Казах дыл (qazaq tili, qazaqha; قازاق ٴتىلى، قازاقشا; , ) – казахтарның дылы, түрк дылдарның бирээзи.
Ногай, каракалпак, карагаш дылдарга эң-не чоок болгаш кыпчак дыл бөлүүнүң иштинде кыпчак-ногай бөлүк кезээн тургузуп турар.
Казах дыл | |
---|---|
Чурттар | |
Башкарар ниитилел | Министерство культуры и информации Казахстана[d] биле Министерство культуры и спорта Республики Казахстан[d] |
Эдилекчилер саны |
|
Деңнел | в безопасности[d] |
WALS | kaz |
Ethnologue | kaz |
IETF | kk |
Glottolog | kaza1248 |
Казах алфавит | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
А а | Ә ә | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | |||||||
Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | |||||||
Қ қ | Л л | М м | Н н | Ң ң | О о | Ө ө | |||||||
П п | Р р | С с | Т т | У у | Ұ ұ | Ү ү | |||||||
Ф ф | Х х | Һ һ | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | |||||||
ъ | Ы ы | І і | ь | Э э | Ю ю | Я я |
Алдын Ордунуң буурап дүжүп турар үезинде төрел түрк аймактарның дылы кылдыр XIV-XVII чүс чылдар дургузунда тургустунган. Казах-джуңгар дайын үезинде XVII чүс чылдың ортузунда кыпчак-ногай бөлүүнүң дылдарындан үзе аңгыланы берген.
2009 чылда чурттакчы чон дизезиниң медээзи-биле алырга, 9 982 276 хире казахтар казах дылды бодунуң төрээн дылы кылдыр санап турар.
Казахстанда, Кыдатта, ХКК-ның чурттарында, Моолда, биче деңнелинде Афганистанда, Иранда болгаш Турцияда делгереңгей.
Россияның казахтары казах дылда (72%) биле орус дылда (98%) чугааланып турар.
Казахтар база шупту түрк чон ышкаш, XIII-X чүс чылдарда турган эрги түрк (орхон-енисей) бижиктиң салгакчылары. Эрги түрк алфавит сөс ылгавырлаар демдектен болгаш 24 үжүктерден тургустунган.
Ооң соонда Казахстан девискээри араб-мусульман салдарының адаанга араб бижимелди ажыглап эгелээн. Кыдатта чуртап турар казахтар ам-даа модификациялыг араб хевир-биле массалыг медээ чепсектеринде, өөредилге системазының чамдык кезээнде ажыглап турар.
1929-1940 чылдар үезинде латин хевирниң бижимелин ажыглап турган.
1940 чылдан эгелээш, амгы казах дыл кириллица хевирниң бижимелин ажыглап турар. Казах алфавит кириллица хевирлиг 42 үжүктерден тургустунган.
2017 чылда Казахстанда казах дылды латин алфавитче очулдурарының айтырыын хүлээп алган. Латиницаже очулга чорулгазын 2025 чылда айыткан.
казах дылды латин алфавит:
A a | Ä ä | B b | D d | E e | F f | G g | Ğ ğ | H h |
İ i | I ı | J j | K k | L l | M m | N n | ᶇ ᶇ | O o |
Ö ö | P p | Q q | R r | S s | Ş ş | T t | U u | Ū ū |
Ü ü | V v | Y y | Z z |
▶ C , X , W .
«в, ё, ф, ц, ч, ъ, ь, э» деп үжүктер үлегерлеп алган сөстерде ажыглатынып турар. «ә, ғ, қ, ң, ө, ұ, ү, һ, і» – орус алфавиттен хамаарыштыр тос тускай үжүктер.
Казах дылда 9 чугаа кезээ бар:
• С.А. Аманжолов. Диалектология болгаш казах дыл төөгүзүнүң айтырыглары, 1-ги кезээ. Абай аттыг Алматының күрүне башкы институду, 1959.
This article uses material from the Wikipedia Тыва article Казах дыл, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент CC BY-SA 4.0 лицензия аайы-биле (өскези айыттынмаан болза) ажык. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Тыва (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.