan Markaziy va Shimoliy Yevropa oʻrtasida qarama-qarshi iqtisodiy vaziyatlar yuzaga keldi: Malta bundan mustasno boʻlgani holda, Oʻrta yer dengizi mamlakatlarida yuqori ishsizlik darajasi va davlat qarzi yuzaga keldi, Sharqiy va Shimoliy aʼzo mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning oʻsish sur’ati yuqoriligi kuzatilib, ishsizlik darajasi past boʻldi. 2018-yilda Yevropa Ittifoqida davlat qarzi YaIMning 80 foizini tashkil etdi, bunda eng past koʻrsatkich Estoniya 8,4 foiz va eng yuqori oʻrinda Gretsiya 181,1 foizni tashkil etdi.

 

1999-yildan boshlab Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlgan baʼzi davlatlar bilan hozirda Yevropa Ittifoqining 27 ta davlatidan 19 tasi yevroni valyuta ittifoqida rasmiy valyuta sifatida ishlatadi. Qolgan 8 ta davlat keyinchalik yevroga qoʻshilish imkoniyati bilan oʻz valyutalaridan foydalanishda davom etdi. Yevro Yevropa Ittifoqida eng koʻp qoʻllaniladigan valyuta hisoblanadi.

1992-yildan beri Maastrixt shartnomasi yevroga qoʻshilgan davlatlar uchun qatʼiy iqtisodiy va fiskal konvergensiya mezonlarini belgiladi. 1997-yildan boshlab barqaror iqtisodiyot va fiskal barqarorlikni taʼminlash maqsadida „Barqarorlik va oʻsish pakti“ boshlandi.

Daniya yevro hududining bir qismi emas, chunki u keyinchalik yevroga qoʻshilish bilan bogʻliq fikrlarni rad etgan. Bundan farqli oʻlaroq, Shvetsiya Yevropa valyuta kursi mexanizmiga qachon qoʻshilish yoki qoʻshilmaslikni tanlash orqali oʻz valyutasidan samarali tarzda voz kechishi mumkin, bu qoʻshilish uchun dastlabki qadamdir. Qolgan davlatlar qoʻshilish toʻgʻrisidagi shartnomalari orqali yevroga qoʻshilish majburiyatini oladilar.

2009-yilda Gretsiyadan boshlab, yevro hududining 19 ta davlatidan 5 tasi koʻpchilik tomonidan Yevropa qarz inqirozi deb ataluvchi suveren qarz inqirozi bilan kurashdi. Bu davlatlarning barchasi inqirozga qarshi islohotlarni boshladi va iqtisodiy yordam oldi (Gretsiya, Irlandiya Respublikasi, Portugaliya, Ispaniya, Kipr). 2015-yil holatiga koʻra, Gretsiyadan tashqari barcha mamlakatlar qarz inqirozidan qutulgan. Yevro hududiga kirmaydigan boshqa davlatlar, yaʼni Vengriya, Ruminiya va Latviya (ikkinchisi yevro hududiga qoʻshilishdan oldin) ham qarz inqiroziga duch kelgan va muvaffaqiyatli qutqaruv dasturlarini boshdan kechirdi.

Yevropa Ittifoqi 2014—2020-yillarga moʻljallangan „Koʻp yillik moliyaviy asos“ (MFF) deb nomlangan uzoq muddatli byudjetga ega.

2021—2027-yillar uchun umumiy byudjet 1,8 trillion yevroni tashkil etadi, bunda MFF 1,074,3 milliard yevroga ega boʻlgan va COVID-19 pandemiyasidan jabr koʻrgan aʼzo davlatlarni qoʻllab-quvvatlash uchun 750 milliard yevrolik favqulodda tiklanish jamgʻarmasi (Next Generation EU) yoʻlga qoʻyilgan.

Xizmatlar

Xizmat koʻrsatish sohasi Yevropa Ittifoqidagi eng muhim sektor boʻlib, u YaIMning 64,7 foizini tashkil qiladi, shuningdek, ishlab chiqarish sanoati YaIMning 23,8 foizini va qishloq xoʻjaligi YaIMning atigi 1,5 foizini tashkil qiladi.

Ittifoqning yagona bozori doirasida moliyaviy xizmatlar yaxshi rivojlangan. Bu yerdagi kompaniyalar Qoʻshma Shtatlardagiga qaraganda bank kreditlariga koʻproq ishonadilar, garchi CMU (Kapital bozorlari ittifoqi) tashabbusi orqali kapital bozorlari orqali koʻproq mablagʻ jalb qiluvchi kompaniyalarga oʻtish rejalashtirilgan boʻlsa-da, 2015-yil sentyabr oyida Komissiya tomonidan kapitalning erkin harakatini safarbar qilish uchun rejasi Yevropa Ittifoqi doirasida YI rejasi ishlab chiqildi. Rejadan koʻzlangan maqsad „2019-yilga qadar Yevropa Ittifoqida integratsiyalashgan kapital bozorining qurilish bloklarini yaratishga“ qaratilgan. CMU tashabbusi jami 33 ta chora-tadbirlarni oʻz ichiga oladi. Reja 2017-yilda va 2019-yilda yangilandi, chunki hech qanday qonun CMUni taʼminlamaydi. Moliyaviy barqarorlik, moliyaviy xizmatlar va kapital bozorlari ittifoqi komissari, Latviyaning sobiq bosh vaziri Valdis Dombrovskis tashabbusni amalga oshirish uchun javobgardir.

Global moliyaviy markazlar indeksiga koʻra, Yevropaning ikkita eng yirik moliya markazlari London va Tsyurix Yevropa Ittifoqidan tashqarida joylashgan. Yevropa Ittifoqi doirasida qolgan ikkita eng yirik moliya markazlari Frankfurt va Lyuksemburg shahri boʻladi.

Yevropa investitsiya bankining 2021-yilgi sarmoyaviy soʻrovida xizmat koʻrsatish sohasidagi firmalarning 58 foizi COVID-19ning uzoq muddatli oqibatlarining tugashini kutishgan. Yevropa Ittifoqi korxonalarining 56 foizi pandemiya oqibatlarini bartaraf etish uchun hukumatdan yordam oldi.

COVID-19 pandemiyasi savdoga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. Yevropa Ittifoqidagi barcha korxonalarning 49 foizi 2020-yil boshidan buyon savdolari pasayganini taʼkidlagan. Pandemiya tarmoqlarga taʼsirini turlicha namoyish etgan, mehmonxonalar, restoranlar, sanʼat va dam olish sohalarida pul yoʻqotgan korxonalar soni oldingi davrlarga nisbatan qariyb 25 foizga yetdi va transport xizmati sohasida ham pasayish holati kuzatildi.

Hukumat yordamisiz ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish sohasidagi Yevropa kichik va oʻrta firmalarining (SMEs) 35 foizi oʻz bizneslari pandemiya taʼsiridan omon qolmasligini aytgan.

2020-yilda korxonalarning 86 foizi oʻtgan yilgi investitsiya faoliyati haqida hisobot bergan boʻlsa, 2021-yilda atigi 79 foizi investitsiyalar haqida hisobot berdi. Yevropa Ittifoqi firmalarining 23 foizi 2021-yilda investitsiya rejalarini oʻzgartirgan, atigi 3 foizi esa oʻtgan yilgiga nisbatan yuqoriroq foyda miqdorni bildirgan. Savdo hajmining pasayishi tufayli investitsiya rejalarini qisqartirgan korxonalarning eng yuqori qismi Polshada boʻlib, u yerda firmalarning 49 foizi investitsiyalarni qisqartirgan va Belgiyadagi 47 foiz firmalar ham xuddi shunday qilgan.

