Churchxela: Sham shaklidagi yongʻoqli konfet

Churchxela

Kaxeti churchxelasi
Turi	Qandolat mahsuloti
Kelib chiqishi	Gruziya
Asosiy komponentlari	Uzum sharbati, yongʻoq, un

Churchxelaning asosiy tarkibiy qismlari uzum sharbati, yongʻoq va undir. Bodom, yongʻoq, funduk, shokolad, baʼzan sultoniy ipga oʻralib, quyuqlashtirilgan uzum sharbatiga, tut sharbatiga yoki meva sharbatiga botirib, kolbasa shaklida quritiladi. Sharqiy Gruziyada churchxela ishlab chiqarish Kaxeti, Kartli yoki Mesxeti hududlarida mahalliy uzumdan tayyorlangan tatara deb ataladigan, bugʻdoy uni bilan quyuqlashtirilgan sharbatdan boshlangan. Bugʻdoy uni Samtsxe-Javaxeti hududida quyultirilgan tut sharbatini tayyorlash uchun ham ishlatiladi. Makkajoʻxori uni Gʻarbiy Gruziyada (Racha, Lechxumi, Guriya, Samegrelo, Abxaziya yoki Achara hududlari) ishlatiladi va bu quyultirilgan uzum sharbati pelamushi deb ataladi. Abxaziyada, Gruziyaning Shimoliy Kavkaz togʻlarida joylashgan hududda u mahalliy abxaz tilida „Adjindjuk“ (yoki „Ajinjuk“) nomi bilan tanilgan va boshqalarga sovgʻa sifatida berish uchun eng yaxshi esdalik sifatida eʼtirof etilgan.

Gruziya jangchilari churchxelani oʻzlari bilan olib yurishadi, chunki ularning tarkibida juda koʻp kaloriya mavjud.

Kaxeti mintaqasidagi churchxela tayyorlashning anʼanaviy texnologiyasi 2015-yilda Gruziya nomoddiy madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan.

Churchxela va uning navlari Gruziyadan tashqari Armaniston, Ozarbayjon, Turkiya, Iroq, Suriya, Eron, Kipr, Gretsiya, Rossiya va Ukraina kabi bir qancha mamlakatlarda mashhur. Fors tilida u باسلوق شیره انگور^[] nomi bilan, Suriyaning Aleppo shahrida jok malbal جق ملبل nomi bilan tanilgan. Arman, yunon va turk tillarida churchxela „sujuk“ nomi bilan ataladi, lekin bu aslida quruq kolbasaning nomi. Bu ikkisini farqlash uchun baʼzan arman tilida „shirin sujuk“ (քաղցր սուջուխ, kaghtsr sujukh; gʻarbiy arman tilida շարոց, sharots) va turkchada cevizli sucuk („yongʻoqli sujuk“) deb ham yuritiladi. Kipr yunon tilida shoushoukos (σιουσιούκκος), soutzouki (σουτζούκι) yoki jutsuki (τζουτζούκι) va Gretsiyada tσούτσελα (tsoútsela) deyiladi. U Yunonistonda kuzgi uzum yigʻim-terimi davrida uzum sharbatini quyuqlashtirish yoʻli bilan tayyorlanadi. Anʼanaviy shirinlik hisoblanadigan Kelavo deb ataladigan churchxelaning yana bir varianti Pokistonning Gilgit Baltiston mintaqasida tayyorlanadi. Mahalliy miqyosda u Hunza shokoladi sifatida sotilgan, ammo Kelavo tarkibida kakao yoʻqligi sababli uning nomi keyinchalik Hunza konfeti deb oʻzgartirildi.

Kiprda tayyorlanadigan yana bir churchxela turi ipga tizilgan bodomlarni jele ichiga botirish orqali tayyorlanadi, bu palouzes (παλουζές) deb ataladi.

Churchxela – uyda tayyorlanadigan gruzin mahsuloti. Gruzinlar odatda kuzda asosiy ingredientlar: uzum va yongʻoqlar yigʻib olinganda churchxela tayyorlaydilar. Bu shirinlik yarimga boʻlingan yongʻoqlarni ipga tizib, Tatara yoki Felamushi (un bilan quyuqlashtirilgan uzum sharbati) deb nomlangan uzum sharbatiga botirish va quyoshda quritish orqali tayyorlanadi. Haqiqiy churchxela qilish uchun shakar qoʻshilmaydi. Gʻarbiy Gruziya mintaqalarida yongʻoq oʻrniga baʼzan funduk yoki bodom ishlatiladi.

Sharbat katta bronza qozonga solinadi va asta-sekin isitiladi. Qaynayotgan sharbatga oz miqdorda asproi deb ataladigan maxsus oq tuproq qoʻshiladi, natijada sharbatdagi turli iflos elementlar yuzaga koʻtariladi va ular toʻplanib, olib tashlanadi. Asproi mavjud boʻlmagan hollarda uning oʻrniga xuddi shunday taʼsirga ega boʻlgan lager pivosini qoʻllash mumkin. Tozalash jarayoni tugagandan soʻng, suyuqlik sovutish uchun qoldiriladi. Keyin aralashmani aralashtirish va isitish vaqtida un qoʻshiladi. Bugʻ pufakchalarining tez-tez hosil boʻlishi va aralashmaning yopishqoqligi asosida toʻgʻri konsistensiyaga erishilganda, u issiqdan chiqariladi. Churchxela tayyorlash jarayonining bir bosqichi boʻlgan Badagi deb ataladigan bu aralashma endi yongʻoqlarni botirish uchun keyingi bosqichida foydalanishga tayyor.

Yongʻoqlarni ajratishdan oldin, ularni yumshashi uchun qobiqdan tozalash va suvga botirish kerak. Yetarlicha yumshoq boʻlgach, yongʻoqlar 2-3 metr uzunlikdagi iplarga bogʻlanadi. Iplar toʻliq qoplanmaguncha Badagi aralashmasiga botiriladi. Bu jarayon bir necha marta takrorlanadi (odatda uch marta), toki churchxela kerakli qalinlikka ega boʻlmaguncha. Keyin churchxela iplari 5-6 kun davomida quritish uchun qoldiriladi. Shundan soʻng, ular isteʼmol qilishga yoki saqlashga tayyor boʻladi, ammo baʼzi odamlar churchxelani yangi isteʼmol qilishni yaxshi koʻradilar.

Churchxela – ovqat oraligʻidagi yengil tamaddi qilinadigan mahsulot boʻlib, yangi yil va rojdestvo bayramlarida shirinlik sifatida xizmat qiladi.

Anʼanaga koʻra, urush davrida ayollar pragmatik oʻlchami, uzoq vaqt davomida hazm qilinmay qolib ketmaslik qobiliyati va odamni yaxshi kaloriya bilan taʼminlay olgani tufayli oʻz erkaklariga churchxela tayyorlab, frontga berib yuborishgan. 

• Gozinaki
• Pestil
• Bodomli ovqatlar roʻyxati
• Uzumli ovqatlar roʻyxati