Yevropa Ittifoqidagi yashil yoki raqamli biznesning aksariyati ishlab chiqarishda (33 foiz) yoki infratuzilmada (30 foiz) ishlaydi. Xizmat koʻrsatish sohasi raqamlashtirish yoki qishloq xoʻjaligiga oʻtish bilan shugʻullanmagan korxonalarning eng katta foiziga ega (41 foiz).

Qishloq xoʻjaligi

Qishloq xoʻjaligi sektori Yevropa Ittifoqining umumiy qishloq xoʻjaligi siyosati (CAP) koʻrinishidagi subsidiyalari bilan qoʻllab-quvvatlanadi. 2013-yilda bu Yevropa Ittifoqi umumiy xarajatlarining taxminan 45 milliard yevrosini (148 milliard yevrolik umumiy byudjetning 33 foizidan kamini) tashkil etdi. U dastlab Yevropa Ittifoqidagi fermerlar uchun minimal narxni kafolatlash uchun ishlatilgan. Bu proteksionizm, savdoni toʻxtatuvchi omil va rivojlanayotgan mamlakatlarga zarar yetkazuvchi koʻrinish sifatida tanqid qilinadi; eng kuchli raqiblardan biri Buyuk Britaniya boʻlib, u 2020-yilning yanvaridagi brexitgacha blokdagi ikkinchi yirik iqtisod edi, agar CAP jiddiy islohotga duchor boʻlmasa, Buyuk Britaniyaning yillik chegirmasidan voz kechishni qayta-qayta rad etgan; Fransiya, CAPning eng katta foyda oluvchisi va blokning uchinchi yirik (hozirda ikkinchi yirik) iqtisodiyoti, uning eng faol tarafdoridir. Biroq, CAP jiddiy islohotlarga guvoh boʻlmoqda. 1985-yilda Yevropa Ittifoqi byudjetining taxminan 70 foizi qishloq xoʻjaligiga sarflangan. 2011-yilda fermerlarga toʻgʻridan-toʻgʻri yordam va bozor bilan bogʻliq xarajatlar byudjetning atigi 30 foizini, qishloqni rivojlantirish xarajatlari esa 11 foizni tashkil etdi. 2011-yilga kelib, toʻgʻridan-toʻgʻri qoʻllab-quvvatlashning 90 foizi savdoni buzmaydigan (ishlab chiqarish bilan bogʻliq emas) boʻlib qoldi.

Turizm

Yevropa Ittifoqi asosiy sayyohlik yoʻnalishi boʻlib, Ittifoq tashqarisidan tashrif buyuruvchilarni va uning ichida sayohat qiluvchi fuqarolarni jalb qiladi. Ichki turizmni amalga oshirish uchun Shengen shartnomasi va yevro qulay omil sifatida xizmat qiladi. Yevropa Ittifoqining barcha fuqarolari har qanday aʼzo davlatga vizasiz sayohat qilish huquqiga ega.

Fransiya xalqaro sayyohlar uchun dunyoda birinchi oʻrinda turuvchi manzil hisoblanadi, undan keyingi oʻrinlarda Ispaniya, Italiya va Germaniya turadi. Ammo shuni taʼkidlash joizki, Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga xalqaro tashrif buyuruvchilarning muhim qismi boshqa aʼzo davlatlar fuqarolaridan tashkil topadi.

Energiya

 

Yevropa Ittifoqi uran, koʻmir, neft va tabiiy gaz zaxiralariga ega. Yevropa Ittifoqida oltita neft ishlab chiqaruvchisi bor, ularning birinchisi Shimoliy dengizdagi neft konlaridir. Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqining aʼzosi boʻlganida, eng yirik neft ishlab chiqaruvchi edi; Daniya, Germaniya, Italiya, Ruminiya va Gollandiya ham neft ishlab chiqaradi. Yevropa Ittifoqi 2019-yilda 19,8 million tonna neft ekvivalentida (Mtoe) xom neft ishlab chiqardi. Yevropa Ittifoqi neftning eng yirik isteʼmolchilaridan biri boʻlib, u ishlab chiqarishi mumkin boʻlganidan koʻproq neft isteʼmol qiladi. 2019-yilda Yevropa Ittifoqi taxminan 350 Mtoe isteʼmol qildi va neftning 96,8 foizini import qildi. Ittifoqqa neftni eng yirik yetkazib beruvchilar Rossiya, Iroq, Nigeriya, Saudiya Arabistoni, Qozogʻiston va Norvegiya hisoblanadi. Transport neftning eng yirik isteʼmolchisi boʻlib, unga 2019-yilda jami neftning 66,1 foizi sarflangan.

Yevropa Ittifoqining barcha mamlakatlari Kioto protokoliga rioya qilish majburiyatini olgan va Yevropa Ittifoqi uning eng katta tarafdorlaridan biridir. Yevropa komissiyasi 2007-yil 10-yanvarda Yevropa Ittifoqining birinchi keng qamrovli energiya siyosati boʻyicha takliflarini eʼlon qildi. 

Yashil iqtisodiyotga oʻtish davrida uglerodni koʻp isteʼmol qiladigan sanoat ishchilari ishini yoʻqotish ehtimoli koʻproq. Kelgusi yillarda uglerodsiz iqtisodiyotga oʻtish uglerodni koʻp isteʼmol qiladigan tarmoqlardagi bandlik foizi yuqori boʻlgan hududlarda koʻproq ish joylarini xavf ostiga qoʻyadi. Yashil iqtisodiyotga oʻtish davrida bandlik imkoniyatlari qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish yoki infratuzilmani yaxshilash bilan bogʻliq.

Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlarda dunyodagi eng yirik transmilliy kompaniyalarning tugʻilgan joyi va uning global shtab-kvartirasi joylashgan. Ular orasida Allianz va AXA kabi oʻz sanoati/sektori boʻyicha dunyoda birinchi oʻrinni egallagan taniqli kompaniyalar bor, ular daromadlari boʻyicha dunyodagi eng yirik ikki moliyaviy xizmat koʻrsatuvchi provayder hisoblanadi; WPP plc va Publicis — daromadlari boʻyicha dunyodagi eng yirik reklama agentliklari; Amorim — dunyodagi eng yirik mantarni qayta ishlash va mantar ishlab chiqaruvchi kompaniya; ArcelorMittal — dunyodagi eng yirik poʻlat kompaniyasi; Christian Dior SE — dunyodagi eng yirik moda guruhi va Inditex — dunyodagi ikkinchi yirik moda guruhi; Sut mahsulotlari bozorida jahon yetakchiligiga ega Groupe Danone aynan shu yerda joylashgan. 

Anheuser-Busch InBev — dunyodagi eng yirik pivo kompaniyasi; L’Oréal Group — dunyodagi eng yirik kosmetika va goʻzallik kompaniyasi boʻlgan; LVMH — dunyodagi eng yirik hashamatli tovarlar konglomerati; Nokia korporatsiyasi — dunyodagi eng yirik mobil telefonlar ishlab chiqaruvchi; Royal Dutch Shell, Électricité de France, TotalEnergies, Eni — dunyodagi eng yirik energiya korporatsiyalar; Stora Enso — ishlab chiqarish quvvati boʻyicha dunyodagi eng yirik pulpa va qogʻoz ishlab chiqaruvchisi; bank va moliya nuqtai nazaridan Yevropa Ittifoqi dunyodagi eng yirik, xususan, BNP Paribas, HSBC, Crédit Agricole, Grupo Santander va Société Générale kabi bozor kapitallashuvi va aktivlari boʻyicha Yevropadagi eng yirik banklarga ega.

Boshqa koʻplab Yevropa kompaniyalari aylanma, foyda, bozor ulushi, xodimlar soni yoki boshqa asosiy koʻrsatkichlar boʻyicha dunyodagi eng yirik kompaniyalar qatoriga kiradi. Yevropa Ittifoqiga asoslangan koʻplab kompaniyalar oʻz faoliyat sohalari boʻyicha dunyoning birinchi oʻntaligiga kiradi. Yevropada Aston Martin, Automobiles Alpine, BMW, Bugatti, Ferrari, Jaguar, Lamborghini, Land Rover, Maserati, Mercedes-Benz, Porsche, Volvo kabi koʻplab nufuzli avtomobil kompaniyalari, shuningdek, Automobile Dacia, Citroën, Fiat, Opel, Peugeot, Renault, Seat, Volkswagen va boshqalar kabi hajmli ishlab chiqaruvchilar joylashgan.

Yevropada ish oʻrinlarining 33 foizi raqamli korxonalarga toʻgʻri keladi. Ushbu kompaniyalarning COVID-19 epidemiyasi davomida oʻz xodimlarini oʻqitish ehtimoli kamroq edi. Yevropa Ittifoqi boʻylab eng koʻp tilga olingan investitsiya toʻsiqlari oʻqitilgan ishchi kuchining yetishmasligidir. Oʻtish davridagi hududlardagi korxonalarning 75 foizi buni muammoli vaziyat deb topadi. Koʻp sabablar: demografiya va bozorda kamroq tarqalgan koʻnikmalarga talabning ortishi raqamlashtirish faoliyatini qoʻllab-quvvatlash uchun zarur boʻlgan sohalarda malakali ishchilarning yetishmasligiga omil boʻlishi mumkin. Yevropaning barcha hududlarida raqamli korxonalar raqamli boʻlmagan korxonalarga qaraganda koʻproq daromadga ega boʻlgan „yaxshiroq“ bandlikni yaratdilar. Bundan tashqari, ular yaxshi ish qilgan shaxslarni tanib, mukofotlashga koʻproq moyil boʻlishadi.

Quyida 2016-yilda Yevropa Ittifoqiga asoslangan fond bozoridagi eng yirik kompaniyalar roʻyxati keltirilgan. Roʻyxat million AQSh dollarlari miqdoridagi daromad boʻyicha tartiblangan va Fortune Global 500 reytingiga asoslangan.

Boylik

 

 

 

 

Yevropa Ittifoqining oʻn ikki yangi aʼzo davlati uning keksa aʼzolariga qaraganda oʻrtacha oʻsish sur’atidan yuqori natijaga ega. Slovakiya 2005—2015-yillarda Yevropa Ittifoqining barcha mamlakatlari orasida YaIMning eng yuqori oʻsishiga ega mamlakatdir. Xususan, Boltiqboʻyi davlatlari yalpi ichki mahsulotning yuqori oʻsishiga erishdilar, Latviya 11 foizdan yuqori natijaga ega boʻlib, bu boʻyicha soʻnggi 25 yil davomida oʻrtacha 9 foiz bilan dunyo yetakchisi boʻlgan Xitoyga yaqin oʻrinni egallaydi (garchi bu yutuqlar 2000-yillarning oxiridagi retsessiya tufayli bekor qilingan boʻlsa ham).

Ushbu oʻsishning sabablari orasiga hukumatning barqaror pul-kredit siyosati boʻyicha majburiyatlari, eksportga yoʻnaltirilgan savdo siyosati, past tekis soliq stavkalari va nisbatan arzon ishchi kuchidan foydalanish kiradi. 2015-yilda Irlandiya yalpi ichki mahsulotning oʻsishi boʻyicha Yevropa Ittifoqining barcha davlatlari orasida birinchi oʻrinni egalladi (25,1 foiz). Yevropa Ittifoqining hozirgi oʻsish darajasi katta mintaqaviy oʻzgarishlardan biri boʻlib, yirik iqtisodiyotlar turgʻun oʻsishdan aziyat chekmoqda va yangi davlatlar barqaror, mustahkam iqtisodiy oʻsishga erishmoqda.

2021-yil oʻrtalarida Yevropa Ittifoqining yalpi jamgʻarma darajasi yalpi ixtiyoriy daromadning 18 foizini tashkil etdi, bu avvalgi COVID-19 pandemiyasi davridagi koʻrsatkichlar hisoblangan oʻrtacha 11-13 foizdan yuqori. 2020-yilning ikkinchi choragida oilalarning birlamchi daromadlari 2019-yilning ikkinchi choragiga nisbatan 7,3 foizga qisqardi, ikkilamchi daromadlari (ijtimoiy toʻlovlar va boshqa transfertlardan) yalpi daromadning 6,5 foiziga oʻsdi.

Yevropa Ittifoqi 27 ta yalpi ichki mahsuloti oʻsib borayotgan boʻlsa-da, Xitoy, Hindiston va Braziliya kabi iqtisodiyotlarning paydo boʻlishi sababli yalpi jahon mahsulotining ulushi pasayib bormoqda.

 

Quyidagi jadvallarda ranglar yilning eng yaxshi va eng yomon koʻrsatkichlarini koʻrsatadi.

Real YaIM o'sish sur'atlari bo'yicha Yevropa Ittifoqiga a'zo davlatlar

Aʼzo davlatlar	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	Yillik oʻsish (2012—2021)
Avstriya	0.7	0.0	0.7	1.0	2.0	2.3	2.4	1.5
4.6	0.83
Belgiya	0.7	0.5	1.6	2.0	1.3	1.6	1.8	2.2
6.1	1.20
Bolgariya	0.8	−0.6	1.0	3.4	3.0	2.8	2.7	4.0
7.6	2.03
Xorvatiya	−2.3	−0.4	−0.4	2.5	3.6	3.4	2.8	3.4
13.1	1.58
Kipr	−3.4	−6.6	−1.8	3.4	6.6	5.7	5.6	5.5
6.6	1.60
Chexiya	−0.8	0.0	2.3	5.4	2.5	5.2	3.2	3.0
3.5	1.83
Daniya	0.2	0.9	1.6	2.3	3.2	2.8	2.0	1.5
4.9	1.72
Estoniya	3.2	1.5	3.0	1.9	3.2	5.8	3.8	3.7
8.0	3.33
Finlandiya	−1.4	−0.9	−0.4	0.5	2.8	3.2	1.1	1.2
3.0	0.67
Fransiya	0.3	0.6	1.0	1.1	1.1	2.3	1.9	1.8
6.8	0.85
Germaniya	0.4	0.4	2.2	1.5	2.2	2.7	1.0	1.1
2.6	1.02
Gretsiya	−7.1	−2.5	0.5	−0.2	−0.5	1.1	1.7	1.9
8.4	−0.68
Vengriya	−1.3	1.8	4.2	3.7	2.2	4.3	5.4	4.9
7.1	2.73
Irlandiya	0.0	1.1	8.6	24.4	2.0	9.0	8.5	5.4	6.2	13.6	7.68
Italiya	−3.0	−1.8	0.0	0.8	1.3	1.7	0.9	0.5
6.7	-0.26
Latviya	7.0	2.0	1.9	3.9	2.4	3.3	4.0	2.6
4.1	2.88
Litva	3.8	3.6	3.5	2.0	2.5	4.3	4.0	4.6	0.0	6.0	3.42
Lyuksemburg	1.6	3.2	2.6	2.3	5.0	1.3	1.2	2.3
5.1	2.37
Malta	4.1	5.5	7.6	9.6	3.4	10.9	6.2	5.9
10.3	5.38
Niderlandiya	−1.0	−0.1	1.4	2.0	2.2	2.9	2.4	2.0
4.9	1.25
Polsha	1.5	0.9	3.8	4.4	3.0	5.1	5.9	4.4
6.8	3.35
Portugaliya	−4.1	−0.9	0.8	1.8	2.0	3.5	2.8	2.7
5.5	0.5
Ruminiya	1.9	0.3	4.1	3.2	2.9	8.2	6.0	3.9
5.1	3.14
Slovakiya	1.3	0.6	2.7	5.2	1.9	2.9	4.0	2.5
3.0	2.05
Sloveniya	−2.6	−1.0	2.8	2.2	3.2	4.8	4.5	3.5
8.2	2.07
Ispaniya	−3.0	−1.4	1.4	3.8	3.0	3.0	2.3	2.0	-11.3	5.5	0.42
Shvetsiya	−0.6	1.2	2.7	4.5	2.1	2.6	2.0	2.0
5.1	1.92
Yevropa Ittifoqi	−0.7	0.0	1.6	2.3	2.0	2.8	2.1	1.8
5.4	0.62
Yevro hududi	−0.9	−0.2	1.4	2.0	1.9	2.6	1.8	1.6
5.3	0.38

Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlarning nominal YaIM boʻyicha (milliard yevro) koʻrsatkichlari

Aʼzo davlatlar	2008	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2008 dan 2021 gacha oʻzgarish	Foizda oʻzgarish
Avstriya	293.762	318.653	323.910	333.146	344.269	357.608	369.362	385.274	397.170	381.043	406.149	112,38	38,25 %
Belgiya	351.743	386.175	392.880	403.003	416.701	430.085	445.050	460.050	478.645	459.826	502.312	150,57	42,8 %
Bolgariya	37.218	42.257	42.050	43.026	45.812	48.773	52.531	56.225	61.559	61.639	71.077	33,86	91,0 %
Xorvatiya	47.998	44.621	44.437	43.989	45.258	47.339	49.986	52.747	55.644	50.425	58.254	10,26	21,4 %
Kipr	19.010	19.495	18.040	17.483	17.944	19.014	20.312	21.675	23.176	21.894	24.019	5,00	26,4 %
Chexiya	161.313	162.588	159.462	157.821	169.558	177.439	194.133	210.970	225.614	215.805	238.238	76,93	47,7 %
Daniya	241.614	254.578	258.743	265.757	273.018	283.110	294.808	302.329	309.526	311.760	336.719	95,11	39,4 %
Estoniya	16.638	17.917	18.911	20.048	20.631	21.748	23.834	25.932	27.765	27.465	31.445	14,81	89,0 %
Finlandiya	194.265	201.037	204.321	206.897	211.385	217.518	226.301	233.462	239.858	238.043	251.367	57,10	29,4 %
Fransiya	1,992.380	2,088.804	2,117.189	2,149.765	2,198.432	2,234.129	2,297.242	2,363.306	2,437.635	2,310.469	2,500.870	508,49	25,5 %
Germaniya	2,546.490	2,745.310	2,811.350	2,927.430	3,026.180	3,134.740	3,267.160	3,365.450	3,473.260	3,405.430	3,601.750	1055,26	41,4 %
Gretsiya	241.990	188.381	179.884	177.236	176.369	174.494	176.903	179.558	183.351	165.406	181.675	-60,32	-24,9 %
Vengriya	108.216	100.248	102.240	106.234	112.791	116.258	127.028	136.055	146.526	137.827	153.759	45,54	42,1 %
Irlandiya	187.769	175.615	179.458	195.085	262.976	270.205	297.763	326.631	356.705	372.836	426.283	238,51	127,2 %
Italiya	1,637.699	1,624.359	1,612.751	1,627.406	1,655.355	1,695.787	1,736.593	1,771.391	1,796.649	1,660.621	1,782.050	144,35	8,8 %
Latviya	24.397	22.098	22.791	23.626	24.572	25.371	26.984	29.154	30.679	30.294	33.670	9,27	38,0 %
Litva	32.696	33.410	35.040	36.581	37.346	38.890	42.276	45.515	48.908	49.770	56.179	23,48	71,8 %
Lyuksemburg	38.129	46.526	49.095	51.791	54.142	56.208	58.169	60.121	62.374	64.781	72.295	34,17	89,6 %
Malta	6.129	7.365	7.944	8.751	9.997	10.541	11.941	12.955	14.048	13.074	14.681	8,6	139,5 %
Niderlandiya	647.198	652.966	660.463	671.560	690.008	708.337	738.146	773.987	813.055	796.530	856.356	209,16	32,3 %
Polsha	366.181	385.389	388.356	406.413	429.835	424.735	465.773	499.004	532.505	526.147	574.772	208,59	57,0 %
Portugaliya	179.103	168.296	170.492	173.054	179.713	186.490	195.947	205.184	214.375	200.519	214.471	38,37	19,7 %
Ruminiya	146.591	139.320	142.929	150.522	160.288	167.494	186.399	206.072	224.179	220.467	240.154	93,56	63,8 %
Slovakiya	66.098	73.649	74.493	76.355	80.126	81.265	84.670	89.875	94.438	93.414	98.523	32,43	49,1 %
Sloveniya	37.926	36.253	36.454	37.634	38.853	40.443	43.011	45.876	48.533	47.021	52.208	14,28	37,7 %
Ispaniya	1,109.541	1,031.104	1,020.677	1,032.608	1,078.092	1,114.420	1,162.492	1,203.859	1,245.513	1,117.989	1,206.842	97,30	8,8 %
Shvetsiya	353.310	430.037	441.851	438.834	455.495	466.267	480.026	470.673	476.870	480.556	537.310	184,00	52,1 %
Yevropa Ittifoqi	11,321.808	11,396.312	11,516.103	11,782.015	12,215.074	12,548.613	13,074.740	13,533.279	14,018.483	13,460.834	14,522.342	3 200,54	28,3 %
Yevro hududi (19)	9,483.133	9,387.412	9,936.144	10,169.459	10,523.092	10,817.294	11,224.157	11,599.256	11,986.134	11,456.425	12,313.115	2 829,98	29,8 %

Yevropa Ittifoqiga a'zo davlatlarning jon boshiga nominal YaIM bo'yicha ko'rsatkichlari (yevro)

Aʼzo davlatlar	2008	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2008 dan 2021 gacha oʻzgarish	Foizda oʻzgarish
Avstriya	35,300	37,820	38,210	38,990	39,890	40,880	42,100	43,640	44,780	42,300	45,040	9,740	27,6 %
Belgiya	32,840	34,770	35,210	35,950	36,960	37,980	39,240	40,240	41,460	39,110	43,740	10,900	33,2 %
Bolgariya	4,880	5,780	5,790	5,960	6,380	6,840	7,420	8,000	8,820	8,840	10,329	5,449	111,7 %
Xorvatiya	11,130	10,290	10,270	10,250	10,600	11,170	11,890	12,620	13,340	12,170	14,740	3,610	32,4 %
Kipr	24,170	22,500	20,880	20,420	21,100	22,230	23,410	24,630	25,270	23,400	25,940	1,770	7,3 %
Chexiya	13,740	15,360	15,010	14,880	15,980	16,690	18,100	19,530	20,990	19,970	22,340	8,600	62,6 %
Daniya	43,990	45,530	46,100	47,090	48,050	49,420	50,700	52,010	53,760	53,470	57,140	13,150	29,9 %
Estoniya	12,430	13,620	14,420	15,340	15,820	16,490	18,070	19,740	21,220	20,440	23,060	10,630	85,5 %
Finlandiya	36,560	37,130	37,570	37,880	38,570	39,580	41,000	42,370	43,510	42,940	45,550	8,990	24,6 %
Fransiya	30,960	31,820	32,080	32,420	33,020	33,430	34,220	34,980	35,960	34,040	36,520	5,560	18,0 %
Germaniya	31,530	34,130	34,860	36,150	37,090	38,060	39,260	40,340	41,510	40,120	42,920	11,390	36,1 %
Gretsiya	21,840	17,310	16,480	16,400	16,380	16,380	16,760	17,210	17,100	15,490	17,140	-4,700	-21,5 %
Vengriya	10,780	10,050	10,310	10,730	11,400	11,740	12,830	13,690	14,950	13,940	15,810	5,030	46,7 %
Irlandiya	41,730	38,090	38,890	41,870	55,970	57,210	61,870	66,670	72,260	73,590	83,990	42,260	101,3 %
Italiya	27,660	26,920	26,590	26,770	27,260	27,970	28,690	29,220	29,660	27,780	30,130	2,470	8,9 %
Latviya	11,230	10,870	11,350	11,860	12,350	12,800	13,810	15,130	15,920	15,430	17,480	6,250	55,7 %
Litva	10,210	11,160	11,830	12,460	12,850	13,560	14,940	16,160	17,460	17,510	19,740	9,530	93,3 %
Lyuksemburg	77,940	83,000	85,270	89,240	91,440	93,930	95,170	98,640	102,200	101,640	114,370	36,430	46,7 %
Malta	15,160	17,060	17,950	19,570	22,450	23,240	24,980	25,940	26,930	24,630	27,930	12,770	84,2 %
Niderlandiya	39,350	38,970	39,300	39,820	40,730	41,590	43,090	44,920	46,710	45,870	49,000	9,650	24,5 %
Polsha	9,600	10,100	10,250	10,680	11,190	11,100	12,160	12,920	13,870	13,640	14,940	5,340	55,6 %
Portugaliya	16,960	16,010	16,300	16,640	17,350	18,060	19,020	19,950	20,800	19,660	20,550	3,590	21,2 %
Ruminiya	7,140	6,620	7,190	7,570	8,080	8,630	9,580	10,500	11,520	11,360	12,510	5,370	75,2 %
Slovakiya	12,230	13,590	13,740	14,070	14,710	14,920	15,540	16,470	17,210	16,770	17,820	5,590	45,7 %
Sloveniya	18,760	17,630	17,700	18,250	18,830	19,550	20,810	22,080	23,170	22,010	24,680	5,920	31,6 %
Ispaniya	24,130	22,050	21,900	22,220	23,220	23,980	24,970	25,730	26,430	23,690	25,410	1,280	5,3 %
Shvetsiya	38,490	45,050	45,850	45,130	46,480	47,990	47,730	46,260	46,170	45,850	50,910	12,420	32,3 %
Yevropa Ittifoqi	25,260	25,740	26,000	26,550	27,460	28,160	29,280	30,230	31,160	29,730	32,270	7,010	27,8 %
Yevro hududi	28,880	29,220	29,440	30,070	31,030	31,790	32,850	33,830	34,820	33,060	35,740	6,860	23,8 %

Yevropa Ittifoqiga a'zo davlatlar Gini koeffitsiyenti bo'yicha

Aʼzo davlatlar	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
Avstriya	27.4	27.6	27.0	27.6	27.2	27.2	27.9	26.8	27.5	27.0
Belgiya	26.3	26.5	25.9	25.9	26.2	26.3	26.1	25.7	25.1	25.4
Bolgariya	35.0	33.6	35.4	35.4	37.0	37.7	40.2	39.6	40.8	40.0
Xorvatiya	31.2	30.9	30.9	30.2	30.4	29.8	29.9	29.7	29.2	28.3
Kipr	29.2	31.0	32.4	34.8	33.6	32.1	30.8	29.1	31.1	29.3
Chexiya	25.2	24.9	24.6	25.1	25.0	25.1	24.5	24.0	24.0	24.2
Daniya	26.6	26.5	26.8	27.7	27.4	27.7	27.6	27.9	27.5	27.3
Estoniya	31.9	32.5	32.9	35.6	34.8	32.7	31.6	30.6	30.5	30.5
Finlandiya	25.8	25.9	25.4	25.6	25.2	25.4	25.3	25.9	26.2	26.5
Fransiya	30.8	30.5	30.1	29.2	29.2	29.3	29.3	28.5	29.2	29.3
Germaniya	29.0	28.3	29.7	30.7	30.1	29.5	29.1	31.1	29.7	34.4
Gretsiya	33.5	34.3	34.4	34.5	34.2	34.3	33.4	32.3	31.0	31.4
Vengriya	26.9	27.2	28.3	28.6	28.2	28.2	28.1	28.7	28.0	28.0
Irlandiya	29.8	30.5	30.7	31.1	29.8	29.5	30.6	28.9	28.3	28.3
Italiya	32.5	32.4	32.8	32.4	32.4	33.1	32.7	33.4	32.8	32.5
Latviya	35.1	35.7	35.2	35.5	35.4	34.5	34.5	35.6	35.2	34.5
Litva	33.0	32.0	34.6	35.0	37.9	37.0	37.6	36.9	35.4	35.1
Lyuksemburg	27.2	28.0	30.4	28.7	28.5	31.0	30.9	31.3	32.3	31.2
Malta	27.2	27.1	27.9	27.7	28.1	28.5	28.3	28.7	28.0	30.3
Niderlandiya	25.8	25.4	25.1	26.2	26.7	26.9	27.1	27.4	26.8	28.2
Polsha	31.1	30.9	30.7	30.8	30.6	29.8	29.2	27.8	28.5	27.2
Portugaliya	34.2	34.5	34.2	34.5	34.0	33.9	33.5	32.1	31.9	31.2
Ruminiya	33.5	34.0	34.6	35.0	37.4	34.7	33.1	35.1	34.8	33.8
Slovakiya	25.7	25.3	24.2	26.1	23.7	24.3	23.2	20.9	22.8	20.9
Sloveniya	23.8	23.7	24.4	25.0	24.5	24.4	23.7	23.4	23.9	23.5
Ispaniya	34.0	34.2	33.7	34.7	34.6	34.5	34.1	33.2	33.0	32.1
Shvetsiya	26.0	26.0	26.0	26.9	26.7	27.6	28.0	27.0	27.6	26.9
Yevropa Ittifoqi	30.5	30.4	30.6	30.9	30.8	30.6	30.3	30.4	30.2	30.0
Yevro hududi	30.6	30.5	30.7	31.0	30.7	30.7	30.4	30.6	30.2	30.3

Mehnat bozori

 

Yevropa Ittifoqining mavsumiy tuzatilgan ishsizlik darajasi 2018-yil sentyabr oyida 6,7 foizni tashkil etdi. Yevro hududida ishsizlik darajasi 8,1 foizni tashkil etdi. Aʼzo davlatlar orasida eng past ishsizlik darajasi Chexiya (2,3 %), Germaniya va Polsha (ikkalasi ham 3,4 %), eng yuqori koʻrsatkich esa Ispaniya (14,9 %) va Gretsiyada (2018-yil iyulida 19,0) qayd etilgan.

Ishsizlik darajasi

Quyidagi jadvalda Yevropa Ittifoqiga aʼzo barcha davlatlardagi ishsizlik darajasi koʻrsatilgan:

Mamlakatlar bo'yicha ishsizlik darajasi (asosiy oy har yilning mart oyi)

Aʼzo davlatlar	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Avstriya	5.0	4.9	4.7	4.6	5.4	5.6	5.6	5.9	5.8	4.9	4.8	4.8	6.7	4.2
Belgiya	8.0	8.5	6.9	7.1	8.3	8.5	8.7	8.2	7.7	6.1	5.5	4.9	6.7	5.6
Bolgariya	6.3	9.9	11.2	12.1	13.0	11.9	10.0	8.1	6.4	5.3	4.5	4.4	5.9	4.3
Xorvatiya	8.9	10.8	13.7	15.5	16.5	17.7	16.6	14.0	11.9	9.0	7.0	6.5	8.2	6.5
Kipr	4.6	6.7	6.9	10.7	14.9	16.2	16.2	13.0	12.2	8.9	7.6	6.3	7.8	5.9
Chexiya	5.9	7.7	6.8	6.9	7.2	6.5	5.6	4.1	3.3	2.1	2.0	2.0	3.4	2.3
Daniya	5.3	7.6	7.4	7.7	7.1	6.6	6.4	6.1	6.0	5.1	5.4	4.8	5.7	4.5
Estoniya	4.3	11.9	19.2	14.0	11.1	9.1	7.9	6.7	5.5	6.1	4.6	5.1	6.7	5.4
Finlandiya	7.6	8.5	7.9	7.6	8.1	8.4	9.2	9.4	8.9	8.0	6.3	6.7	7.5	6.4
Fransiya	8.9	9.3	9.1	9.5	10.3	10.2	10.3	10.2	9.5	9.2	8.6	7.4	8.1	7.4
Germaniya	7.6	7.3	6.1	5.4	5.3	5.1	4.8	4.3	3.9	3.5	3.2	3.8	3.8	2.9
Gretsiya	9.1	11.6	16.0	22.7	27.1	26.9	26.0	23.9	22.3	20.2	17.8	15.9	17.1	12.9
Vengriya	9.6	11.4	11.1	11.3	10.6	7.9	7.3	5.6	4.6	3.5	3.2	3.4	4.0	3.2
Irlandiya	11.1	13.2	14.3	15.0	13.6	12.0	9.8	8.9	7.2	5.9	5.1	5.0	7.7	5.1
Italiya	7.6	8.4	8.0	10.5	11.9	12.7	12.4	11.6	11.7	11.0	10.1	7.4	10.0	8.3
Latviya	14.8	20.4	16.7	15.9	11.9	11.1	9.8	9.7	8.8	7.7	6.4	7.4	7.6	7.0
Litva	11.6	17.8	16.5	14.0	12.1	11.5	9.3	8.1	7.6	6.6	6.1	7.2	6.5	6.9
Lyuksemburg	5.4	4.6	4.7	5.1	5.7	6.0	6.4	6.4	5.7	5.6	5.6	6.5	6.1	4.5
Malta	6.6	6.9	6.5	6.5	6.2	5.9	5.7	5.1	4.0	3.9	3.7	3.9	3.8	3.0
Niderlandiya	3.9	5.1	4.8	5.5	6.9	7.8	7.0	6.4	5.1	3.9	3.3	2.9	4.6	3.3
Polsha	7.9	10.0	9.4	9.8	10.6	9.7	7.8	6.5	5.0	3.8	3.6	3.0	3.9	3.0
Portugaliya	10.1	11.6	12.5	15.0	17.2	14.7	13.2	12.1	9.9	7.6	6.6	6.3	6.6	5.7
Ruminiya	6.0	7.3	6.8	7.0	6.9	7.0	6.7	6.2	5.2	4.4	3.8	4.5	5.9	5.7
Slovakiya	10.7	14.9	13.6	13.7	14.1	13.6	11.9	10.2	8.6	7.0	5.8	6.0	7.2	6.5
Sloveniya	5.3	6.9	8.1	7.9	10.8	10.1	9.2	8.3	7.0	5.5	4.4	4.5	5.0	4.0
Ispaniya	17.4	19.5	20.7	23.9	26.3	25.2	23.0	20.2	18.0	15.9	14.2	14.4	15.4	13.5
Shvetsiya	7.8	8.8	7.9	7.5	8.3	8.0	7.5	7.3	6.4	6.1	7.3	6.8	9.5	7.6
Yevropa Ittifoqi	8.6	9.7	9.5	10.3	10.9	10.5	9.7	9.4	8.5	7.5	6.8	6.4	7.4	6.2

 

Davlat moliyasi

Davlat moliyasi (Maastrixt mezoniga muvofiq chegaralar bilan)

Aʼzo davlat	YaIM foizi hisobida davlat defitsiti (2020) (Y.I. chegara: −3 %)	YaIM foizi hisobida davlat qarzi (2020) (Y.I. chegara: 60 %)	HICP inflyatsiya darajasi (2020) Max. 1.8 % (2020-yil 10-iyun)	Uzoq muddatli foiz stavkasi (2020) Max. 2.9 % (2020-yil 10-iyun)
Avstriya	-8.0	83.3	1.4	-0.22
Belgiya	−9.0	112.8	0.4	-0.15
Bolgariya	-4.0	24.7	1.2	0.25
Xorvatiya	-7.3	87.3	0.0	0.83
Kipr	-5.8	115.0	-1.1	0.88
Chexiya	-5.8	37.7	3.3	1.13
Daniya	-0.2	42.1	0.3	-0.36
Estoniya	-5.6	19.0	-0.6	-0.03
Finlandiya	-5.5	69.0	0.4	-0.22
Fransiya	-8.9	114.6	0.5	-0.15
Germaniya	-4.3	68.7	0.4	-0.51
Gretsiya	-10.2	206.3	-1.3	1.27
Vengriya	-7.8	79.6	3.4	2.22
Irlandiya	-5.1	58.4	-0.5	-0.06
Italiya	-9.6	155.3	-0.1	1.17
Latviya	-4.5	43.3	0.1	-0.06
Litva	-7.3	46.6	1.1	0.22
Lyuksemburg	-3.4	24.8	0.0	-0.41
Malta	-9.5	53.4	0.8	0.48
Niderlandiya	-3.7	54.3	1.1	-0.38
Polsha	-6.9	57.1	3.7	1.50
Portugaliya	-5.8	135.2	-0.1	0.41
Ruminiya	-9.3	47.2	2.3	3.89
Slovakiya	-5.5	59.7	2.0	-0.04
Sloveniya	-7.8	79.8	-0.3	0.08
Ispaniya	-10.3	120.0	-0.3	0.38
Shvetsiya	-2.7	39.6	0.7	-0.04
Yevropa Ittifoqi	-6.8	90.0	0.7	0.32
Yevro hududi	-7.1	97.2	0.3	0.06

 

Yevropa Ittifoqi dunyodagi eng yirik eksportchi va 2008-yil holatiga koʻra tovar va xizmatlarning eng yirik importchisi hisoblanadi. Bu koʻrsatkichga erishishda aʼzo davlatlar oʻrtasidagi ichki savdoga tariflar va chegara nazorati kabi savdo toʻsiqlarini olib tashlash yordam beradi. Yevro hududidagi savdoning oʻsishiga koʻpchilik aʼzolar oʻrtasida valyuta farqlari yoʻqligi yordam beradi.

Yevropa Ittifoqi Jahon savdo tashkiloti doirasidan tashqarida savdo bilan bogʻliq kelishuv boʻyicha muzokaralar olib borayotganda, keyingi kelishuv har bir YIga aʼzo davlat hukumati tomonidan tasdiqlanishi kerak.

 

Asosiy savdo hamkorlari (2016)

No.	Hamkorlar	Importlar (million yevro)	% (jami)	Eksportlar (million yevro)	% (jami)	Jami savdo (million yevro)	% (jami)
-	Yevropa Ittifoqi	1,706,413	100 %	1,745,730	100 %	3,452,143	100 %
1	AQSh	246,774	14,5 %	362,043	20,7 %	608,817	17,6 %
2	Xitoy	344,642	20,2 %	170,136	9,7 %	514,779	14,9 %
3	Shveysariya	121,608	7,1 %	142,432	8,2 %	264,040	7,6 %
4	Rossiya	118,661	7,0 %	72,428	4,1 %	191,089	5,5 %
5	Turkiya	66,652	3,9 %	78,030	4,5 %	144,681	4,2 %
6	Yaponiya	66,383	3,9 %	58,136	3,3 %	124,519	3,6 %
7	Norvegiya	62,935	3,7 %	48,371	2,8 %	111,306	3,2 %
8	Janubiy Koreya	41,433	2,4 %	44,518	2,6 %	85,951	2,5 %
9	Hindiston	39,265	2,3 %	37,800	2,2 %	77,065	2,2 %
10	Kanada	29,094	1,7 %	35,200	2,0 %	64,294	1,9 %
11	Braziliya	29,334	1,7 %	30,909	1,8 %	60,243	1,7 %
12	Birlashgan Arab Amirliklari	9,201	0,5 %	45,847	2,6 %	55,048	1,6 %
13	Meksika	19,800	1,2 %	33,928	1,9 %	53,728	1,6 %
14	Gonkong	18,212	1,1 %	34,989	2,0 %	53,201	1,5 %
15	Saudiya Arabistoni	19,010	1,1 %	33,925	1,9 %	52,935	1,5 %
16	Singapur	19,436	1,1 %	31,423	1,8 %	50,859	1,5 %
17	Janubiy Afrika	22,853	1,3 %	22,986	1,3 %	45,839	1,3 %
18	Tayvan	26,057	1,5 %	19,631	1,1 %	45,688	1,3 %
19	Avstraliya	13,070	0,8 %	32,437	1,9 %	45,507	1,3 %
20	Vyetnam	33,064	1,0 %	9,332	0,5 %	42,396	1,2 %
21	Jazoir	16,500	1,0 %	20,908	1,2 %	37,408	1,1 %
22	Malayziya	22,177	1,3 %	13,232	0,8 %	35,409	1,0 %
23	Marokash	13,809	0,8 %	20,791	1,2 %	34,599	1,0 %
24	Isroil	13,197	0,8 %	21,142	1,2 %	34,339	1,0 %
25	Tailand	20,339	1,2 %	13,595	0,8 %	33,934	1,0 %
26	Ukraina	13,080	0,8 %	16,505	0,9 %	29,586	0,9 %
27	Misr	6,691	0,4 %	20,644	1,2 %	27,335	0,8 %
28	Indoneziya	14,618	0,9 %	10,461	0,6 %	25,079	0,7 %
29	Serbiya	8,724	0,5 %	11,698	0,7 %	20,422	0,6 %
30	Nigeriya	10,937	0,6 %	8,961	0,5 %	19,898	0,6 %

Asosiy savdo hamkorlari 2008-2011

Asosiy savdo hamkorlari	2008			2009			2010			2011
	Exportlar (million yevro)	Importlar (million yevro)	Jami savdo (million yevro)	Eksportlar	Importlar	Jami savdo	Eksportlar	Importlar	Jami savdo	Eksportlar	Importlar	Jami savdo
Jami Yevropa Ittifoqi	1,319,819	1,582,932	2,902,751	1,101,746	1,234,317	2,336,063	1,360,059	1,531,043	2,891,102	1,561,890	1,726,514	3,288,404
AQSh	247,818	182,351	430,169	203,587	154,862	358,449	242,451	173,067	415,518	263,791	191,555	455,346
Xitoy	78,276	247,815	326,091	82,391	214,238	296,629	113,426	282,509	395,935	136,372	293,693	430,065
Rossiya	104,843	178,294	283,137	65,587	118,122	183,709	86,134	160,709	246,843	108,355	199,922	308,277
Shveysariya	100,537	82,348	182,885	88,693	80,570	169,263	110,401	85,228	195,629	142,022	93,202	235,224
Norvegiya	43,698	95,888	139,586	37,476	68,864	106,340	41,914	78,981	120,895	46,678	93,813	140,491
Yaponiya	42,347	76,177	118,524	35,932	58,233	94,165	43,948	67,258	111,206	49,018	69,549	118,567
Turkiya	54,415	45,963	100,378	44,385	36,228	80,613	61,747	42,397	104,144	73,096	48,143	121,239
Hindiston	31,349	29,540	60,889	27,477	25,414	52,891	34,866	33,308	68,112	40,558	39,906	80,464
Janubiy Koreya	25,491	39,565	65,056	21,596	32,370	53,966	27,957	39,391	67,348	32,510	36,175	68,685
Braziliya	26,302	35,855	62,157	21,574	25,926	47,500	31,466	33,238	64,704	35,752	38,939	74,691
Kanada	25,468	25,043	50,511	21,934	19,285	41,219	26,758	24,697	51,455	29,885	30,708	60,593
Singapur	22,213	16,137	38,350	20,404	14,579	34,983	24,550	18,760	43,310	27,256	19,184	46,440
Janubiy Afrika	20,800	24,597	45,397	16,083	19,229	35,312	21,755	20,406	42,161	26,212	21,807	48,019
Saudiya Arabistoni	21,081	22,001	43,082	19,068	11,766	30,834	23,216	16,300	39,516	26,401	28,440	54,841
Tayvan	11,595	24,069	35,660	10,021	17,875	27,896	14,782	24,138	38,920	16,212	24,230	40,532
Gonkong	21,786	12,258	34,044	19,667	13,277	32,944	27,250	14,302	41,552	30,763	10,969	41,732
Avstraliya	26,689	13,785	40,474	21,930	9,923	31,853	26,955	12,454	39,409	31,159	14,944	46,103
Jazoir	15,391	28,259	43,650	14,807	17,410	32,217	15,584	21,069	36,653	17,279	27,844	45,123
Libiya	5,836	35,308	41,144	6,484	20,870	27,354	7,087	29,230	36,317	2,093	10,444	12,537
Meksika	21,976	13,981	35,597	15,988	10,135	26,123	21,342	13,748	35,090	23,908	16,985	40,893

Yevropa Ittifoqining eng boy hududlarini taqqoslash qiyin ish boʻlishi mumkin. Buning sababi, NUTS 1 va 2 hududlari bir hil emas, ularning baʼzilari juda katta mintaqalardir, masalan, NUTS-1 Hessen (21,100km²) yoki NUTS-1 Ile-de-Frans (12 011 km²), boshqa NUTS hududlari esa ancha kichikroq, masalan, NUTS-1 Gamburg (755km²). Ekstremal misol Finlandiya boʻlib, u tarixiy sabablarga koʻra 5,3 million aholi bilan Finlandiya materigiga boʻlingan va Aland 27 000 aholisi boʻlgan avtonom arxipelag yoki kichik Finlandiya shahriga teng keladi.

Ushbu maʼlumotlar bilan bogʻliq muammolardan biri shundaki, baʼzi hududlarga koʻp sonli sayyohlar kirib keladi va bu raqamlar sunʼiy ravishda koʻtariladi. Bu yalpi ichki mahsulotning koʻpayishiga taʼsir qiladi, lekin bu hududda yashovchi odamlar sonini oʻzgartirmaydi, aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot koʻrsatkichini oshiradi. Shu kabi muammolarni hududga tashrif buyuradigan koʻplab sayyohlar keltirib chiqarishi mumkin. Maʼlumotlar Yevropa mintaqaviy rivojlanish jamgʻarmasi kabi dasturlarda moliyaviy yordam bilan qoʻllab-quvvatlanadigan hududlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Statistikaning hududiy birliklari nomenklaturasini (NUTS) belgilash toʻgʻrisidagi qaror koʻp jihatdan oʻzboshimchalik bilan qabul qilinadi (yaʼni butun Yevropa boʻylab obyektiv va yagona mezonlarga asoslanmagan) va Yevropa darajasida hal qilinadi.

NUTS-1 va NUTS-2 hududlari

Aholi jon boshiga eng yuqori YaIMga ega boʻlgan 10 ta mamlakat NUTS-1 va NUTS-2 mintaqalariga kiradi. 2019-yilda aholiga toʻgʻri keladigan NUTS-2 mintaqaviy YaIM boʻyicha reytingda yetakchi hududlar Lyuksemburg Buyuk Gersogligi (260 %), Irlandiyaning janubiy mintaqasi (240 %) va Praga, Chexiya (205 %) boʻldi. Biroq, ushbu uchta mintaqa boʻyicha koʻrsatkichlar bu hududlarda istiqomat qilmaydigan sayyohlar tomonidan sunʼiy ravishda oshirilgan („Ushbu hududlarda yoʻlovchilarning aniq oqimini hisoblash mumkin emas. Natijada, aholiga toʻgʻri keladigan yalpi ichki mahsulot ushbu hududlarda haddan tashqari oshirilgan va shahar tashqarisiga chiqayotgan hududlarda kam baholangan koʻrinadi“). Sunʼiy inflyatsiyaning yana bir misoli Groningenda kuzatiladi. Aholi jon boshiga hisoblangan YaIM bu mintaqadagi katta tabiiy gaz zaxiralari tufayli juda yuqori, ammo Groningen Gollandiyaning eng qashshoq qismlaridan biri hisoblanadi.

2020-yilda 160 % darajasidan oshgan 16 ta NUTS-2 mintaqalari orasiga Belgiya, Germaniya, Irlandiya, Niderlandiyada 2 ta hudud, Chexiya, Daniya, Fransiya, Polsha, Ruminiya, Slovakiya, Shvetsiya, shuningdek, Lyuksemburg Buyuk Gersogligida 1 ta hudud kirgan.

NUTS reglamenti aholining minimal sonini 3 million va maksimal hajmi 7 million kishidan iboratligini belgilaydi, NUTS-1 mintaqasi uchun kamida 800 000 kishi va NUTS-2 hududlari uchun maksimal 3 million kishi boʻlishi mumkin. Biroq, bu taʼrif Eurostat tomonidan tan olinmaydi. Masalan, Il-de-Frans viloyati, 11,6 million aholisi NUTS-2 hududi sifatida qaraladi, atigi 664 000 aholisi boʻlgan Bremen shahri esa NUTS-1 hududi sifatida qaraladi.

No. NUTS-2 mintaqasi Aʼzo davlat Aholi jon boshiga YaIM (2020) yevroda YI-27 oʻrtacha YaIMning foizida 1. Janubiy   Irlandiya 81,900 274 % 2. Lyuksemburg   Lyuksemburg 78,700 263 % 3. Sharqiy va Midlend   Irlandiya 64,100 215 % 4. Bryussel-poytaxt mintaqasi   Belgiya 61,300 205 % 5. Praga   Chexiya 60,400 202 % 6. Gamburg   Germaniya 58,300 195 % 7. Il-de-Frans   Fransiya 52,700 176 % 8. Yuqori Bavariya   Germaniya 52,500 176 % 9. Daniya poytaxti mintaqasi   Daniya 52,300 175 % 10. Stokgolm   Shvetsiya 51,600 173 % 11. Shimoliy Gollandiya   Niderlandiya 51,200 171 % 12. Utrext   Niderlandiya 50,100 168 % 13. Varshava   Polsha 49,800 167 % 14. Buxarest - Ilfov   Ruminiya 49,200 164 % 15. Vallun Brabant   Belgiya 48,800 163 % 16. Bratislava viloyati   Slovakiya 48,500 162 %

No. NUTS-1 mintaqasi Aʼzo davlat Aholi jon boshiga YaIM (2020) yevroda YI-27 oʻrtacha YaIMning foizida 1. Lyuksemburg   Lyuksemburg 78,700 263 % 2. Irlandiya   Irlandiya 62,400 209 % 3. Bryussel-poytaxt mintaqasi   Belgiya 61,300 205 % 4. Gamburg   Germaniya 58,300 195 % 5. Il-de-Frans   Fransiya 52,700 176 % 6. Gʻarbiy Niderlandiya   Niderlandiya 44,600 149 % 7. Sharqiy Shvetsiya   Shvetsiya 42,900 143 % 9. Bavariya   Germaniya 42,500 142 % 9. Bremen   Germaniya 42,500 142 % 10. Baden-Vyurtemberg   Germaniya 41,300 138 %

2020-yilda reytingdagi eng past mintaqalar orasida eng koʻp past koʻrsatkichli hududlar Bolgariyada boʻlgan, eng past koʻrsatkich esa Severozapadenda qayd etilgan. Eng qashshoq 20 ta hududlarning yettitasi Gretsiyada, beshtasi Bolgariyada, uchtasi Vengriyada, ikkitasi Fransiyada va Xorvatiya, bittasi Ruminiya va Slovakiyada joylashgan.

Rank NUTS-2 mintaqasi Aʼzo davlat Aholi jon boshiga YaIM (2020) yevroda YI-27ning oʻrtacha YaIM foizida 1. Mayotte   Fransiya 8,900 30 % 2. Shimoliy-Gʻarbiy   Bolgariya 10,700 36 % 3. Shimoliy-Markaziy   Bolgariya 11,100 37 % 4. Janubiy-Sharqiy   Bolgariya 11,600 39 % 5. Janubiy-Markaziy   Bolgariya 11,900 40 % 6. Shimoliy Egey   Gretsiya 12,200 41 % 7. Pannoniya Xorvatiyasi   Xorvatiya 12,300 41 % 8. Shimoliy-Sharqiy   Bolgariya 12,400 42 % 9. Sharqiy Makedoniya va Frakiya   Gretsiya 13,100 44 % 10. Epir   Gretsiya 13,500 45 % 11. Shimoliy-Sharqiy   Ruminiya 13,600 46 % 12. G'arbiy Gretsiya   Gretsiya 13,800 46 % 13. Fransiya Gvianasi   Fransiya 13,800 46 % 14. Shimoliy Great Plain   Vengriya 14,500 49 % 15. Markaziy Makedoniya   Gretsiya 14,700 49 % 16. Tesaliya   Gretsiya 14,700 49 % 17. Shimoliy Vengriya   Vengriya 14,900 50 % 18. Sharqiy Slovakiya   Slovakiya 15,000 50 % 19. Janubiy Transdanubiya   Vengriya 15,200 51 % 20. G'arbiy Makedoniya   Gretsiya 15,200 51 %

No. NUTS-1 mintaqasi Aʼzo davlat Aholi jon boshiga YaIM (2020) in euros As % of EU-27 average 1. Severna i Iztochna Bulgaria   Bolgariya 11,500 39 % 2. Voreiya Ellada   Gretsiya 14,300 48 % 4. Alföld és Észak   Vengriya 15,200 51 % 4. Makroregiunea Doi   Ruminiya 15,200 51 % 5. Kentriki Ellada   Gretsiya 15,700 52 % 6. Region Wschodni   Polsha 15,800 53 % 7. Aegean orollari, Crete   Gretsiya 15,900 53 % 8. Insular Italy   Italiya 18,000 60 % 9. Départements d'outre mer   Fransiya 18,400 62 % 10. Canary orollari   Ispaniya 18,600 62 %

Manba: Eurostat